207117

YAZILI BASINDA ÖZ DENETİM SORUNU VE BASIN İLAN KURUMU’NUN DENETİM İŞLEVİNİN BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yaklaşık iki yüzyıllık geçmişi bulunan Türk basını, tarihsel süreç içerisinde sağlıklı işleyen bir öz denetim mekanizması tesis edememiştir. Bu konudaki en ciddi girişim 1960 yılında Basın Şeref Divanı’nın kurulması ile ortaya çıkmış, ancak bu çabalar kısa süre içerisinde başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Gönüllü kuruluşların yetersiz kaldığı koşullarda ise kanunla kurulan kuruluşların denetim görevini üstlenmesi düşüncesi gündeme gelmiştir. Bu bağlamda Türkiye’deki gazete ve dergileri denetleme görevi, 195 sayılı Kanun’la kurulan Basın İlan Kurumu’na (BİK) verilerek, karma bir denetim modeli ortaya konmuştur. Kaynak tarama yöntemi ile gerçekleştirilen bu çalışmada, Türkiye’deki yazılı basının kendi içerisinde bir öz denetim mekanizması oluşturamamasının neden ve sonuçları üzerinde durulmuştur. Bununla birlikte yazılı basının en büyük gelir kaynağını oluşturan resmi ilanların dağıtımını gerçekleştiren ve aynı zamanda bir denetim kuruluşu işlevi gören Basın İlan Kurumu’nun yapısı, işleyişi, amaçları ve faaliyetleri incelenmiştir. Çalışmada; Türkiye’de basın özgürlüğü açısından önemli bir unsur olarak görülmesine karşın, öz denetim uygulamalarına yeterince önem verilmediği ve bu konudaki girişimlerin yine sektörel nedenlerden dolayı sonuçsuz kaldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. BİK’in gazete ve dergileri re ’sen veya şikâyete bağlı olarak mevzuat ve Basın Ahlak Esasları kapsamında denetlediği ve çeşitli yaptırımlar uyguladığı belirlenmiştir. Ayrıca bir kamu kurumu niteliğinde olan BİK’in, bir yandan basına kaynak aktarırken, diğer yandan denetleyici rol üstlenmesi olgusu, basın özgürlüğü açısından tartışmaya açılmıştır. Sonuç kısmında ise basın özgürlüğünün korunması açısından otokontrol sisteminin önemine vurgu yapılmış, sorumluluk duygusuyla hareket eden basın meslek örgütleri tarafından oluşturulacak bağımsız bir denetim mekanizmasına işlerlik kazandırılmasının basın özgürlüğü açısından gerekliliğine dikkat çekilmiştir.

SELF-CONTROL ISSUE IN PRINTED MEDIA AND ASSESSMENT OF SUPERVISORY FUNCTION OF PRESS ANNOUNCEMENT INSTITUTION WITH RESPECT TO FREEDOM OF PRESS

Turkish press, having around two hundred years of history, has not been able to establish a self-control mechanism functioning in a healthy way within the historical process. The most serious attempt on the subject was made in 1960 with foundation of Press Honour Council, however, such attempts failed soon. Under conditions where voluntary institutions fell short, the idea of assigning duty of supervision to institutions established by law came to the fore. In this context, task of inspection of newspapers and magazines in Turkey was assigned to Press Announcement Institution (PAI) founded with the Law No. 195 and a mixed control model was set forth. In this study which was carried out through literature review method, reasons for and results of the fact that printed media in Turkey could not manage to establish a self-control mechanism within itself were handled. In addition, structure, functioning, objectives and activities of Press Announcement Institution, which executes distribution of official announcements that are the largest sources of income for printed media and which also functions as a supervisory institution, were examined. In the study, it was tried to find out that self-control practices, although considered as an important factor in terms of freedom of press in Turkey, have not been attached adequate importance and that attempts on this subject have remained inconclusive again due to sectorial reasons. It was determined that PAI audited newspapers and magazines ex officio or upon complaint within the scope of Ethical Principles for Press and legislation and imposed various sanctions. Furthermore, the fact that PAI transfers funds to press on one hand and takes on a supervisory role on the other, was brought into question and a few recommendations were brought forward in the conclusion section.

