TÜRK SİNEMASINDA “HAZRETLİ FİLMLER” DÖNEMİNDE ÇEKİLEN DİNİ FİLMLERDE İDEOLOJİ VE ÖZNE

En genç sanat dalı kabul edilen sinema, başlangıç yıllarından itibaren gündelik hayatın ayrılmaz bir parçası olan din konusuna önemli yer ayırmıştır. Türk sinemasında ise din konusu, çeşitli toplumsal ve siyasal dinamiklerin de etkisiyle 1950’li yılların sonlarına kadar genellikle görmezden gelinen bir olgu olarak kalmış ve 1960’lardan itibaren din sinema ilişkileri normalleşmeye başlamıştır. Bu normalleşmede, 1961 yılında çekilen “Hz. Ömer’in Adaleti” filmiyle başlayan ve 1973 yılına kadar çekilmeye devam eden dini içerikli filmlerin etkisi büyüktür. Dini konulardan ya da dindar insanların gündelik yaşamlarında karşılaştıkları sorunlardan çok, dini kişiliklerin hayat hikâyelerini konu alan bu filmler, literatürde “Hazretli Filmler” olarak adlandırılmaktadır. Bu çalışmada 1961-1973 yılları arasında Hazretli Filmler olarak bilinen akım çerçevesinde çekilen 33 film incelenmiş ve bunlar arasından amaçlı örneklem yöntemiyle seçilen Hz. Eyyüb’ün Sabrı (Asaf Tengiz, 1965), Yahya Peygamber (Hüseyin Peyda, 1965), Allah’ın Aslanı Ali (Tunç Başaran, 1969), Rabia (Osman Seden, 1973), Hz. Ömer (Asaf Tengiz, 1973), Bilal’i Habeşi (Çetin İnanç, 1973), Hz. Ömer’in Adaleti (Osman Seden, 1973), Rabia (Süreyya Duru, 1973), Hz. Yusuf (Nuri Akıncı, 1973), Kız Evliya/ Sarıkız (Nuri Akıncı, 1973), filmleri nitel içerik ve söylem analizi yöntemleriyle çözümlenmiştir. Yapılan çözümleme sonucunda seçilen filmlerde, Müslümanların genellikle mağdur taraf olarak gösterildiği; işkence altında dahi din değiştirmeyi reddederek çoğu zaman ölümü tercih ettikleri; Müslüman kadınların kapalı giysiler içerisinde görünürken diğer dinlerden olan kadınların açık saçık kıyafetler içerisinde gösterildiği; açık saçık giyinmenin ya da lüks yaşamın ahlaki yozlaşmışlığın göstergesi olarak kullanıldığı; hayatı konu edinilen din büyüklerinin olağanüstü insanlar olarak her türlü zaaflarından arınmış, adaletli ve sürekli iyilik yapan özneler olarak temsil edildiği bulgulanmıştır.

IDEOLOGY AND SUBJECT OF RELIGIOUS MOVIES IN PERIOD OF “HAZRETLI FILMS” IN TURKISH CINEMA

The cinema, which is considered to be the youngest art school, has made an important place in the topic of religion which is an integral part of everyday life since the beginning. In the Turkish cinema, the subject of religion has remained a phenomenon that has often been ignored until the end of the 1950s, under the influence of various social and political dynamics, and since the 1960s religion and cinema associations have begun to normalize. In this normalization, in 1961, the influence of religious films are great which started with the film The Justice of Hz. Omar and continued shooting until 1973. These films, which focus on the life stories of many religious people from religious issues or problems that religious people have encountered in their everyday lives, are referred to in the literature as the Holy Films (Hazretli Films). In this study, 33 films shot in the current frame known as Holy Films (Hazretli filmler) between 1961-1973 were examined and among them, The Patience Of Prophet Ayyub (Asaf Tengiz, 1965), John The Baptist (Hüseyin Peyda, 1965), The Lion Of Allah Hazrat Ali (Tunç Başaran, 1969), Rabia (Osman Seden, 1973), Hz Omar (Asaf Tengiz, 1973), Bilal’i Habeşi (Çetin İnanç, 1973), The Justice of Hz. Omar (Osman Seden, 1973), Rabia (Süreyya Duru, 1973), Hz. Yusuf (Nuri Akıncı, 1973), Sarikiz (Nuri Akıncı, 1973) films chosen by objective sampling method were analyzed by qualitative content and discourse analysis methods. As a result of the analysis made, Muslims are often depicted as victims, Muslims refuse to change religion even under torture, often prefer death, Muslim women appear in closed clothing, while women from other religions are shown in open garments; it has been found out that the elders of the religions who are subject to life are represented as extraordinary people who are free from all kinds of weaknesses and who are doing justice and good deeds.

