Yezîdîlik ve Yezîdîlikte Harrânî İzleri

Yezîdîlik, İslam kaynaklarının çoğunda, XII. Yüzyılda yaşamış olan mutasavvıf şeyh Adî b. Müsâfir’i takip edenler tarafından kurulmuş ve Yezîd b. Muâviye’nin insanüstü bir varlık olduğu esasına dayanan İslam kaynaklı senkretik bir mezhep veya akım olarak tanımlanmaktadır. Bununla birlikte Yezîdîlik, isminin kaynağı, teşekkül süreci ve görüşlerinin menşei konusunda en çok tartışılan dini-sosyal gruplardan biridir. Senkretik bir yapı arz eden Yezîdîliğe, özellikle paganist ve politeist Mezopotamya dinlerinin etkisiyle oluşan Harrânîler, İran dinleri, Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam’ın tesir ettiği, kaynaklarda ifade edilmektedir. Birçok kaynakta bu dinlerin Yezîdîliğe tesir ettiği bildirilmekte, ancak bu dinlerin hangi noktalarda ve nasıl etki ettiği belirtilmemektedir. Bazı kaynaklarda ise sadece bu dinler hakkında tanıtıcı bilgi verilerek konu izah edilmeye çalışılmaktadır. Bu çalışmada Yezîdîliğe tesir eden dinlerin hangi noktalarda tesir ettiğini tespit etmenin, konunun kapsamını aşacağından dolayı, araştırmanın Harrânîler ile sınırlandırılması uygun görülmüştür. Harrânîlerin Yezîdîkteki izleri ve tesirleri ortaya konarken de benzerliklerden hareket edilerek yorumlanmaya çalışılmıştır. Böylece Yezîdîlikteki bazı inanç ve uygulamaların tarihi arka planına az da olsa ışık tutması amaçlanmıştır.

Yezîdîsm and the Harrânî Traces in Yezîdîsm

According to many sources of Islam, Yezîdîsm was founded by the people who were follower of sufi Sheikh Adi b. Musafir who lived in the 12 th century and it is defined as an Islamic source syncretic sect or current that regards Yezid b. Muaviye as a superhuman being. Yezîdîsm has been discussed among one of the groups about the name of its source, process of its formation and ideas. Yezîdîsm that extends a syncretic content was affected by Harrânîs which occured with the effect of paganist, plotiest Mesopotamia, Iran religions, Judaism and Christianity. In many sources the religions written above are said to contribute Yezîdîsm but in which situations and how they contributed is not indicated. In some sources only some information is available about them. In this study as it is a detailed subject to determine which religions contributed to the Yezîdîsm, we restricted the subject only whith the Harrânîsm. We tried to interpret similiar things while determining the traces and effects of Yezîdîsm in Harrânîs. So, we aimed to illuminate some beliefs and practises in Yezîdîsm in the back plan of history.

