TÜRKİYE'DE İLÇELERE GÖRE MEDYAN YAŞ DAĞILIMININ MEKÂNSAL VE İSTATİSTİKSEL ANALİZİ*

Giriş: 21.yüzyıla girilirken Türkiye nüfusundaki en önemli değişimlerden birisi nüfusun yaş gruplarına göre dağılımında gerçekleşmeye başlamıştır. Demografik geçişe bağlı olarak doğurganlık hızında devam eden gerileme, nüfus artış hızını düşürmenin yanı sıra nüfusun yaş yapısını da etkilemiştir. Ortalama yaşam süresindeki artışın da katkısıyla Türkiye nüfusunda hızlı bir yaşlanma eğilimi başlamıştır. Gerekçe: Bu araştırmada, nüfusun ilçelere göre medyan yaş dağılımının mekânsal yönüne odaklanılmıştır. Araştırmanın amacı, 21. yüzyılın geride kalan zaman diliminde medyan yaş dağılımının çeşitli yöntemler kullanarak mekânsal analizini yapmaktır. Medyan yaş dağılımının ülke içindeki faklı görünümü yanında, nüfusun medyan yaşındaki değişimde etkili olan doğurganlık ve göçlerin yeri ortaya çıkarılacaktır. Veri ve Yöntem: Araştırmada kullanılan nüfusun yaş gruplarının dağılımına ait veriler, ADNKS'den (2012 yılı) ilçelere göre kırsal ve kentsel ayrımında elde edilmiştir. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımda etkili olan doğurganlık ve göç verileri de (2012 yılı) ilçelere göre TUİK'den temin edilmiştir. İlçelere göre oluşturulan veri tabanı üzerinden ana yaş grupları ve medyan yaş dağılımına yönelik tematik haritalar üretilmiştir. Daha sonra medyan yaş dağılımının mekânsal ve istatiksel yöntemlerle analizi yapılmıştır. Bulgular: Türkiye nüfusunda 1980'de 19,9 olan medyan yaş değerinin 2012'de 30,1'e yükselmiş olması, nüfusun son zamanlarda yaşlanma eğilimi sergilemeye başladığını göstermektedir. 1980'de 3.41 olan toplam doğurganlık hızının 2012'de 2.08'e gerilemesi medyan yaşın artışında etkili olmuştur. Bununla birlikte kırsaldan gençlerin daha fazla göç etmesi, kırsalda medyan yaşın (31.2) kentsel nüfusa (29.8) göre artmasına yol açmıştır. Doğurganlık oranı ve göçlerin medyan yaş ile ilişkisini 0.85 olan çoklu R değeri gösterdiği gibi, En Küçük Kareler yöntemli regresyon modeline göre medyan yaştaki değişimin % 72'sini (R2 0.72), mekânsal farklılıkları dikkate alan Coğrafi Ağırlıklı Regresyon analizine göre % 91'ini (R2 0.91) doğurganlık ve göç oranlarındaki değişim açıklamaktadır. Doğurganlık hızı ve göçler nüfusun yaş yapısı üzerinde etkili olan demografik süreçler olup, Türkiye'de medyan yaşın ilçe ve il/bölge ölçeğinde dağılımını şekillendirmiştir. Nitekim Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğusu ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ülke ortalamalarının altında kalan medyan yaş değeri ile en genç bölgeleri oluştururken, geri kalan kesimlerde artan medyan yaş değeri daha yaşlı bir nüfusun varlığını göstermektedir. Sonuç: Demografik geçiş ve göçlerin mekânsal dağılımına bağlı olarak Türkiye nüfusunda gözlenen yaşlanma eğiliminin mekânsal dağılımı, bölgesel olarak farklılık göstermektedir. Özellikle doğurganlık oranlarının değişimi ve bölgesel farklılığı, medyan yaş dağılımını şekillendirmiştir.

