TÜRKÇEDE FİİLLER VE SINIFLANDIRMA SORUNLARI

Bir dilin sözvarlığındaki kelimeler anlamsal, biçimbilgisel ve sözdizimsel ölçütlere göre sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırmanın en temel sözcükleri adlar ve fiillerdir. Kelime sınıflarını oluşturan sözcüklerin anlamlarıyla sözdizimsel ve biçimbilgisel özellikleri arasında belirgin benzerlikler vardır. Örneğin adlar durum, iyelik, çokluk gibi çekim kategorilerini alırken, geniş anlamda hareketi ifade eden fiiller zamankip-görünüş ve kişi kategorilerini alır. Fiiller geleneksel biçimbilgisi araştırmalarında çok temel anlamsal özellikleriyle verilir ve morfosentaktik özellikleri açısından ele alınırlar. Fakat böyle bir yaklaşım fiilleri anlamada yeterli değildir. Türkçede fiiller, sözdizimsel (gramatikal ilişkilerine, yönetim çerçevelerine ve tematik rollerine göre) ve anlambilimsel açıdan da yeniden incelenmelidir. Bu çalışmanın amacı fiilleri sınıflandırmada kullanılan biçimbilgisel, sözdizimsel ve anlambilimsel sınıflandırma yöntemlerini örneklerle açıklamak ve fiil sınıflandırma çalışmalarına katkı sağlamaktır. Böyle bir amacı gerçekleştirmek için tanımlayıcı bir yöntem kullanılmıştır.Dilbilimdeki fiil anlambilimi çalışmaları fiilleri, temel anlamları ve iç zamansal yapılarına (kılınış) göre sınıflandırır. Fiiller temel anlamlarına göre hareket, etki, verme, konuşma, düşünme vb. farklı gruplara ayrılır. Dilbiliminde diğer bir fiil sınıflandırma çalışması Türkçede kılınış terimiyle karşılanır. Türkçede en çok bilinen kılınış sınıflandırması fiilin iç evre yapısına göre yapılan sınıflandırmaya dayanır. Vendler'le başlayan fiillerin kılınış açısından dörtlü ayrımı (durumlar, işler, başarmalar ve tamamlamalar) Vendler'den sonra yeni ilavelerle devam eder. Fiillerin kılınış sınıflandırmaları Croft'la iki boyutlu hale gelir. Croft'un geliştirdiği kılınış sınıflandırma modeli henüz Türkçeye uygulanamamıştır. Fiiller konusundaki yöntemsel ve anlamsal yaklaşımların yetersizliği, fiillerin yeniden değerlendirilmesini zorunlu kılar. Bu çalışmaların Türkçeye uygulanması, Türkçenin fiil sisteminin, fiil sınıflarının, sözdizimi ile anlambilimi etkileşiminin anlaşılmasına önemli katkılar sağlayacaktır

VERBS AND ISSUES OF THEIR CLASSIFICATIONS IN TURKISH

The words in a lexicon can be classified in terms of semantics, morphology and syntax. The basic words in this classification are nouns and verbs. There are similarities between the word meanings in a word classes and their morphological and syntactic properties. For example, while nouns take case, possessive, plural categories; the verbs take tense-mood-aspect and agreement categories. Verbs in traditional approach are described with basic semantic properties and examined with morph-syntactic features. But this kind of approach is not sufficient for understanding and classifying the verbs. The aim of this study is to explain the morphological, syntactic and semantic classification of the verbs and to contribute to the studies of verbs in Turkish. A descriptive method has been used to achieve this aim. Verbs in Turkish should be scrutinized again syntactically (in terms of grammatical relations, subcategorization frame, thematic relations) and semantically. The studies of verbal semantics in linguistics can classify the verbs in terms of their core meaning and lexical aspect. According to their core meanings, verbs can be divided into the following class: activity, affect, giving, speaking, thinking etc. The other verbs classification studies in linguistics can be called kılınış ‘lexical aspect’ in Turkish. The well-known lexical aspect classification in Turkish is based on boundary phases of the verb meaning. Studies in lexical aspect started with Vendler and he examined the verbs in four groups as in states, activities, achievements and accomplishments. After Vendler, new aspectual types were added to his verb class. Croft develops ‘two-dimensional geometric analysis of aspectual types’. Croft’s two-dimensional geometric analysis has not been applied in Turkish. Because of lacking methodological and conceptual approach, verbs deserve reassessment. It is a fact that if the semantic and syntactic methods used in linguistics are applied in Turkish grammar, it will help to understand verbal system and classification and the interaction between syntax and semantics in Turkish