PDF

___

ALLİSON Christine, Yezidi Sözlü Kültürü, Çev. Fahriye Adsay, İstanbul 2007.
AYDIN Mehmet, Ansiklopedik Dinler Tarihi Sözlüğü, Konya 2005.
AYDIN Mehmet, “Yezidilik ve İnanç Esasları”, Belleten C. LII S. 202, Ankara 1988.
BAŞBUĞ Hayri, Yezidilik İnancı, İstanbul 1987.
BRATTON Fred Gladstone, Yakın Doğu Mitolojisi, Çev. Nejat Muallimoğlu, İstanbul 2000.
COLPE Carsten, “Syncretizm (First Edition)”, Encyclopedia of Religion Vol.13,USA 2005.
GRAF Fritz, “Syncretizm (Furter Considerations)”, Encyclopedia of Religion Vol.13,USA 2005.
ÇAKAR Mehmet Sait, Yezidilik, Ankara 2007.
EL- BAĞDÂDÎ, Ebu Mansûr Abdulkaahir, Mezhepler Arasındaki Farklar (El-Fark Beyne’l-Fırak), Çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1991.
EL-EŞ’ARÎ, Ebû’l-Hasen, İlk Dönem İslam Mezhepleri (Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilafu’ul-Musallîn), Çev. Mehmet Dalkılıç-Ömer Aydın, İstanbul 2005.
GRAF Fritz, “Syncretizm (Furter Considerations)”, Encyclopedia of Religion Vol.13,USA 2005.
GÜÇ Ahmet, “Güneş”, D.V.İ.A. C. XIV, İstanbul 1996.
GÜNAY Ünver – GÜNGÖR, Harun, Türk Din Tarihi, İstanbul 2007.
GÜNDÜZ Şinasi, “Kur’andaki Sâbiîlerin Kimliği Üzerine Bir Tahlil ve Değerlendirme”, Türkiye 1. Dinler Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (24-25 Eylül 1992), Samsun 1992.
GÜNDÜZ Şinasi, “Eski Harran’da Sihir ve Büyü Ritüeli Olarak Kurban”, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Dergisi C. 2, S. 1, İstanbul 2004.
GÜNDÜZ Şinasi, “Harrânîler”, D.V. İ.A. C.XVI , İstanbul 1997.
GÜNDÜZ Şinasi, Anadolu’da Paganizm, Ankara 2005.
GÜNDÜZ Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, Konya 1998.
GÜNDÜZ Şinasi, Mitoloji ile İnanç Arasında, Samsun 1998.
GÜNDÜZ Şinasi, Sâbiîler Son Gnostikler, Ankara 1995.
HANÇERLİOĞLU Orhan, Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul 1993.
ISYA Josep, Devil Worship The Sacred Books And Traditions of the Yezîdîz , Boston 1919.
KUTLU Sönmez, “Yezidilîk”, İslam Düşünce Ekolleri Tarihi, Ed.Hasan Onat, Ankara 2006.
KUZGUN Şaban, Dinler Tarihi Dersleri I Kayseri 1993.
MENZEL Th., “Yezîdîler”, İ.A. C. XII, Eskişehir 1997.
MUTLU Belkıs, Efsanelerin İzinde Yakın Doğudan Kuzey Avrupaya, İstanbul 1968.
OKÇU Davut, Yezidilik ve Yezidiler, Konya 2007.
SARIKAVAK Kâzım, Düşünce Tarihinde Urfa ve Harran, Ankara 1997.
SHARPE Eric J., Dinler Tarihinde 50 Anahtar Kavram, Çeviren, Ahmet Güç, Bursa 2000. ŞEŞEN Ramazan, Harran Tarihi, Ankara 1993.
ŞİMŞEK Erdal, “Gizemli bir din: Yezîdîlik”, http://www.sabah.com.tr/ozel/Yezîdîlik 2475/dosya_2475.html, (25.10. 2006).
TAMNEH Kasım, “Meşhur İslam Bilgini Sâbit b. Kura” (Aynı tebliği aslı olan Arapça’dan Türkçe’ye çevirenler Mehmet Dilek-Halil Özcan), I. Uluslar arası katılımlı Bilim Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu C. I, 28-30 Nisan 2006, Şanlıurfa 2006.
TANSUĞ Kadriye – İNANLI, Özel, “Sumerlinin Dünya Görüşü ve Babil Edebiyatına Toplu Bir Bakış”, A.Ü.D.T.C.F.D. C. VII, S. 4, Ankara, 1949.
TAŞĞIN Ahmet, “Anadolu’da Yok Olmaya Yüz Tutan Dini Topluluklardan: Yezîdîler”, Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri 23-28 Ekim 2000 Ürgüp/Nevşgehir, Ankara 2000.
TAŞĞIN Ahmet, “Yezidiler, Becirmaniler, Karaçiler”, Makalelerle Mardin IV Önemli Simalar-Dini Topluluklar, İstanbul 2007.
TAŞĞIN Ahmet, Türkiye Yezidiler Bibliyografyası, Ankara 2005.
TURAN Ahmet, Yezîdîler, Samsun 1993.
YAŞAR Tanıl, Çemberin İçindeki İnanış Yezidilik, İstanbul 2008