PDF

___

Acu, Melek (2018), Resmi İlan Yayınlama Hakkının Basın İlan Kurumunca Belirlenmesinin Basın Özgürlüğü Açısından Değerlendirilmesi, http://www.taa.gov.tr/dosya/dergiler/taad12/files/assets/basic-html/page360.html, Erişim tarihi: 2 Ocak 2018.
Alemdar, Zeynep (1990), Oyunun Kuralı “Basında Özdenetim”, Bilgi Yayınevi, Ankara.
Arvas, İbrahim Sena, (2011), Basında Sosyal Sorumluluk Anlayışı Bağlamında Günümüz Türkiye’sindeki Özdenetim Uygulamaları, Erciyes İletişim Dergisi “akademia”, Cilt: 2, Sayı:2, s. 82-92.
Atalay, (2015), “Gazeteciler özdenetim mekanizması kurmalı” adlı haber, http://www.bik.gov.tr/gazeteciler-ozdenetim-mekanizmasi-kurmali-haberi-81469/, Erişim tarihi. 5 Ocak 2016
Atalay, Mehmet (2014), “Titizlikle karar veriyoruz" adlı haber, http://www.trthaber.com/haber/medya/titizlikle-karar-veriyoruz-138745.html, Erişim tarihi: 1 Ocak 2018.
Avşar Zakir ve Demir, Vedat (2005), Düzenleme ve Uygulamalarla Medyada Denetim, Piramit Yayınları, Ankara
Aydın, Hakan (2010), Cemiyet-i Matbuat-ı Osmaniye: Kuruluşu ve Basında Tartışmalar, Selçuk Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Dergisi, Sayı 27, S. 553 – 569
Bağce, H. Emre (2016). "Milli Şef Döneminde İktidar-Basın İlişkisi", Medya ve Siyaset 2: 1923- 1946 Tek Partili Dönem, Der., Tolga Yazıcı, Volga Yay., Kocaeli.
Basın İlan Kurumu Teşkiline Dair 195 No’lu Kanun ilgili maddeler.
Demir, Vedat (2004), X. Yerel Medya Eğitim Semineri, 20-21 Şubat 2004, http://www.byegm.gov.tr/seminerler/kayseri-x/kayseri_18.htm, Erişim tarihi: 3 Eylül 2017.
Erinç, Orhan (2007), Medya Etiği, Türkiye ve Dünyadan Örnekler, www.byegm.gov.tr/seminerler/safranbolu-xiv/safranbolu, (Erişim Tarihi:12.11.2012).
Evers, Huub (2010), Televizyon Haberciliğinde Etik, Editörler: Bülent Çaplı-Hakan Tuncel, Fersa Matbaacılık, Ankara.
Girgin, Atilla (2008), Gazeteciliğin Temel İlkeleri, Der Yayınları, İstanbul.
İrvan, Süleyman (2005), Medya ve Etik, Medya, Etik ve Hukuk, Derleyen: Sevda Alankuş, IPS İletişim Vakfı Yayınları, İstanbul.
Karaca, Mehmet (2016), Anadolu Ajansı, 12 Mayıs 2016 tarihli, BİK'ten terör ve şiddeti özendiren yayınlara ceza haberi, aa.com.tr, Erişim tarihi: 23 Şubat 2018.
Kıraç, Tahir Olcay (2011), Türkiye’de Gazetecilik Mesleğine İlişkin Örgütlenmeler: 1908-1938, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
MEGEP (2008), T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, Gazetecilik, Meslek Etiği, Ankara.
Örs, Ferlal (2010), Küresel Medya Ortamında Yaşanan Etik Sorunlar ve Uluslararası Düzenlemeler, Journal of Yaşar University, 20(5), s. 3443-3452.
Özgen, Murat (1997), Basının Kendi Kendini Denetimi (Basında Otokontrol), İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 6, s. 61-73.
Özgen, Murat (2006), Gazetecinin Etik Kimliği, Set-System Yayınevi, İstanbul.
Özgen, M. İhsan (1998), Basın Ahlak Kuralları ve Yasalar, Kardeşler Basımevi, İstanbul.
Özek, Çetin(1999), Basın Özgürlüğünden Bilgilenme Hakkına, Alfa Basım-Yayım-Dağıtım, İstanbul.
Tikveş, Özkan, (1998), Basında Kendi Kendini Kontrolün Hukuki Yönü, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 34, Sayı 1-4, s. 184-200
Tokgöz, Oya (1994), Temel Gazetecilik, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara.
Topuz, Hıfzı (1996), 100 Soruda Türk Basın Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluklar Bildirgesi, http://www.tgc.org.tr/bildirgeler/turkiye- gazetecilik-hak-ve-sorumluluk-bildirgesi.html (Erimiş tarihi: 02.02.2018)
Yeşil, M. Murat( 2014), Gazeteciliğin Etik Kuralları, ihlaller ve Olası Önlemler: Gazetecilerin Etik Algılaması, Görüş ve Önerileri-Nitel Bir Araştırma, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/2 Winter 2014, p. 1665-1684, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY
Yeşil, M. ( 2014),Murat Anadolu Ajansı Basın Konseyinden çekildi haberi, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/trt-ve- anadolu-ajansi-basin-konseyi-nden-cekildi-16221891, Erişim tarihi: 2 Şubat 2018
Yeşil, M. Murat( 2014),http://www.bik.gov.tr/kurumsal/hakkimizda/
Yeşil, M. Murat( 2014),Basın Konseyi açıklaması, http://basinkonseyi.org.tr/category/haber-panosu/basin-aciklamalari/, Erişim tarihi: 12 Haziran 2016.
Yeşil, M. Murat( 2014),Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) açıklaması, https://tgs.org.tr/bik-gazete-icerigine- karisamaz/, Erişim tarihi: 25 Mart 2018.
Yeşil, M. Murat( 2014),Türkiye Gazeteciler Federasyonu açıklaması, http://www.basinvakfi.com/guncel-haberler/tgf- bik-karari-kabul-edilemez.htm, Erişim tarihi: 3 Nisan 2018.
Yeşil, M. Murat( 2014),Basın İlan Kurumu açıklaması, http://www.trthaber.com/haber/medya/iddialar-gercegi- yansitmiyor-137405.htm, Erişim tarihi: 20 Şubat 2018.
Yeşil, M. Murat( 2014),Hürriyet gazetesinin; Basın İlan: Evet Yetkimiz Var, haberi, http://www.hurriyet.com.tr/basin- ilan-evet-yetkimiz-var-22221546, Erişim tarihi: 1 Nisan 2018.
Yeşil, M. Murat ( 2014),Cumhuriyet gazetesisin “Basın İlan Kurumunun Antidemokratik Düzenlemesine İptal” haberi http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/649860/Basin_ilan_Kurumu_nun_antidemokr atik_duzenlemesine_iptal.html, Erişim tarihi: 20 Mart 2018.