TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ SESBİRİMLERİN DIŞSAL VE İÇSEL ALT SESBİRİMLERİ: KATMANLI ÇEVRİYAZI MODELİ

Kaydedilmiş konuşma örneklerinin özel işaretler ve harfler kullanılarak yapılan çevriyazısı, fonetik, dilbilim, ağız araştırmaları, ikinci dil öğretimi, dil ve konuşma bozuklukları gibi alanlarda sık kullanılmaktadır. Ancak, çevriyazının hangi yöntemle yapılacağı ve derinliğinin ne olacağı sadece Türkçe için değil bütün diğer diller için de sorun olagelmiştir. Çevriyazının derinliği genellikle amaca göre belirlenmekledir. Bu işlem sırasında gereksiz detaylara girmek araştırmacıya aşırı yük getirmekte, üzerinde durulması gereken noktaların göz ardı edilmesi ise veri kaybına ve yanlış yorumlamalara neden olmaktadır. Bu çalışmanın amacı, çevriyazının belirli kurallara göre şekillendiği ve derinliğinin çalışma boyunca sabit tutulduğu bir çevriyazı modeli geliştirmektir. Bu makalede, önce çalışmanın ilham kaynağını oluşturan Glosematik ve Sinirbilişsel Dilbilim kuramlarıyla ilgili kısa bilgi verilecek, daha sonra dışsal ve içsel alt sesbirim kavramları açıklanacak, Türkiye Türkçesindeki sesbirimlerden ve alt sesbirimlerinden bahsedildikten sonra Katmanlı Çevriyazı Modeli sunulacaktır. Katmanlı Çevriyazı Modelinde, çevriyazı derinliği yukarıdan aşağıya (soyuttan somuta) doğru Biçimbirimsel, Sesbirimsel, Dışsal Alt Sesbirimsel ve İçsel Alt Sesbirimsel şeklinde dört katmana ayrılmaktadır. Biçimbirimsel Katman çevriyazıda kullanılmamaktadır, Sesbirimsel Katmana geçişte önemi olan morfofonolojik işlemleri göstermek için burada yer verilmiştir. Türkçe için Sesbirimsel Katmanla ortografik gösterim aynı kabul edilebilir. Eğer kişisel farklılıkların incelenmesi planlanmıyorsa çevriyazı düzeyi olarak Dışsal Alt Sesbirimsel Katman kullanılmalıdır. Konuşma bozuklukları gibi kişisel farklılıkların önemli olduğu durumlarda ise çevriyazı düzeyi olarak İçsel Alt Sesbirimsel Katmanın kullanılması gerekmektedir

THE EXTRINSIC AND INTRINSIC ALLOPHONES OF THE TURKEY TURKISH PHONEMES: THE STRATIFICATIONAL TRANSCRIPTION MODEL

Transcription of spoken samples is frequently used in language studies such as dialect researches and speech-language disorders. However, the method and depth of the transcription have always been a problem in almost every language. The transcription level is determined by the purpose of the study. During a transcription process, entering unnecessary details introduces a large amount of work for the researcher, or a lack of detail will lead to data loss and misinterpretation. The aim of this study is to develop a transcription model to keep the transcription depth fixed all through based on certain rules. In this article, some brief information is first presented on the theories of Glossematics and Neurocognitive Linguistics. Then, the concepts of extrinsic and intrinsic allophones and phonemes and their allophones in Turkey Turkish are explained, and finally, the Stratificational Transcription Model is presented. In the Stratificational Transcription Model, the transcription is divided into four strata from up to down in terms of depth, as Morphemic, Phonemic, Extrinsic Allophonic and Intrinsic Allophonic. If no individual differences are planned to be examined, the Extrinsic Allophonic Stratum should be used as the transcription level. The Intrinsic Allophonic Stratum should be used, where individual differences are important, such as in speech disorders

PDF

___

Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6th ed. Malden: Blackwell.
Demir, N., Yılmaz, E. (2011). Türkçe Ses Bilgisi (Editör: H. Pilancı), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Demirci, K. (2011). Fonem teorisinin önemi hakkında. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 6/2 Spring 2011, p. 359-366.
Eker, S. (2010). Ünlülerin temel özellikleri üzerine birkaç not. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 5/4 Fall 2010, p. 305-320.
Fischer-Jørgensen, E. (2010). Glossematics. In: The Routledge Linguistics Encyclopedia, 3rd ed. (Editor: K. Malmkjær) London: Routledge. p. 216-224.
Hjelmslev, L. (1961). Prolegomena to a Theory of Language. (Translator: Francis J. Whitfield) Madison: University of Wisconsin Press. (Originally published in 1943 as Omkring Sprogteoriens Grundlæggelse. Copenhagen: Ejnar Munksgaard.)
Kılıç, M.A. (2015) Türkçe’deki ötümsüz sürtünmeli ünsüzlerin akustik özellikleri, In: D. Zeyrek, Ç. S. Şimşek, U. Ataş, & J. Rehbein (ed.), Ankara Papers in Turkish and Turkic Linguistics (Turcologica Vol. 103), Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. p. 52-66.
Kılıç, M., Kılıç, M.A. (Baskıda). Türkçeye yabancı dillerden geçen kelimelerde algısal ünlü türemesi. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (24-28 Eylül 2012) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kılıç, M.A., Erdem, M. (2012). Türkiye Türkçesindeki ‘yumuşak g’ ünsüzünün fonetik analizi. İçinde: VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (20-25 Ekim 2008, e-kitap) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. p. 2809-2826.
Ladefoged, P., Johnson K. (2011). A Course in Phonetics. 6th ed. Boston: Wadsworth, Cengage Learning.
Lamb, S.M. (1966). Outline of Stratificational Grammar. Washington, D.C.: Georgetown University Press.
Lockwood, D.G. (1972). Introduction to Stratificational Linguistics. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
Özsoy, A.S. (2004). Türkçe’nin Yapısı – I: Sesbilim. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Sağır, M. (2008). Türkiye Türkçesi ağızlarının ünlü varlığı. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 3/3 Spring 2008, p. 563-578.
Tatham, M. (1971). Classifying allophones. Language and Speech. Volume 14, p.140-145.
Tatham, M., Morton, K. (2011). A Guide to Speech Production and Perception. Edinburgh: Edinburgh University Press Ltd.
Taverniers, M. (2008). Hjelmslev’s semiotic model of language: An exegesis. Semiotica. Volume 171, p. 367-394.