TÜRK VE KOMŞU TOPLULUKLARDA KÜLTÜREL ÇOCUK OYUNLARI

Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Projesi (TÜDÇOOP) kapsamında gerçekleştirilen saha araştırmalarının amacı, Türk ve komşu topluluklarda geçmişten günümüze oynanan oyunların ortaya konulmasıdır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden görüşme yöntemi kullanılmıştır. Saha araştırması süresince toplam 17 ülke/bölgede (Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan, Moğolistan, Tuva, Hakasya, Altay, Yakutistan, Azerbaycan, Dağıstan/Nogaylar, Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes, Çuvaşistan, Tataristan, Başkurdistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti), 33 şehir, 12 ilçe, 42 köy ve 32 okul ziyareti gerçekleştirilmiştir. Bu ziyaretlerde 100 katılımcı ile görüşme yapılmıştır. Verilerin analizinde betimsel ve içerik analiz teknikleri kullanılmıştır. Araştırma sonuçları incelendiğinde katılımcıların geçmişte oynadıkları 396 oyunu hatırlayabildikleri görülmüştür. Bu oyunlardan 112 oyun adının sadece bir ülkede ifade edildiği, geriye kalan 284 oyun adının ise benzer oyunlar olarak ülkelerde tekrar edildiği görülmüştür. Araştırmada tanımlanan oyunların çeşitliği ele alındığında 173 farklı oyun belirlenmiştir. Bu oyunların çoğunlukla dış mekânlarda ve 5 saatten daha fazla süreyle oynandığı, oyunlarda kendi yaptıkları oyuncakların kullanıldığı, bu oyunların arkadaş, abla/ağabey, anne/babalar ve aile büyükleri vasıtasıyla öğrenildiği bildirilmiştir. Bu oyunlardan 248’nin (%63) günümüzde unutulduğu ve çocuklar tarafından oynanmadığının düşünüldüğü, oyunların unutulmaması için; okullarda öğretilmesi, Türk toplumlarından öğrenilmesi, teknoloji kullanımının sınırlandırılması, dede/ninelerin oyunları anlatması, kültürel oyuncak üretimi, okul öncesi dönemde kazandırılması, kitap yazılması, ödüllü yarışmaların düzenlenmesi, kurultay, sempozyum düzenlenmesi, kültür merkezlerinin kullanılması, kültür merkezlerinin kullanılması, millî bayramlarda oynatılması, kanunlar yoluyla korunması, sokakta oyunun desteklenmesi temalarının ortaya çıktığı görülmüştür.

CULTURAL CHILDREN'S GAMES IN TURKISH AND NEIGHBORING COMMUNITIES

The aim of the research carried out within the scope of the Turkish World Children's Games and Toys Project (TWCGATO) is to reveal the games played in Turkish and neighboring communities in the past. The method used in the research is interview method which is one of the qualitative research methods. During the research, 17 countries / regions (Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan, Mongolia, Tuva, Khakassia, Altai, Yakutia, Azerbaijan, Dagestan/Nogai, Kabardino-Balkaria, Karachay-Cherkessia, Chuvashia, Tatarstan, Bashkortostan and Turkish Republic of Northern Cyprus), 33 cities, 12 districts, 42 villages and 32 schools have been visited and interviews have been conducted with 100 participants. Descriptive and content analysis techniques were used in the analysis of the data. According to the results of the research, 396 games played in the past have been mentioned by the participants. It was seen that 112 games have been mentioned in only one country and the remaining 284 games have been repeated in various countries as similar games. Regarding the type of the games mentioned in the research, a total of 173 different types of games were found in the study. These games are mostly played outside and for more than 5 hours; children mostly use their own-made toys in the games; these games are learned through friends, brothers/sisters, parents and family elders; and 248 games (63%) were thought to be forgotten today and not played by children. The themes emerged to prevent the games from being forgotten are: teaching them in schools, limiting the use of technology, grandfather/grandmothers talks about the games, producing cultural toys, learning from Turkish communities, teaching the games in pre-school period, writing books, organizing award-winning competitions, organizing congress and symposium, using cultural centers, playing them in national holidays, protecting the games by law, supporting playing game on the street.

