Türkiye’de 1923-1950 Yılları Arasında Verem

İnsanlığı perişan eden felaketlerden biri olan verem (tüberküloz), halk arasında ince hastalık olarak da bilinmektedir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında salgın hastalıklara karşı başlatılan mücadele kapsamında vereme karşı savaş, mali imkânların kısıtlı olması nedeniyle uzun bir süre gönüllü derneklerin faaliyeti ile sürdürülmüştür. 1923 yılında kurulan İzmir Verem Mücadele Cemiyeti ile 1927 yılında kurulan İstanbul Veremle Mücadele Cemiyeti halka yol gösterme ve yardım etme noktasında çok büyük sorumluluk üstlenmiştir. Verem hastalarının teşhis ve tedavisi noktasında dispanser ve sanatoryumlar öne çıkmaktadır. Özellikle tedavi noktasında ilk dönemde sanatoryumların sınırlı yatak kapasiteleri ihtiyaca cevap vermekten uzak kalmışsa da zaman içerisinde yatak kapasiteleri artırılmaya çalışılmıştır. 1930 Yılında Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile verem ihbarı mecburi hastalıklar arasına dâhil edilmiştir. II. Dünya Savaşı sürecinde verem hastalığının yayılma hızının artması üzerine 1945 yılında vereme karşı sistemli mücadele dönemi başlatılmıştır. B.C.G. aşısı da 1947 yılı itibariyle daha çok uygulanmaya başlanmıştır. Yine 1948 yılında Türkiye Ulusal Verem Savaş Derneği kurulmuştur. 1949 yılında I. Verem İstişare Komisyonu toplanarak veremle mücadelede yürütülecek planı tespit etmiş ardından 1949 yılında 5368 Sayılı Verem Savaşı Hakkındaki Kanun kabul edilmiştir. Söz konusu kanunla devletin on yıllık sürede 30 milyon liralık tahsisatı verem savaşına ayırması vereme karşı yürütülen mücadelenin büyük gelişme kaydedeceğinin işareti olmuştur. Halkın bilinçlendirilmesine yönelik propaganda faaliyetleri ise 1948 yılına kadar veremle mücadele cemiyetlerinin çalışmaları ile sürdürülmüş, sonrasında ise organizasyonunu Türkiye Ulusal Verem Savaş Derneği üstlenmiştir.

