YANMETİN (PARATEXTE) NEDİR? METİN ÇEVRESİNDEKİ YAZILI ÖĞELER (PERITEXTE) NELERDİR?

Bu çalışmanın amacı yanmetinlerle ilgili kuramsal bilgi vermek, alt başlıkları kısmen de olsa aydınlatmak ve mümkün olduğu kadar Türk edebiyatından örnekler vermektir. Genette, yanmetinler olarak basılı kitapla ilgili var olan ve asıl metnin içinde yer almayan, ancak ona ait olan, onu tamamlayan bütün yan öğeleri tanımlamakta ve yanmetinleri iki temel öğe altında sınıflandırmaktadır. Birincisi “Metin Çevresindeki Yazılı Öğeler” (Peritexte), ikincisi ise “Kitap Çevresindeki Öğeler”dir (Epitexte). “Metin Çevresindeki Yazılı Öğeler” kitabın üzerinde, içinde, sağında, solunda yer alan bütün yazıları kapsamaktadır. Kısacası, asıl metne dahil olmayan ancak onu tamamlayan, kitap üzerindeki ya da içindeki bütün yazılardır. Metin Çevresindeki Yazılı Öğeleri de Genette ikiye ayırmaktadır. Bunlar “Yayımcısal Metin Çevresindeki Yazılı Öğeler” (verlegerische Peritexte) ve “Yazara ait Metin Çevresindeki Yazılı Öğeler”dir (auktoriale Peritexte). Örneğin biçim, dizin, kitap kapağı, iç kapak, yazı boyutu ve karakteri “Yayımcısal Metin Çevresindeki Yazılı Öğeler” altında yer alırken kitap başlığı, yazar ismi, önsöz, içindekiler kısmı, ara başlıklar, kitap üzerinde yer alan tanıtım yazıları, özdeyişler “Yazara ait Metin Çevresindeki Yazılı Öğeler”dir. “Kitap Çevresindeki Öğeler” ise kitabın üstünde ya da içinde yer almayan, ancak kitapla ilgili başka yerlerde çıkan yazılar, reklamlar, söyleşiler, konuşmalar vs. gibi öğelerdir. “Kitap Çevresindeki Öğeler”i de gene Genette ikiye ayırmaktadır birincisi “Kamusal olan Kitap Çevresindeki Yazılı Öğeler”, diğeri ise “Özel olan Kitap Çevresindeki Öğelerdir.” “Kamusal olan Kitap Çevresindeki Yazılı Öğeler”in altında ise “Yayımcısal Kitap Çevresindeki Yazılı Öğeler”, “Yarı Resmi Yad Kitap Çevresindeki Yazılı Metinler”, “Kamusal Yazara ait Kitap Çevresindeki Metinler” yer alırken “Özel Kitap Çevresindeki Öğeler”e ilişkin başlık altında ise “mektuplaşma”, “günlükler”, kısaca, yazara ait olan “özel konuşmalar” vs. yer almaktadır.

WHAT ARE PARATEXTS? WHAT ARE PERITEXTS?

The aim of the present study is to give theoretical information about ‘Paratexte’, to illuminate subheadings about it partially and to give examples from Turkish literature as much as possible. Genette defines ‘Paratexte’ as all side elements which exist about a published book and do not exist in the original text; yet, belong to the text and complete it and he classifies Paratexte into two main categories. The first one is ‘Written Elements around the Text’ (Peritexte) and the second is ‘Elements around the Book’ (Epitexte). ‘Written Elements around the Text’ (Peritexte) involves all the written elements on, inside, on the right, on the left of the book. In short, all the writings on or inside the book which are not included in the original text but complete it. Genette divides written elements around text (Peritexte) into two categories. These are ‘publishing peritext’ and ‘authorial peritext’. Whereas ‘publishing peritext’ includes style, index, book cover, inner cover, font and font size, ‘authorial peritext’ involves book title, name of the author, preface, contents, subtitles, bywords and promotional writings on the book. ‘Elements around the Book’ are elements like writings, adverts, conversations, speeches which are neither on the book or inside it but are published in other places related to the book. Genette divides epitexte into two categories as well and the first one is ‘public epitexte’ and the other one is ‘private epitexte’. Within ‘public Epitexte’; “publishing peritext”, “semi-official allographic epitexts” and “public authorial epitexts” exist; whereas; within ‘private epitexte’; “correspondence”, “diaries”, “private conversations” exist.