PDF

___

Adak Özdemir, A. & Ramazan, O. (2012). Oyuncağa çocuk, anne ve öğretmen bakış açısı. Eğitim Bilimleri Araştırma Dergisi, 2(1), 2-16.
Akbulut, D. (2009). Günümüzde geleneksel oyuncaklar. Millî Folklor, 84, 182-191.
Aksoy, H. (2014). Çocuk oyunlarının işlevleri: Sarıkeçili yörük çocuk oyunları. Milli Folklor, 26(101), 265-276.
Akyüz, Y. (2014). Türk eğitim tarihi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Akyüz, Y. (2016). Eğitimin kültür ve uygarlıkları geliştirme ve yeni nesillere aktarma işlevi. Türkiye Eğitim Dergisi, 1(1), 1-18.
Alabay, E., Yağan Güder, S. (2018). Changing Face of Plays: A Comparative Research of Childhood Plays of Older Adults and Plays of Today's. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 237-259.
And, M. (2003). Oyun ve bügü: Türk kültüründe oyun kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Arslan, A. (2017). Geçmişten günümüze uzanan süreçte oyun ve oyuncaklardaki farklılaşmanın incelenmesi (Sivas ili örneklemi). International e-Journal of Educational Studies (IEJES), 1(2), 69-87.
Artar, M., Onur, B., Çelen, N. (2004). Çocuk oyunlarında üç kuşakta görülen değişimler: Kırsal kesimde bir araştırma. B. Onur ve N. Güney (Ed.). Türkiye’de çocuk oyunları: araştırmalar, içinde. (s. 124-130). Ankara: Kök Yayıncılık.
Başal, H. A. (2010). Geçmişten Günümüze Türkiye'de Geleneksel Çocuk Oyunları. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
Başal, H. A. (2007). Geçmiş yıllarda Türkiye’de çocuklar tarafından oynanan çocuk oyunları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 243-266.
Batur, Z., Beştaş, M. (2011). Divanu Lugati-t Turk’te cocuk dunyası ve cocuk eğitimi. Turkish Studies, 6(2), 247-262.
Bay, D. N. (2018). Okul Öncesi Eğitimde Bir Kültür Aktarımı: Millî Oyunlar. e-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9(2), 82-104.
Bay, D.N., Turan, S., Bay, Y. (2015). Türk Dünyasında Çocuk Oyunları: Bir Saha Çalışması. I. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı 14-17 Mayıs 2015 (ss.
175-185). Eskişehir Osmangaz Üniversitesi, Eskişehir, Türkiye.
Bozkaya, J. (1992). Çocuğun oyun mekânları için olanakların araştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Trabzon.
Büyükokutan Töret, A. B. (2017). Balıkesir oyun evlerinde oynanan geleneksel çocuk oyunlarının işlevleri üzerine bir değerlendirme. Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute/Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28), 19-30.
Cengiz, S. A. (1997). Karadeniz Ereğli örneğinde çocuk oyunlarının halk bilim açısından değerlendirilmesi. Çocuk Kültürü, I. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, s. 441-476.
Egemen, A., Yılmaz, Ö., Akil, İ. (2004). Oyun, oyuncak ve çocuk. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 5(2), 39-42.
Clements, R. (2004). An investigation of the status of outdoor play. Contemporary Issues in Early Childhood, 5(1), 68-80.
Çakırer Özservet, Y. (2015). Geleneksel çocuk oyunları için sokak temelli geleneksel oyun alanlarının yeniden keşfi. I. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı Tam Metin Bildiri Kitabı, içinde(s. 264-269). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, Eskişehir.
Çelebi Bayar, D. (2007). Türkiye ve Azerbaycan’daki çocuk oyunları ve oyuncaklarının karşılaştırmalı incelemesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Muğla.
Ekiz, D. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı yayıncılık.
Esen, M. A. (2008). Geleneksel çocuk oyunlarının eğitimsel değeri ve unutulmaya yüz tutmuş Ahıska oyunları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 357-367.
Fırat, H. (2013). Çocuk oyunlari-eğitim ilişkisi: Bezirgan başı örneği. Electronic Turkish Studies, 8(13), 885-896.
Girmen, P. (2012). Eskişehir folklorunda çocuk oyunları ve bu oyunların yaşam becerisi kazandırmadaki rolü. Milli Folklor, 24(95), 263-273.
Glesne, C. (2015). Nitel araştırmaya giriş. (Çev. Ed. Ali Ersoy ve Pelin Yalçınoğlu). Ankara: Anı Yayıncılık.
Gökşen, C. (2014). Oyunların çocukların gelişimine katkıları ve Gaziantep çocuk oyunları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (52), 229-259.
Huizinga, J. ve Ludens, H.(1995). Oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme. (Çev. M. Ali Kılıçbay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Işıktekiner, S. F. ve Altun, A. S. (2011). Hastane okullarında sorunlar. Eğitim ve Bilim,36 (161), 318-331
Jafarova, Ġ. (2010). Azerbaycan Geleneksel Çocuk Oyunları. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, II/1, 244-261.
Kaleli Yılmaz, G. (2014). Durum çalışması. In M. Metin (Ed.), Kuramdan uygulamaya eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri, içinde (ss. 261-285). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Karaman, G., Nas, E. (2006). Çorum İskilip’te geçmişten günümüze aktarılan bir miras: Ahşap oyuncaklar. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 4(14), 103-116.
Kaya, D. (2009). Sivas’ta çocuk oyunları. Uluslararası Halk Dünyasında Eğlence Sempozyumu, 11-13 Aralık, Kocaeli.
