TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE BİR SÖYLEM ÇÖZÜMLEME DENEMESİ: TAŞ KESİLEN ÇOBAN EFSANESİ

Toplumun hayat felsefesini, yaşam biçimini, ahlak anlayışını, yücelttiği değerleri içlerinde barındıran, tarihin ve inanışların yüzlerce hatta binlerce yıllık izlerini taşıyan efsaneler, millî şuur oluşturma bakımından son derece önemli edebi ürünlerdir. Bu türdeki edebî ürünlerde yer alan değerleri ve millî şuuru oluşturan ögeleri ortaya koymaya ve yorumlamaya imkân sağlayan bir çözümleme metodunun olması ve uygulanması gerekmektedir. Bu araştırmada başta efsane olmak üzere diğer edebî türler yoluyla bir topluluğa ait olmayı sağlama, millî bir bilinç kazandırma, erdemli bir birey olma, farklı ve yaratıcı düşünme gibi olguların kazandırılması için kullanılabilecek bir yöntem ve çözümleme denemesi olarak söylem çözümlemesi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan söylem çözümlemesi yöntemi, metnin dil özelliklerinden yola çıkarak anlatıcının seçimlerinin anlaşılması ve metnin üreticisinin doğrudan ifade etmediği örtük anlamların bağlam içerisinde ortaya çıkarılmasını amaçlayan bir yöntemdir. Bu çalışmada, Ruhi Kara’nın “Erzincan Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma” başlıklı kitabındaki Refahiye’nin Alaçayır köyüne ait olan Taş Kesilen Çoban efsanesinin söylem çözümlemesi yapılmaya çalışılmıştır. Efsanenin söylemi, J. P. Gee’nin söylem çözümlemesi yöntemiyle incelenmeye çalışılmıştır. Bu yönteme göre efsane üç ana başlık altında incelenmiştir. Efsane biçim analizi, anlam analizi ve dil analizi olmak üzere üç başlık altında J. P. Gee’nin söylem çözümleme yaparken belirlemiş olduğu yirmi yedi alt başlıkta incelenmiştir. Biçim analizinde yazarın söylemini oluştururken kullandığı araçlar ortaya konulmuş ve efsanenin kurgusal yapısı ile ilişkilendirilmiştir. Anlam analizinde ise, söylemi oluşturan anlamsal bağlar, kurguyu oluşturan yapısal unsurlar dikkate alınarak açıklanmıştır. Dil analizinde ise söylemi oluştururken yazarın özellikle yoğunlaştığı kelimeler ve yazarın bilinçli olarak tercih ettiği yapılar ortaya konmuştur. Çalışma, söylem çözümlemesi yönteminin halk edebiyatına ait olan edebi metinlerin tahlilinde ve okur tarafından efsanelerin daha iyi anlaşılmasında etkili bir yol olduğunu gösterme amacını taşımaktadır.

AN EXPERIMENT DISCOURSE ANALYSIS IN TURKISH TEACHING: THE LEGEND OF PETRIFIED SHEPHERD

The legends that contain the philosophy of life, the way of life, the way of morality, the values that the society glorifies, and the traces of history and beliefs for hundreds or even thousands of years are extremely important literary products in terms of creating national consciousness. It is a method of analysis that enables to present and interpret the values and elements of national consciousness in such literary products. In this study, discourse analysis method was used as a method and an attempt to analyze such phenomena as providing belonging to a society through other literary genres as a legend, gaining national consciousness, being a virtuous individual, and thinking differently and creative thinking. The method of discourse analysis used in the research is aimed at understanding the language characteristics of the text and revealing the implicit meanings that the producer of the text does not express directly. In this study, A Discourse Analysis of The Legend Of The Petrıfıed Shepherd, which belongs to Alaçayır village of Refahiye, was attempted in his book “A Research on Erzincan Legends” by Ruhi Kara. The legend says, J. P. Gee's method of discourse analysis has been tried to be studied. According to this method, the legend was examined under three main headings. J. in three topics: legend form analysis, meaning analysis and language analysis. P. Gee's analysis of discourse has been examined in twenty-seven sub-headings. In form analysis, the tools used by the author to create the discourse were revealed and associated with the fictional nature of the legend. In the analysis of meaning, the semantic links that form the discourse are explained by taking into account the structural elements that form the fiction. In language analysis, especially concentrated words of the author, and consciously preferred structures were revealed. The study aims to show that discourse analysis is an effective way of analyzing literary texts belonging to folk literature and by the reader to better understand the legends.