PDF

___

Akan, T. (2018), Anne Kafamda Bit Var, İstanbul: Can Yayınları.
Aksöz, M. ( 2017), Biçemler ve Uygulamalı Öğretimi, Konya: Çizgi Yayınevi.
Aksöz, M. (2014), Yaşam Öyküsü, 10.05.2018 tarihinde https://www.vecihitimuroglu.com/ adresinden alındı. Vecihi Timuroğlu:
Aksöz,M., Özcan, M (2018), Vecihi Timuroğlu’dan Sevgiliye Mektuplar – “Merhaba Cano”, İstanbul: Su Yayınları.
Akten, S. (2013), “Tahsin Yücel’in Kurmaca Yapıtlarının Başlıkları”, Tilbe, A., Bosnalı, S., Atalay, İ. içinde, VIII: Ulusal Frankofoni Kongresi (6-14) Tekirdağ: Namık Kemal Üniversitesi.
Aktulum, K. (2011), Metinlerarasılık/Göstergeselerarasılık, Ankara: Kanguru Yayınları.
Başpehlivan, Ö. (2015), Kırmızı Eşarp (Selvi Boylum Al Yazmalım), 26.04.2018 tarihinde okuryatar: http://www.okuryatar.com/kirmizi-esarp-selvi-boylum-al-yazmalim-ozlem- baspehlivan/ adresinden alındı.
Belge, Murat (çev.) (2000), Karl Marx, 1884 El Yazmaları, İstanbul: Birikim Yayınları, 2000.
Böhnke, A. (2007), Paratexte des Films, Bielefeld: transcript Verlag.
Börekçi, G. (2017), Gülşah Elikbank'tan yeni bir aşk romanı: 'İhtimal', 24.04.2018 tarihinde Haber Türk: http://hthayat.haberturk.com/yasam/roportajlar/haber/1047294-gulsah- elikbanktan-yeni-bir-ask-romani-ihtimal adresinden alındı.
Büyükkarcı Yılmaz, F. (2017), Sadî’nin Bostân’ının Türk Edebiyatındaki Yeniden Çevirileri ve Çeviri Stratejileri, Turkish StudiesInternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara: Volume 12(22), 183-198.
Can, R. (1983), Oscar Wilde’den Hikayeler, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Can, R. (2003), Oscar Wilde Masallar, Ankara: Kalan Yayınları.
Civelek, K. (2011), “Le Clézio’nun Ourania’sında Yanmetinsellik” Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi Sosyal Bilimleri Dergisi, Sayı:8, 44-55.
Coşturoğlu, M. (1981), Sosyal Şizofreni ve Atatürk, Ankara: Arı Matbaası.
Coşturoğlu, M. (1999), Sosyal Şizofreni ve Yaratıcı Düşünce Üzerindeki Baskısı, Ankara: Gültekin Yayınları.
Darancık, Y. (2016), Vecihi Timuroğlu’nun Mustafa Kemal Atatürk’ü, içinde: M. Yıldırım-Aksöz ve M. Özcan içinde, Kartalların Ozanı Vecihi Timuroğlu (s.118-129), Ankara: Kalan Yayınları.
Drosdowski, G. (1989), Das Herkunftswörterbuch, Etymologie der deutschen Sprache, Mannheim: Meyers Lexikonverlag.
Folz, J. (1987), Wortgeschichte, Mannheim: Dudenverlag.
Genette G. (2001), (Çev: Dieter Hornig) (2001), Paratexte, Frankfurt am Main: Suhrkamp taschenbuch wissenschaft, Campus Verlag.
Gülmüş, Z.(2017), Literarische Namen Als Übersetzungsproblem. Eine Übersetzungskritische Analyse Zur Deutschen Übersetzung Von Ahmet Mithat Efendis Roman Felâtun Bey İle Rakım Efendi Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara: Volume 12(15), 345-366.
Hakan, F. (1997), Hamalın Uşakları, İstanbul: Yön Yayıncılık.
Hakan, F. (2002), İmbilik Duvarı, Trabzon: Serander Yayınları.
İncesu, K. (2008), Öner Yağcı ile “Roman AşKıyla” Üzerine Söyleşi, 24.04.218 tarihinde AlsahBlog/ Sarı Yazma: http://sariyazma.blogcu.com/oner-yagci-ile-roman-askiyla-uzerine- soylesi/3307497 adresinden alındı.
İncesu, K. (2016), Ahmet Özer’le söyleşi, Kıyı Kültür Sanat Dergisi, Sayı:304, .26-45.