Tuberculosis in Turkey between the years 1923 and 1950

Tuberculosis, which is one of the disasters that ravages humanity, is also known as a “thin disease” among the people. Within the scope of the struggle against epidemic diseases in the first years of the Republic, the war against tuberculosis was continued for a long time with the activities of voluntary associations due to the limited financial opportunities. A large number of established associations, particularly the activities of the Izmir Anti-Tuberculosis Society, founded in 1923 and the Istanbul Anti-Tuberculosis Society, which was founded in 1927, assumed a great responsibility in guiding and helping the people in fighting tuberculosis.Dispensaries and sanatoriums come to the fore in the diagnosis and treatment of tuberclosis patients. Especially at the point of treatment, although the limited bed capacities of sanatoriums remained far from responding to the need, bed capacities were tried to be increased over time. In 1930, with the Public Health Law, tuberculosis was included among the notifiable diseases. During the Second World War, on the increase of tuberculosis spreading speed, a systematic struggle against tuberculosis was started in 1945. The B.C.G. vaccine has been started to be applied more as of 1947. Also, Turkey's National Tuberculosis Association was established in 1948. The First Tuberculosis Consultative Committee convened in 1949 and determined the plan to be carried out in the fight against tuberculosis, and the Law No. 5368 “on the war against Tuberculosis” was adopted in 1949. With the relevant law, the state's allocation of TRL 30 million to the war against tuberculosis disease within ten years, has been a sign that the struggle against tuberculosis will make great progress. The propaganda activities to increase public awareness of the fight against tuberculosis have continued until 1948 with the efforts of the Anti-Tuberculosis Societies and then Turkey National Tuberculosis Association has undertaken the organization of these activities.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi) BCA, Dosya No: 30.10.0.0 Yer No: 6.34.29. Tarih:29.12.1923.
BCA, Dosya No: 30.10.0.0 Yer No: 177.219.2. Tarih:14.04.1923.
BCA, Dosya No: 30.18.1.2 Yer No: 7.62.12. Tarih:1932.
BCA, Dosya No: 490.1.0.0 Yer No: 1464.3.5. Tarih:18.12.1929.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi TBMMZC, D.2, C.6, 106. İçtima (19.02.1924)
TBMMZC, D.8, C.18, 68. Birleşim (11.04.1949)
Akşam
Cumhuriyet
Ulus
Urfa
Vakit
Açan, H. vd. (1977). Türkiye’de Verem Savaşı. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Genel Müdürlüğü.
Aksu, M. (2007). Tıp Tarihi Açısından Türkiye’de Verem Savaşı. Türkiye Ulusal Verem Savaşı Dernekleri Federasyonu Yayını.
Behçet S. (1338 R/1922 M). Verem Nasıl Başlar! Veremden Kurtulmanın Yolları Nelerdir?. Ahenk Matbaası.
Çanak, E. (2013). Çukurova: Adana Halkevi Dergisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 22(1): 139-156.
Daver, A. (6 Ocak 1947). Veremle Mücadele Millî Bir Savaştır. Cumhuriyet, 1, 3.
Gökçe, T. İ. (1956). Verem Mücadelesinde Verem Dispanserlerinin Rolü. Türkiye Ulusal Verem Savaş Derneği.
Gökçe, T.İ. (1972). İstanbul Verem Savaş Derneği Kuruluş Gelişim ve Çalışmalar 1927-1971. Hilal Matbaacılık.
Gökçe, T. İ. (1974). Türkiye Ulusal Verem Savaş Derneği Kuruluş Gelişim ve Çalışmalar 1948- 1972. Hilal Matbaacılık.
Gürses, H. (2004). Milli Türk Tüberküloz Kongrelerine Genel Bir Bakış. Prof.Dr. Nusret Karasu’nun 100. Yılında Türkiye’de Verem Savaşının Dünü-Bugünü-Geleceği Sempozyumu 9 Mayıs 2003. Ankara: 185-188.
Her Sene Aramızdan Binlerce Kişiyi Alan Bir Afet: Türkiye’de En Çok Tahribat Yapan Hastalık Veremdir. (1928). Resimli Ay, 5(50): 23-24.
Hüsameddin Şerif. (1337 R/ 1921 M). Verem Teşhis ve Tedavisi. İstanbul: Mekteb-i Tıbbıye-i Şahane Matbaası.
İlhan, B. (31 Ağustos 1947).Veremi Millî ve Sosyal Bir Afet Saymalıyız. Ulus. 8-9.
Kilisli Rıfat. (1321(Hicri)/1903 (Miladi). Verem Kâbil-i Şifadır. Matbaa-i Ahmet İhsan.
Özer, S. (2018). Orta Doğu’da Salgın Hastalıklar Urfa Örneği (1923-1950). Geçmiş ve Gelecek Bağlamında Orta Doğu. (Editör: Zafer Gölen, Abidin Temizer). Institut za Geografiju. 81- 96.
Özgen, Z. S.(1985). Türkiye’de Verem Savaşı. Türkiye Ulusal Verem Savaş Derneği.
Özkaya, H. (2016). Cumhuriyet Döneminde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele. Türk Aile Hekimi Dergisi, 20(2): 77-8.
Öztek, Z. (2014). Sağlıkta Altın Olaylar.
Pınar, M. (2018). Cumhuriyet Döneminde Mersin ve İçel’de Siyasi Hayat (1923-1950). Hiperlink Yayınları.
Rasimoğlu, C. G. İ. (2018). “Verem İyi Olur Bir Hastalıktır”: Cumhuriyetin İlk Yıllarında Verem Mücadelesi ve Siyaset. Toplumsal Tarih. (296):50-60.
Resmi Gazete. (6 Mayıs 1930). (1489): 8895-8910.
Sağlam, T. ve Sabar, İ. (1950). Verem Savaşı. Onbirinci Millî Türk Tıp Kongresi 16-19 Ekim 1950 Ankara. Kader Basımevi.
Sağlam, T. (1944). Verem Savaşı. Maarif Matbaası.
Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl. (1973). Ayyıldız Matbaası.
Süleyman Edhem.(1928). Ciğer Veremi Kabil-i Şifa mıdır?.Yeni Kitap. 1(11): 2-9.
Tekir, S. (2019). Sıhhıye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti’nin Kuruluşu ve Erken Cumhuriyet Dönemindeki Faaliyetleri. Belgi. 19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsuna’a Çıkışının 100. Yılı Anısına, (18): 1301-1326.
Temel, M. (2008). Atatürk Döneminde Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklarla Mücadele, Nehir Yayınları.
Tuğluoğlu, F. (2008). Cumhuriyetin İlk Döneminde Verem Mücadelesi ve Propaganda Faaliyetleri.
İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi. (13-14): 1-26.
Uludağ, Osman Şevki. (2 Ocak 1949). İğne ile Verem Aşısı Yapıyoruz. Vakit-Yeni Gazete. 3-4.
Üstündağ, E. Hayri. (1953). B.C.G. Verem Aşısı. Ulusal Verem Savaş Derneği Neşriyatı.
Verem Savaşında XXV.Yıl. (1971). Ankara Veremle Savaş Derneği.
Yıldırım, N. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. C.5. İletişim Yayınları. 1320-1338.
Yurdumuzda Verem Savaşı Dernekleri (1960). Türkiye Ulusal Verem Savaşı Derneği Neşriyatı.