A SPATIAL AND STATISTICAL ANALYSIS OF THE MEDIAN AGE DISTRIBUTION ACCORDING TO DISTRICTS IN TURKEY

Introduction: As we enter the 21st century one of the major changes in the population of Turkey has started to realize in terms of the distribution of the age groups of the population. The continuing regression in the fertility rate due to the demographic transition has had an impact not only on slowing down the rate of population growth but has had an impact on the age structure of the population as well. With the contribution of the increase in the average life expectancy a rapid ageing trend has started in the population of Turkey. Justification: This study has focused on the spatial distribution of the median age of the population according to districts. The objective of the study was to carry out a spatial analysis in terms of the median age distribution for the remaining time frame of the 21st century. In addition to the different profile of the median age distribution in the country the study will reveal the fertility which affects the change in the median age of the population as well as the places of migration. Data and Method: The data for the distribution of the age groups of the population used in the study were obtained from ADNKS (for 2012) as districts separated into rural and urban populations. The data for fertility which have an impact on the distribution of the age groups of the population and the data for migration (for 2012) were obtained from TUIK according to districts. Thematic maps were generated in terms of main age groups and the median age distribution with the database established according to districts. Subsequently the median age distribution was analyzed with spatial and statistical methods. Findings: The fact that the median age value in the population of Turkey which was 19,9 in 1980 had risen to 30,1 in 2012 shows that the population had started to exhibit an aging trend in the recent past. The total fertility rate which was 3.41 in 1980 declined to 2.08 in 2012 Türkiye'de İlçelere Göre Medyan Yaş Dağılımının Mekânsal ve İstatistiksel Analizi 561 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/11 Fall 2014 which has been effective in the increase of the median age. In addition more youth are migrating from rural areas and that has been a factor in increasing the median age of the rural population (31.2) in comparison with the urban population (29.8). In addition to displaying the affiliation of the fertility rate and median age of migration as a multiple R value which was 0.85 , Least Squares Method regression model explained 72% (R2 0.72) of the change in median age while Geographically Weighted Regression analysis which took spatial differences into consideration explained 91% (R2 0.91) of the change in the fertility and migration rates. Fertility rate and migration are demographic processes which have an impact on the age structure of the population and they have shaped the distribution of the median age in Turkey on a district and province/regional scale. As a matter of fact the median age value in the eastern part of East Anatolian Region as well as Southeast Anatolian Region are below the country's median numbers and these regions have the youngest population whereas in the other parts of the country the increased median age value indicates the presence of a more aged population. Conclusion: Subject to the demographic transition and spatial distribution of migration the spatial distribution of the aging trend of the population of Turkey displays regional differences. The change in fertility rates in particular and regional differences has shaped the distribution of median age.

PDF

___

AKÇAY, C. (2013). Yaşlılık (Kavramlar, Kuramlar ve Yaşlılığa Hazırlık). Kriter Yayınevi, İstanbul.
AKIN, G. (2003) "İnsanın Ortaya Çıkışı ve Toplumsal Davranışları", Yaşlılık (Disiplinler Arası Yaklaşım, Sorunlar, Çözümler). Ed. Kalınkara, V., Odak Yay., Ankara.
AİLE ve SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI (2011). Türkiye'de Yaşlılık Dönemine İlişkin Beklentiler. Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yay., Ankara.
AİLE ve SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI (2012). Türkiye'de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı Uygulama Programı. Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
AİLE ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (2005) Yaşlı ve Aile İlişkileri (Ankara Örneği). Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları, Yay. No: 127, Ankara.
ATTAR, M.A. (2013) Türkiye'de Büyüme ve Demografi: İktisadi Tarih Doğum Yanlısı Söyleme Karşı, Tepav Yay., Ankara.
BİLİR, N., PAKSOY, N. (2007). "Değişen Dünya'da ve Türkiye'de Yaşlılık Kavramı", Temel Geriatri, Ed. Gökçe-Kutsal, Y., Güneş Tıp Kitapevi, Ankara.
BEHAR, C. (2006). "Demographic Developments and "Complementarities": Ageing, Labor and Migration", Turkish Studies, 7 (1), 17-31.
CANPOLAT, Ş. (2008) Population Ageing in Turkey: Current and Prospective Co-residence Pattern of Elderly Population, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
CLARKE, I.J., (1972) Population Geography, Second Edition, Oxford, Pergamon Press.
COWGILL, D.O. (1974) "The Ageing of Poplations and Scieties", Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 415, pp. 1-18.