Kara, A. (2014), “1980 Kuşağı Türk Şiiri’nde Poetik Bir Yönelim Olarak ‘Gerçekçilik’” , Kırşehir: T.C. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Krämer, L. (2014), Paratexte in Romanen von Mo Yan, Yüksek Lisans Tezi, Johannes-gutenberg Universität, Fachberei 06 Translations-, Sprache- und Kulturwissenschaft, Mainz .
Kreimeier, K., Stanitzek, G. (2004), Paratexte in Literaur, Film, Fernsehen, Berlin: Akademie Verlag.
Lauer, G., Ruhrberg, Ch. (2011), Lexikon Literaturwissenschaft - Hundert Grundbegriffe, Stuttgart: Phillip Reclam.
Miller, J. Hills (1979), The Critic as Host, in: Deconstruction and Criticism, The Seabury Press, New York, s.219, içinde: Genette G. (2001), (Çev: Dieter Hornig) (2001), Paratexte Das Buch vom Beiwerk des Buches, Frankfurt am Main: Suhrkamp taschenbuch wissenschaft, Campus Verlag.
Moennighoff, B. (2003), 'Paratext', içinde: Müller, J.-D. (ed.) Reallexikon der deutschen Literaturwissenschaft (22–23), Berlin: de Gruyter.
Öndeş, M.E. (1988), İnce Yazılar, İstanbul: Belge Yayınları.
Özateş, M., Mavaşoğlu, M., Yaşar, U. H. (2017), Türk ve Fransız Gazetelerinde Üçüncü Sayfa Haberleri: Yanmetinsellik ve Okunaklılık Düzleminde Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Balcı, T., Holzapferl, O., Serindağ, E. içinde, içinde, Schriften zur Sprache und Literaur (s.269- 282) London: IJOPEC Puplication.
Özer, A. (1981), Ayrı Beraberlikler, Ankara: Türkiye Yazıları Yayınları.
Özer, A. (1990), Söyle yüzüm Tanığımsın, İstanbul: Cem Yayınevi.
Perinçek, F., Duruel, N. (1995), Cemal Süreya –Şairin Hayatı Şiire Dahil, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Pons (2003), Wörterbuch Schule und Studium Latein, Stuttgart: Ernst Klett Sprachen.
Retsch, A. (2000), Paratext und Textanfang, Würzburg: Königshausen&Neumann.
Sakar, E. (2008), Başka İsimler Altında, 26.04.2018 tarihinde http://t24.com.tr/haber/baska-isimler-altinda,4726 adresinden alındı. Taraf Gazetesi:
Sözcü, (2016), Sosyal medya, 'Kürk Mantolu Madonna' gafını konuşuyor” 08.05.2018 tarihinde Şık Hayat: https://www.sozcu.com.tr/hayatim/magazin-haberleri/sosyal-medya-yikildi- funda-ozkalyoncu-kurk-mantolu-madonnayi-sarkici-madonna-sandi/ adresinden alındı.
Süreya, C. (2016), On Üç Günün Mektupları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi (2003), Cilt I , İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi (2003), Cilt II , İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Timuroğlu, V. (1992), İnançları Uğruna Öldürülenler, Ankara: Yurt Yayınları.
Timuroğlu, V. (1984), Minnacık Kadın, Ankara: Ayça yayın üretim Kooperatifi.
Timuroğlu, V. (1996), İslam’ın ‘Akl’a Bakışı Üzerine Bir Deneme, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
Timuroğlu, V. (2004), Yunusemre Üzerine Bir Deneme, Eskişehir: Eskişehir Sanat Derneği Yayını.
Wahrig, G. (2000), Wahrig Deutsches Wörterbuch, München: Bertelsmann Lexikon Verlag.
Yağcı, Ö. (2016), Keloğlan Masalları, Ankara: Bilgi Yayınevi.
Yağcı, Ö. (2016), Kardelen, Ankara: Akılçelen Kitapları Yıldırım-Aksöz, M. (2012), Kısa Anlatı Türleri, Konya: Çizgi Yayınevi.