PDF

___

Aslan Demir, Sema (2016). Görünüş Kategorisi: Türkmence Örneği. Ankara: Grafiker Yayınları.
Atabay, Neşe; Kutluk, İbrahim & Özel, Sevgi (1983). Sözcük Türleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Aydemir, İbrahim Ahmet (2010). Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemi. Ankara: Grafiker Yayınları.
Aydemir, Yasemin (2006). Sözlüksel Görünüş ve Türkçe Eylemlerin Anlambilimsel Sınıflandırması- Sözlükçe-Sözdizim Etkileşimi. [Yayımlanmamış Doktora tezi] Ankara Üniversitesi, Ankara.
Bacanlı, Eyüp (2014). Kılınış Kategorisi ve Altaycada Kılınış Belirleyicisi Olarak Art Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Banguoğlu, Tahsin (2004). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Biber, Douglas (1999). Longman Grammar of Spoken and Written English. New York: Longman.
Croft, William (2012). Verbs: Aspect and Causal Structure. Oxford: Oxford University Press.
Cruse, Alan (2006). A Glossary of Semantics and Pragmatics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Dilâçar, A. (1974). 'Türk Fiilinde "Kılınış'la "Görünüş" ve Dilbilgisi Kitaplarımız'. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1973 -1974: 159-171.
Dixon, Robert M. W. (1991). A New Approach to English Grammar, on Smantic Principles. Oxford: Clarendon.
Dixon, Robert M. W. (2005). A Semantic Approach to English Grammar. Oxford: Oxford University Press.
Dowty, David (1991). 'Thematic Proto-Roles and Argument Selection'. Language 67(3): 547-619.
Dowty, David R. (1979). Word Meaning and Montague Grammar: the Semantics of Verbs and Times in Generative Semantics and in Montague's PTQ. Dordrecht; London: Reidel.
Erdem, Mevlüt (2006). 'Türkçede Gramatikal İlişkiler ve Anlamsal Roller'. Büyük Türk Dili Kurultayı. Bilkent Üniversitesi, Ankara. 523-529.
Erdem, Mevlüt (2016). 'Dilbilgisi Konularında Devamlılık İlişkisi'. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 11(10): 243-254.
Ergin, Muharrem (1985). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Erkman-Akerson, Fatma (2007). Türkçe Örneklerle Dile Genel Bir Bakış. İstanbul: Multilingual.
Givón, Talmy (1979). On understanding grammar. New York; London: Academic Press.
Givón, Talmy (2001). Syntax: An Introduction Vol. I. Amsterdam; Philadelphia: J. Benjamins.
Göksel, Aslı & Kerslake, Celia (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London: Routledge.
Hopper, P. J. & Thompson, S. A. (1980). 'Transitivity in Grammar and Discourse'. Language 56(2): 251-299.
Huddleston, Rodney (2002). 'The Verb'. Huddleston, Rodney & Pullum, Geoffrey K. (Eds.), The Cambridge Grammar of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press. 71-212.
Ježek, Elisabetta (2016). The Lexicon: An Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Johanson, Lars (1971). Aspekt im Türkischen: Vorstudien zu einer Beschreibung des türkeitürkischen Aspektsystems. Studia Turcica Upsaliensia 1. Uppsala: Almqvist & Wiksell.
Johanson, Lars (2000). 'Viewpoint Operators in European Languages'. Dahl, Östen (Ed.), Tense and Aspect in the Languages of Europe. Berlin, New York: Mouton de Gruyter. 27-187.
Johanson, Lars (2016). Türkçede Görünüş. (Çev. Nurettin Demir), Ankara: Grafiker Yayınları.
Kahraman, Tahir (2011). 'Sözcüklerin Yapılarına Göre Türleri İçinde Belirtme Öbeklerin Yeri'. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 6(3): 949-961.
Karadoğan, Ahmet (2009). Türkiye Türkçesinde Kılınış. Ankara: Divan Kitap.
Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu.
Levin, Beth (1993). English Verb Classes and Alternations: A Preliminary Investigation. Chicago: University of Chicago Press.
Lewis, Geoffrey (2000). Turkish Grammar. Oxford; New York: Oxford University Press.
Lyons, J. (1977). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
Quirk, Randolph; Leech, Geoffrey & Svartnik, Jan (1972). A Grammar of Contemporary English. London, New York: Longman.
Smith, Carlota (1991). The Parameter of Aspect. Dordrecht: Kluwer.
Uğurlu, Mustafa (2003). 'Türkiye Türkçesinde Bakış (Aspektotempora)'. Türkbilig 5: 124-133.
Underhill, Robert (1976). Turkish grammar. Cambridge, Mass.: MIT Press.
Uzun, Nadir Engin (2000). Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İst.: Multilingual Yay.
Üstünova, Kerime (2015). 'Eylem-Nesne İlişkileri Üzerine Sadece {-I}, {-Ø} Ekleriyle Çekimlenmiş Ad / Zamir Alan Eylemler mi Geçişli Sayılmalıdır?'. Turkish Studies, 10(16): 1143-1152.
Van Valin, Robert D. (2001). An Introduction to Syntax. Cambridge, UK; New York: Cambridge University Press.
Van Valin, Robert D. (2005). Exploring the Syntax-Semantics Interface. Cambridge: Cambridge University Press.
Van Valin, Robert D. (2006). 'Some Universals of Verb Semantics'. Mairal, Ricardo & Gil, Juana (Eds.), Linguistic Universals. Cambridge: Cambridge University Press. 155-178.
Van Valin, Robert D. (2008). Investigations of the Syntax-Semantics-Pragmatics Interface. Amsterdam; Philadelphia: John Benjamins Pub.
Vendler, Zeno (1967). Linguistics in Philosophy. Ithaca, New York: Cornell University Press.
Viberg, Å. (2006). 'Verbs'. Brown, Keith (Ed.), Encyclopedia of Language & Linguistics (Second Edition). Oxford: Elsevier. 408-411.
Yener, Mustafa Levent (2007). 'Türk Dilinde Sözcük Türleri Tasnifi Sorunu Üzerine'. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2(3): 606-623.