GÜLEÇ, M. ve TEKBAŞ, Ö. F. (1997) "Sağlık Perspektifinden Yaşlılık", Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri, 17 (6), 369-378.
GÜRLESEL, C.F. (2008) Türkiye'nin Kapısındaki Fırsat: 2025'e Doğru Nüfus, Eğitim ve Yeni Açılımlar, Eğitim Reformu Girişimi Raporu, Anne Çocuk Eğitimi Vakfı, İstanbul.
DİE (1995). Türkiye Nüfusu: 1923-1994 Demografi Yapısı ve Gelişimi. DİE Yayınları, Ankara.
DİE (2003). 2000 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri: Türkiye. DİE Yay., Ankara.
DPT (2007) Türkiye'de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı, DPT Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Yay., Ankara.
ERYURT, M.A., ADALI, T. ve ŞAHİN, E. (2010) "Türkiye'de Doğurganlığın Dönüşümü: Alt Nüfus Gruplarındaki Farklılaşmalar", Türkiye'de Doğurganlık, Üreme Sağlığı ve Yaşlılık, 2008 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması İleri Analiz Çalışması, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını. Ankara.
ERYURT, M.A., CANPOLAT, Ş.B. ve KOÇ, İ. (2013) "Türkiye'de Nüfus ve Nüfus Politikaları: Öngörüler ve Öneriler", Amme İdaresi Dergisi, 46 (4), 129-156.
KALAYCI, Ş. (2010) SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Ed. Kalaycı, Ş., 5. Baskı, Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti, Ankara.
KALAYCIOĞLU, S., TOL, U.U., KÜÇÜKURAL, Ö. ve CENGİZ, K. (2003) Yaşlılar ve Yaşlı Yakınları Açısından Yaşam Biçimi Tercihleri, Türkiye Bilimler Akademisi Raporları Sayı: 5, TÜBA, Ankara.
KALKINMA BAKANLIĞI (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). DPT Yay., Ankara. http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/12/Onuncu_Kalkınma _Planı.pdf (Erişim: 01.07.2014)
KALINKARA, V. (2011). Temel Gerontoloji (Yaşlılık Bilimi), Nobel Yayınları, Ankara.
KOÇ, İ., ERYURT, M.A., ADALI, T., SEÇKİNER, P. (2010). Türkiye'nin Demografik Dönüşümü. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını. Ankara. http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TurkiyeninDemografikDonusumu_220410.pdf
KOÇ, İ., ÖZGÖREN, A., ŞİRİN, H. (2010). "Türkiye'de Yaşlıların Yaşam Kalitesi ve Aile Yapısının Yaşlıların Yaşam Kalitesine Etkisi", Türkiye'de Doğurganlık, Üreme Sağlığı ve Yaşlılık, 2008 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması İleri Analiz Çalışması, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını. Ankara.
KONAK, A. ve ÇİĞDEM, Y. (2005) "Yaşlılık Olgusu: Sivas Huzurevi Örneği", Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29 (1), 23-63.
KÖROĞLU, M.A. (2014) "Yaşlılık Dönemi Tüketim Davranışları Üzerine Uygulamalı Bir Araştırma", Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Sosyal Bilimler, 9 (2), 1021-1033.
KUREK, S. (2003) "The Spatial Distribution of Population Ageing in Poland in the Years 1988- 2001", Bulten of Geography (Socio-economic Series), 2, 65-75.
KUREK, S. (2007) "Populaton Ageing Research From a Geographical Perspective-Methodological Approach", Bulten of Geography (Socio-economic Series), 8, 29-49.
KUREK, S. (2009) "Rural Areas in Poland in the Context of Changes in Population Age Structure in 1996, 2001 and 2006", Bulten of Geography (Socio-economic Series), 12, 91-107.
MANDIRACIOĞLU, A. (2010). "Dünya'da ve Türkiye'de Yaşlıların Demografik Özellikleri", Ege Tıp Dergisi, 49 (3), 39-45.
MCCRACKEN, K. and PHILLIPS R. D. (2005). "International Demographic Transitions" Ed. Andrews and Phillips, Ageing an Place (Perspectives, Policy, Practise), Routledge, London.