___

  • Araz, Nezihe (1966). Anadolu Evliyaları. İstanbul: Atlas Kitabevi.
  • Çetin, Abdurrahman (1995). Ezan, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları
  • Çetin Erus, Zeynep (2005) Amerikan ve Türk Sinemalarında Uyarlamalar Karşılaştırmalı Bir Bakış, İstanbul: Es Yayınları.
  • Coşkun, İbrahim (2017). Günümüz Akaid ve Kelam Problemleri. İstanbul: Kitap Dünyası
  • Detweiler, Craig (2010). Christianity. John Lyden (Ed.) The Routledge Companion to Religion and Film (pp. 109-130). New York: Routledge
  • Enderun, Mehmet Akif (2008). Beyaz Perdenin Din Algısı, İzmir: Işık Yayınları.
  • Erdemir Göze, F. (2018). Sinema-Gerçeklik İlişkisini Tarihi Filmler Ekseninde Tartışmak. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 13(2), 299-314. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12875
  • Erdoğan, İrfan (2006). Kurtlar Vadisi Irak: Eski-Göçebe Kabil’in Yeni-Emperyalist Habil’den Öç Alışı. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 22, 71-136.
  • Ertuğrul, Muhsin (2007). Benden Sonra Tufan Olmasın!: Anılar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Evren, Burçak (2003) Yeşilçam ve İnanç Sineması, Antrakt Dergisi, 72, 10-13.
  • Güzel, Cem (2001). Sömürgeci Söylem ve Sinema: Kültürel Yanlılığın Yeniden Sunumu. Deniz Derman (Ed.).Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler-1, 81-95, İstanbul: Bağlam Yayınları.
  • Işık, Mehmet (2016). Türk Sinemasında Devenin ve Deve Güreşlerinin Kültürel ve İdeolojik Bir Öğe Olarak Kullanımı, I. Uluslararası Selçuk-Efes Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu Bildiri Kitabı (ss 337-351), İzmir: Selçuk Belediyesi Yayınları
  • Jenkins, Gareth (2008). Political Islam in Turkey. New York: Palgrave Macmillan.
  • Kapar, Mehmet Ali (1994). Ebu Cehil, Ansiklopedisi, c. 10, İstanbul, 1994, 117-118 Türkiye Diyanet Vakfı İslam
  • Kıpçak, Nur (2014). Kadın Evliyaların Erkek Olarak Anılması Üzerinde Tevhit ve Mücerretliğin Etkisi: Rabia Adeviye Örneği. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(3), 879-891.
  • Maktav, Hilmi (2005). “Kur’an’dan Kurama İslami Sinema”. Editörler Tanıl Bora& Murat Gültekin. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık 6. Cilt, İstanbul: İletişim Yayınları, 989-1001
  • Menekşe, Ömer (2005). Türk Sinemasında Din ve Din Adamı İmajı, II. Uluslararası Dini Yayınlar Kongresi Tebliğ ve Müzakereleri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
  • Mutlu, D. K., & Koçer, Z. (2012). A Different Story of Secularism: The Censorship of Religion in Turkish Films of the 1960s and Early 1970s. European Journal of Cultural Studies, 15(1), 70-88.
  • Onaran, Alim Şerif (1968), Sinema ve Sosyal Çevre, Yeni Sinema Dergisi, 17, 20-25.
  • Öngören, Reşat (2000). İbrahim b. Edhem, Ansiklopedisi, c.21, İstanbul, 1994, 293-295. Türkiye Diyanet Vakfı İslam
  • Özden Candemir (1986). Türk Sinemasında Dinî Filmler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
  • Özön, Nejat (1995). Karagözden Sinemaya: Türk Sineması ve Sorunları, 2. Cilt, İstanbul: Kitle Yayınları
  • Özgüç, Agâh (1990). Başlangıcından Bugüne Türk Sinemasında İlkler. İstanbul: Yılmaz Yayınları.
  • Özön, Nijat (2008). Sinema Sanatına Giriş, İstanbul: Agora Kitaplığı
  • Özbolat, Abdullah (2012). Bir Ulus Yaratmak: Erken Dönem Cumhuriyet Romanında Din Adamının Temsili. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (4-II), 2473-2483. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies
  • Scognamillo, Giovanni. (2014). Türk Sineması Tarihi, İstanbul: Kabalcı Kitabevi.
  • Seyidoğlu, Bilge (1998). Kültürel Bir Sembol: Yılan. Hzl. Metin Özarslan&Özkul Çobanoğlu, Folkloristik Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, ss. 86-92.
  • Sırmalı, Şakir. (1953, 14 Ağustos). Bu Nasıl Sansür?, Cumhuriyet Pazar İlâvesi, 7-7.
  • Tatlı, Osman (2015). Türkiye Sineması ve Sinemada Algı. İstanbul: Akis Kitap.
  • Teksoy, Rekin (2004). Rekin Teksoy’un Türk Sineması Tarihi, İstanbul: Oğlak Yayınları.
  • Turan, İbrahim, (2007). Medyadaki Din Adamı İmajı Üzerine Bazı Düşünceler, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24 (24-25), 291-304
  • Ünal, Asife (2015). Uyumlu Bir Dünya İnşası Bağlamında Sinema ve Din İlişkisi: “Life of Pi” Örneği. International Journal of Science Culture and Sport, 3(4), 567-583.
  • Ünser, Orhan (2003). Din ve Sinema, Antrakt Dergisi, 72, 20-20.
  • Yenen, İbrahim (2011). Toplumsal Tezahürleri Bağlamında Türk Sinemasında Din Dindarlık Ve Din Adamı Olgusu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Yıldırım, Tunç (2010). 1950'ler Sinema Ortamında Şakir Sırmalı'nın Söyleminin Etkisi. Sinecine Dergisi, 1 (1), 5-44.