Kayar, P. (2008). Van’ın geleneksel çocuk oyunları ve bu oyunların eğitsel yönden incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı, Van.
Kinoshita, I. (2009). Charting generational differences in conceptions and opportunities for play in Japanese neighborhood, Journal of Intergenerational Relationships, 17(1), 53-77.
Koçyiğit, S., Baydilek-Başara, N. (2015). Okul öncesi dönem çocuklarının oyun algılarının incelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 1-28.
Koçyiğit, S., Tuğluk, M. N., & Kök, M. (2007). Çocuğun gelişim sürecinde eğitsel bir etkinlik olarak oyun. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (16), 324- 342.
Lindberg, E. N. (2012). Çocuk Oyunlarında İki Kuşakta Görülen Değişim. International Online Journal of Educational Sciences, 4(2), 395-410.
Maynard, R. (2010). Computers and young children. Canadian Children, 35(1), 15-18.
McMillan, J., & Schumacher, S. (2006). Research in education. (6th ed.) Boston: Pearson Education.
Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP). (2007). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, Oyun Etkinliği -I, Ankara: MEB Yayınları.
Miles, M. B., Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. (2nd Ed.). Thousand Oaks, California: Sage Publications.
Oğuz, Ö. ve Ersoy, P. (2005). Türkiye'de 2004 yılında yaşayan geleneksel çocuk oyunları. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları:4.
Oksal, A. (2004). Kuşaklararası oyun: yetişkin ve çocuk kültürü arasında bir köprü. B. Onur ve N.
Güney (Ed.). Türkiye’de çocuk oyunları: Araştırmalar içinde. (s. 102-106). Ankara: Kök Yayıncılık.
Onur, B., Çelen, N., Artar, M. (2004). Türkiye’de geleneksel oyuncaklar: köy-kent karşılaştırması.
B. Onur ve N. Güney (Ed.). Türkiye’de Çocuk Oyunları: Araştırmalar içinde. (s. 131-137). Ankara: Kök Yayıncılık.
Onur, B., Çelen, N., Çok, F., Artar, M., Sener-Demir, T. (1997). Türkiye’de iki kentte annelerin bakış açısıyla çocukların oyuncak gereksinmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 30(1), 45-74.
Onur, B., & Güney, N. (2002). Türkiye’de çocuk oyunları: Derlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Öz Pektaş, H. (2017). Geleneksel çocuk oyunlarının modern eğitimde kullanılması. Journal of International Social Research, 10(49), 478-490.
Özden Gürbüz, D. (2016). Geleneksel çocuk oyunları ve eğitimsel işlevleri: Emirdağ örneği. Turkish Studies, 11(14), 529-564.
Özdirenç, M., Özcan, A., Akin, F., Gelecek, N. (2005). Physical fitness in rural children compared with urban children in Turkey, Pediatrics International, 47, 26-31.
Özhan, M. (1997). Türkiye’de çocuk oyunları kültürü. (1. Baskı). Ankara: Feryal Matbaası.
Rossie, J-P. (2005). Toys, play, Culture and society: an anthropological approach with reference to North Africa and the Sahara. Stockholm: Stockholm International Toy Research Centre (SITREC). Stockholm (S): KTH (The Royal Institute of Technology)
Sağlam, T. (1997). Türk Çocuk Oyunlarında Ritüel Ögeler. Çocuk Kültürü, I. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri, (s.416-441).
Senemoğlu, N. (1994). Okulöncesi eğitim programı hangi yeterlikleri kazandırmalıdır?. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(10), 21-30.
Spodek, B. & Saracho, O. N. (2003). Early childhood educational play. Contemporary perspectives on play in early childhood education. O. N. Saracho ve B. Spodek (Ed.). pp. 171-179. United States of America: Age Publishing Inc.
Sun, M., Seyrek, H. (1997). Okulöncesi eğitimde oyun.İzmir: Müzik Eserleri Yayınları.
Şahin, S. (2016). Afganistan Türklerinin kültürlerinde çocuk oyunları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırma Dergisi, 40(1), 261-271.
Şahin, F., Güven, İ., Yurdatapan, M. (2011). Proje tabanlı eğitim uygulamalarının okul öncesi çocuklarında bilimsel süreç becerilerinin gelişimine etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 33(33), 157-176.
Toksoy, A. C. (2010). Yarışma niteliği taşıyan geleneksel çocuk oyunları. Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 2(1), 205-220.
Tören, A. (2011). Erzincan’dan derlenen çocuk oyunlarının çocuk eğitimindeki yeri.
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı, Erzincan.
Tuğrul, B. (2010). Oyun temelli öğrenme. Okul öncesinde özel öğretim yöntemler. (Ed. R. Zembat). Ankara: Anı Yayıncılık. ss. 187-220.
Tuğrul, B., Ertürk, H. G., Özen Altınkaynak, Ş., & Güneş, G. (2014). Oyunun üç kuşaktaki değişimi. The Journal of Academic Social Science Studie, 27, 1-16.
Yavuzer, H.(1993). Ana baba ve Çocuk. Yedinci Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yavuzer, H. (2003). Doğal Harika Bir Tedavi: Oyun. Evde ve Okulda Mutlu Çocuk Yetiştirmenin Temelleri. (4. Baskı). İstanbul: Çocuk ve Aile Kitapları
Yazıcı Ersoy, Y. (2010). Başkurt Çocuk Oyunları. Milli Folklor, 22(86), 75-86.
Yıldırım, A., Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemi. (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yörükoğlu, A. (2004). Çocuk ruh sağlığı. İstanbul: Özgür Yayınları.