MOODY, H.R. (2006). Ageing (Concepts and Controversies). Fifth Edition, Pine Force Press.
NANCU, D.V., GURAN-NICA, L., PERSU, M. (2010) "Demographic Ageing in Romania's Rural Area", Journal of Research in Human Geography, 4 (1), 33-42.
NEWBOLD, K.B. (2010). Population Geography (Tools and Ussues), Rowman & Littlefıeld Publishers, INC.
ÖZDEMİR, N. (2013). "Türkiye Nüfusu Tehlikede Mi?", Dernekler Dergisi, 2, 12-15.
ÖZGÜR, E. M. (1999). "Türkiye Nüfusunun Yaş Yapısı". Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7, 159-174.
ÖZGÜR E.M. (2010). Nüfusun Coğrafi Analizi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Coğrafya Bölümü Ders Notları, Ankara.
ÖZGÜR, E.M. (2013). "Türkiye Nüfusundaki Doğurganlık Düşüşü ve Yaşlanma Eğilimi", Dernekler Dergisi, 2, 30-35.
ÖZGÜR, E. M. VE AYDIN, O. (2011). "Türkiye'de Evlilik Göçünün Mekânsal Veri Analizi Teknikleriyle Değerlendirilmesi" Coğrafi Bilimler Dergisi, 9 (1), 29-40.
PEACE, S., DITTMANN-KOHLI, F., WESTERHOF, G.J. BOND, J. (2007) "The Ageing World", Ageing in Society (European Perspectives on Gerontology), Ed. Bond, J., Peace, S., Dittmann-Kohli, F., Westerhof G.J., Sage Publications.
PETERS, G.L. and LARKIN, R.P. (2005) Population Geography (Problems, Concepts and Prospects) Eighth Edition, Kendall/Hunt Publishing Company, United States of America.
POWELL, J.L. (2014) "Küresel Yaşlanma: Eğilimler, Sorunlar ve Karşılaştırmalar", Küreselleşme ve Yaşlılık (Eleştirel Gerontolojiye Giriş), Ed. Korkmaz, N. ve Yazıcı, S., (Çev. Yazıcı, S.,) Ütopya Yayınları, Ankara.
ROWLAND, D.T (2003) Demographic Methods and Concepts, Oxford University Press, New York.
SAZAK, Ş. (2004). "Türkiye'de Bölgelere Göre Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılımı", Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 5 (2), 187-198.
TEKKAYA, E. (2001) "Reklam Bildirilerinde Bir İmge: Yaşlılık", 1. Ulusal Yaşlılık Kongresi, İçinde, Yaşlı Sorunları Araştırma Derneği, Ankara.
TEZCAN, S., SEÇKİNER. P. (2012) "Türkiye'de Demografik Değişim: Yaşlılık Perspektifi", Yaşlı Sağlığı: Sorunlar ve Çözümler, Ed. Aslan, D. ve Ertem, M., Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER), Palme Yayıncılık, Ankara.
TUFAN, İ. (2007). "Yaşlanmanın Sosyolojisi", Temel Geriatri, Ed. Gökçe-Kutsal, Y., Güneş Tıp Kitapevi, Ankara.
TUİK (2008). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Nüfus Sayımı 2007, TUİK Yay., Ankara.
TUİK (2009). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Nüfus Sayımı 2008, TUİK Yay., Ankara.
TUİK (2010). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Nüfus Sayımı 2009, TUİK Yay., Ankara.
TUİK (2011). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Nüfus Sayımı 2010, TUİK Yay., Ankara.
TUİK (2012). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Nüfus Sayımı 2011, TUİK Yay., Ankara.
TUİK (2013). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Nüfus Sayımı 2012, TUİK Yay., Ankara.
TUİK (2014). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Nüfus Sayımı 2013, TUİK Yay., Ankara.
TUİK http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist (Demografik Göstergeler ve Nüfus Projeksiyonları Veritabanları)
TÜSİAD (1999) Türkiye'nin Fırsat Penceresi Demografik Dönüşüm ve İzdüşümleri, Koordinatör: Behar, C., Yazarlar: Behar, C., Işık, O., Güvenç, M., Erder, S. ve Ercan, H., Lebib Yalkın Yayıncılık ve Basım İşl.A.Ş., İstanbul.
