TÜRKMEN SANAT VE KÜLTÜRÜNDE KOÇBOYNUZU MOTİFİNİN YERİ (TÜRKMENSAHRA-İRAN TÜRKMENLERİNİN ÖRNEKLERİNE DAYANARAK)

Koçboynuzu motifi dünya medeniyetlerinde görülen en eski motiflerdendir. Bu motif, Türkmenler arasında da derin bir geçmişe sahiptir. İster Türkmen edebiyatında, ister sanatında koç simgesinin önemli ve özel bir yeri vardır. Türkmenistan ve Türkmensahra Türkmenleri arasında koç simgesi en sevilen ve önem kazanan simgelerdendir. Belki de koçboynuzu, Türkmenlerin hayatının değişik yerlerinde kendini en fazla gösteren bir simgedir. Koçboynuzu motifini mezar taşlarında, ev sütunlarında, duvar süslemelerinde, kilim-keçelerde vs. görmek mümkündür. Koçboynuzu motifi genelde Türkmensahra'nın Cergelan bölgesindeki eski evlerde daha fazla gözükmektedir. Cergelan bölgesi şehirlerden uzak olması nedeniyle değişimlere fazla yol vermemiş ve Türkmen geleneklerini layıkıyla sürdürmüştür. Türkmensahra'daki tarihi mezarlıkların en ünlüsü ve önemlisi Haled Nebi türbesinin yanında bulunan mezarlıktır. Mezarlıkta koçboynuzu şeklindeki mezar taşları da görülmektedir. Türkmensahra'da Haled Nebi Mezarlığından başka mezarlıklarda da koçboynuzu şekilli taşları görmek mümkündür. Cergelan'daki bazı Camii duvarları tamamen geometrik, bitkisel ve koç boynuzu motifiyle süslenmiş, öyle ki eğer birkaç Arapça Allah adı ve Kur'an ayetleri olmasaydı, bir şaman evini hatırlatabilirdi. Türkmen kadınların yaptığı işlemeler; motiflerin en zarif ve dikkatli zuhur ettiği yerdir. O işlemelerin arasında kendini gösteren önemli motiflerden biri de koçboynuzu motifidir. Türkmen dokumacılığında da Koç motifleri en çok halı, keçe, kilim ve palasta kullanılmıştır. Koç motifi birçok değişik çizimlerle yapılır. Koç motiflerinin özelliği her Türkmen boyuna göre değişir.Bu makalede Türkmensahra Türkmenlerinin koçboynuzu motifinin evlerde, duvarlarda, kabristanlarda ve elbiseler üzerinde kullanışı açıklanarak onlardan örnekler verilmektedir. Makalenin devamında Türkmensahra'daki koçboynuzu motifleriyle Anadolu sanatındaki koçboynuzu motifleri arasında genel bir karşılaştırma yapılmaktadır.

PLACE OF KOÇBOYNUZU MOTIF IN TÜRKMEN ART AND CULTURE (BASED ON THE EXAMPLES OF TÜRKMENSAHRAIRANIAN TURKMENS)

Coach horn motif is the oldest motifs seen in world civilizations. It also has a deep history among Turkmens. The coach symbol among Turkmenistan and Türkmensahra Turkmens is one of the most popular and important symbols. Whether in Turkmen literature or in art, coach horn icon has an important and special place. Perhaps the coach horn is a symbol that shows itself most in Turkmen's life, In different parts of Turkmen's life. The motif of coach horn, possible to see in grave stones, house columns, wall decorations, kilims-felting etc. Coach horn motif is generally seen more in the old houses in the Jergelan area of Türkmensahra. Since the Jergelan region is far from the cities, it has not provided much for the changes and maintained the Turkmen traditions deservedly. The most famous and important of the historical cemeteries in Turkmensahra is the cemetery next to the Haled Nebi tomb. In the cemetery there are also grave stones in the form of coach horns. In Turkmensahra, other cemeteries besides Haled Nebi Cemetery, it is possible to see stones with coach shaped shape. Some of the Mosque walls in Cergelan were decorated with geometric, vegetal and coach horn motifs so that if there were not a few Arabic names of God and Qur'anic verses, it would have reminded a shaman house. Turkmen women's actions; motifs are the most elegant and careful place. One of the important motifs among those processes is the coach horn motif. In Turkmen weaving, used most of the coach horn motifs in carpets, felt, kilims and palace. The coach motif is made with many different drawings. In this article, Türkmensahra Turkmens are given examples by explaining the motif of koçboynuzu, in the houses, on the walls, in the cemeteries and on the clothes. A further comparison is made between the coach horn motifs in Turkmensahra and the koçboynuzu motifs in Anatolian art