PDF

___

Börekçi, M.-Çelikpazu, E. (2012 ) Şiirsel Söylem Açısından İbrahim Hakkı Divanı, Bütün Yönleriyle Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri Sempozyumu (16-18 Kasım 2011) Bildiriler, Atatürk Üniversitesi (403-412).
Dijk, V.(1983). Discourse Analysis: Its Development and Application to the Structure of News. Journal of Communication, 33:2, 20-43.
Dijk, V. (1985). Discourse and Communication: New Approaches to the Analysis of Mass Media Discourse and Communication. Berlin:Walter De Gruy Diyanet İşleri Başkanlığı (2019). Erişim Adresi http://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf, Erişim Tarihi: 15.02.2019.
Dumlu, A. (2016). Cahit Zarifoğlu’nun “Savaş Ritimleri” Romanının Söylem Çözümlemesi Metoduyla İnceleme Denemesi, The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, 49, 403-417. Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3629.
Elçin, Ş. (1986). Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yay. Feyzioğlu, N. (2011). Gelin Kaya Efsaneleri ve Taş Kesilme Motifi Üzerine Bir Değerlendirme. Gazi Türkiyat, 9, 116-133.
Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis. Londra: Longman.
Gee, James Paul (2005). An introduction to dis-course analysis: Theory and method (2nd Edition). New York: Routledge. Gill, R. (1996). Discourse Analysis: Practical Implementation. J.T. E.Richardson (Ed.). Handbook of Qualitative Research Methods for.
Günay, D. (2007). Metin Bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık, Eğitim.
Günay, D. (2013). Söylem Çözümlemesi. İstanbul: Papatya Yayıncılık, Eğitim.
Gür, T. (2011). Türkçe Öğretmeni Adaylarının Dil Tutumları ve Dil Kullanımlarının Söylem Çözümlemesi Yöntemi ile Betimlenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bil. Ens.
Gür, T. (2013). Post-Modern Bir Araştırma Yöntemi Olarak Söylem Çözümlemesi, Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 5(1), 18-202.
Harris, Z. (1952). Discourse Analysis: A Sample Text. Language, 28, 474-494.
Kara, R. (1993). Erzincan Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma, Erzincan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Yayınları (ERYAKSAN) No: 2, Ankara: Şenkal Basımevi.
Kıran, Z ve Kıran Eziler, A. (2011). Yazınsal Okuma Süreçleri: Dilbilim, Göstergebilim ve Yazınbilim Yöntemleriyle Çözümlemeler. Ankara: Seçkin.
Potter, J. ve Wetherell, M. (1987). Discourse and Social Psychology. Londra:Sage.
Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu, Ankara: Ankara Üniversitesi Yay.
Sinclair, J.M. ve Coulthard, R.M. (1975). Towards an Analysis of Discourse: The English Used by Teachers and Pupils. Londra: Oxford.
Sözen, E. (2014). Söylem belirsizlik, mübadele, bilgi/güç ve refleksivite. Ankara, Birleşik Dağıtım.
Titscher, S., Meyer, M., Wodak, R. ve Vetter, E. (2000). Methods of Text and Discourse Analysis. Londra: Sage.
Türk Dil Kurumu (2019). Efsane. Erişim Adresi http://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 14.02.2019.
Ünveren, D. (2016). Muc’un ucuz evinde mucizenin ölümü: Madak’ın annemle ilgili şeyler adlı şiiri üzerine söylem çözümlemesi. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11 (15), 609-632. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9877 ISSN: 1308-2140.
Ünveren Kapanzade D. (2018). Eğitim Bilimleri Alanında Yenilikçi Yaklaşımlar. Yazıcı T. ve Hayırlı O. (Ed.), Kimlik İnşasında Söylem Aracı Olarak Eğitim Ve Çocuk Edebiyatı (ss. 275-304), Ankara, Gece Akademi.
Yılar, Ö. (2005). Mit-Efsane ve Eğitim, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, 383-392.