TÜSİAD (2010a) 2050'ye Doğru Nüfusbilim ve Yönetim: Eğitim, İşgücü, Sağlık ve Sosyal Güvenlik Sistemlerine Yansımalar. Yazarlar: Hoşgör, Ş. ve Tansel, A., Yayın No: TÜSİADT/2010/11/505. Paragraf Basım, İstanbul.
TÜSİAD (2010b) 2050'ye Doğru Nüfusbilim ve Yönetim: Eğitim Sistemine Bakış. Yazar: Kavak, Y., Yayın No: TÜSİAD-T/2010/11/506. Sis Matbaacılık, İstanbul.
TÜSİAD (2012a) 2050'ye Doğru Nüfusbilim ve Yönetim: Sağlık Sistemine Bakış. Yazarlar: Akın, A. ve Ersoy, K., Yayın No: TÜSİAD-T/2012/11/533. Sis Matbaacılık, İstanbul.
TÜSİAD (2012b) 2050'ye Doğru Nüfusbilim ve Yönetim: Sosyal Güvenlik (Emeklilik) Sistemine Bakış. Yazarlar: Alper, Y., Değer, Ç., Sayan, S., Yayın No: TÜSİAD-T/2012/11/535. Sis Matbaacılık, İstanbul.
TÜSİAD (2012c) 2050'ye Doğru Nüfusbilim ve Yönetim: İşgücü Piyasasına Bakış. Yazar: Tansel, A. Yayın No: TÜSİAD-T/2012/11/536. Sis Matbaacılık, İstanbul.
UN (2013a) World Population Ageing 2013. United Nations, New York.
UN (2013b) World Population Prospects: The 2012 Revision Database. (http://esa.un.org/unpd, Erişim Tarihi: 20.06.2014)
ÜNAL, Ç. (2013) "Türkiye Nüfus Yapısındaki Değişiklikler ve Demografik Fırsatlar", Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi Bildiriler Kitabı, 19-21 Haziran 2013, İstanbul.
YAVAN, N. (2012) "Türkiye'de Yatırım Teşviklerinin Bölgesel Belirleyicileri: Mekânsal ve İstatistiksel Bir Analiz", Coğrafi Bilimler Dergisi, 10, (1), 91-37.
YAVUZER, H. ve BEĞER, T. (2012). "Yaşlılık ve Yaşlı Epidemiyolojisi". Klinik Gelişim Dergisi, 25 (3), 1-3.
YAZICI, S. (2014) "Gerontoloji ve Gelişim Süreci", Küreselleşme ve Yaşlılık (Eleştirel Gerontolojiye Giriş), Ed. Korkmaz, N. ve Yazıcı, S., Ütopya Yayınları, Ankara.
YÜCEŞAHİN, M.M. (2009). "Türkiye'nin Demografik Geçiş Sürecine Coğrafi Bir Yaklaşım", Coğrafi Bilimler Dergisi, 7, (1), 1-25.
YÜCEŞAHİN, M.M. (2011) "Küresel Bir Süreç Olarak Demografik Dönüşüm: Mekânsal Bir Değerlendirme", Coğrafi Bilimler Dergisi, 9, (1), 11-27.
YÜCEŞAHİN, M.M., TÜRKYILMAZ, A.S., ADALI, T. (2013) "2 Çocuk Mu? 3 Çocuk Mu? Türkiye'nin Yeni Nüfus Politikasını Farklı Ülke Deneyimleri ve Doğurganlık Senaryoları Üzerinden Değerlendirme", Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi Bildiriler Kitabı, 19-21 Haziran 2013, İstanbul.
YÜKSEL, Y. (2007). Türkiye'de Demografik Geçiş Süreci ve Sosyal Politikalar, Devlet Planlama Teşkilatı, Uzmanlık Tezi, Yayın No: 2732, Ankara. (http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Uzmanlk%20Tezleri/Attachments/355/YusufYuksel.pdf Erişim Tarihi: 25.06.2014)