___

APA IŞIK M (2018). TÜRK SİNEMASINDA “HAZRETLİ FİLMLER” DÖNEMİNDE ÇEKİLEN DİNİ FİLMLERDE İDEOLOJİ VE ÖZNE. Turkish Studies (Elektronik), 13(18), 801 - 819. 10.7827/TurkishStudies.13600
Chicago IŞIK Mehmet TÜRK SİNEMASINDA “HAZRETLİ FİLMLER” DÖNEMİNDE ÇEKİLEN DİNİ FİLMLERDE İDEOLOJİ VE ÖZNE. Turkish Studies (Elektronik) 13, no.18 (2018): 801 - 819. 10.7827/TurkishStudies.13600
MLA IŞIK Mehmet TÜRK SİNEMASINDA “HAZRETLİ FİLMLER” DÖNEMİNDE ÇEKİLEN DİNİ FİLMLERDE İDEOLOJİ VE ÖZNE. Turkish Studies (Elektronik), vol.13, no.18, 2018, ss.801 - 819. 10.7827/TurkishStudies.13600
AMA IŞIK M TÜRK SİNEMASINDA “HAZRETLİ FİLMLER” DÖNEMİNDE ÇEKİLEN DİNİ FİLMLERDE İDEOLOJİ VE ÖZNE. Turkish Studies (Elektronik). 2018; 13(18): 801 - 819. 10.7827/TurkishStudies.13600
Vancouver IŞIK M TÜRK SİNEMASINDA “HAZRETLİ FİLMLER” DÖNEMİNDE ÇEKİLEN DİNİ FİLMLERDE İDEOLOJİ VE ÖZNE. Turkish Studies (Elektronik). 2018; 13(18): 801 - 819. 10.7827/TurkishStudies.13600
IEEE IŞIK M "TÜRK SİNEMASINDA “HAZRETLİ FİLMLER” DÖNEMİNDE ÇEKİLEN DİNİ FİLMLERDE İDEOLOJİ VE ÖZNE." Turkish Studies (Elektronik), 13, ss.801 - 819, 2018. 10.7827/TurkishStudies.13600
ISNAD IŞIK, Mehmet. "TÜRK SİNEMASINDA “HAZRETLİ FİLMLER” DÖNEMİNDE ÇEKİLEN DİNİ FİLMLERDE İDEOLOJİ VE ÖZNE". Turkish Studies (Elektronik) 13/18 (2018), 801-819.