PDF

___

Azizi, Hoseyn (Tarihsiz). Şenakht-e Tarh ve Naghş-e Gelim, Kaşan: Üniversitesi yay.
Aksoy, Mustafa (2012). Tunceli’de koç-koyun heykelleri ve balballar.
Aksoy, Mustafa, Koç Başı Damgasının Sosyo-Kültürel Önemi: http://forum.hunturk.net/koc-basidamgasinin-sosyo-kulturel-onemi-3936.html.
Çay, A.(1983). Anadolu’da Türk Damgası, Ankara.
Çıplak, Nilgün (2014). “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR)”, s. 103-125.
Deveci, Abdurrahman (2009). “İran Türkmenleri: Türkmensahra”, Ortadoğu Analiz, sayı 1, cilt 10, s.51-60.
Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı, İstanbul.
Dieji (Deveci), Abdurrahman (1994). Zendeginame ve Bergozide-ye Aş’ar-e Makhtumgholi Faraghi, Tahran: Elhoda uluslararsı yay.
Er, Birnaz- Sarıkahya Hünrel, Zeliha (2012) . “Bir iletişim aracı olarak el sanatları”, Batman Üniversiti Journal of Life Science, Volume 1, Number 1, s.169-177.
Gökay, O. Ş., (2000). Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul.
Husuri, Ali (1992). Naghşhaye Ghali-e Torkeman ve Aghvam-e Hemsaye, Tahran: Ferheng yay.
Jiran, F.- Lakose, G.- Dlaport, L. (1375h/1996). Asur ve Babil Mitolojik Kültürü, Tahran: Fekr-e Rooz yay.
Jule, Turec (1381 h.ş/2002). Pejuheşi der ferş-e İran, Tahran: Yasavoli yay.
Kabiri, Faranek- Amir Hacilu, Perisa (1393h.ş/ 2004). “Neghşmayeha-ye Caneveri der ghali-e Torkeman”, Honarha-ye Karbordi Dergisi, sayı 4, s. 39-49.
Kristi, Jastin (1999). “Osture ve Neşane şenasi der Ertebat ba Ferş-e Şerghi”, Ghali-e İran Dergisi, sayı.19.
Shomali, Atusa (2015).“Tahlili Ber Zendeki-ye Torkeman Az Öy Ta Khane (Ba Berresi-ye Khanehaye Shehr-e Gomıshan)”, International Conference on Civil Engineering Architecture and urban infrastructure,29-30 July, Tebriz, Iran, s. 11.
Milli Eğitim Bakanlığı (2011), El Sanatları Teknolojisi Karışık Motif Çizimleri, Ankara,. Sümer, F.( 1972). Oğuzlar, Ankara.
Vambery Arminius (1993). Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, çev. Mohammad Hoseyn Arya, Tahran: İlmi ve Ferhengi yay.
Kesraiyan, Nasrüllah- ARŞİ, Ziba (1994). Torkemanhaye İran (Fotoğraf Albümü), ikinci baskı, Tahran: Nasrüllah Kesariyan yay
Atagözlü, Mahmut, Kümmet Kavus şehri, Türkmensahra-İran.
- Ademi, Abdulhalık, Duzolum köyü, Türkmensahra-İran.
- Paydar, Timur, Kümmet Kavus şehri, Türkmensahra- İran.
- Puri, Hamid, Aggala şehri, Türkmensahra-İran.
- Kor, Selimeh, Bender Türkmen şehri, Türkmensahra-İran.
www.kojaro.com
www.odditycentral.com
www.makanbin.com