TÜRK MODERNLEŞMESİ VE ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNİN ‘MİLLİ MİMARLIĞI’

Mimar Sinan'ın öğrencilerinin ardından, uzunca bir süre büyük mimarlar yetiştiremeyen 'Türk mimarlığı'nın, Türk modernleşmesi sürecinde bir 'üslûp' olarak tercih ettiği 'Türk ulus kimliği'ni öne çıkaran,'milli mimarlığın' anlatıldığı bu makale; 19. Yüzyılın entellektüel hafızası ile erken 20. Yüzyılın Türk düşünce ve kültür dünyasında yaşanan 'gelişmelerin' ortaya çıkardığı, yeni siyasi, sosyal ve kültürel kurumların, Türk modernleşmesi sürecindeki etkileri üzerine kurgulanmıştır. Cumhuriyet'in kuruluş yıllarında da önemini koruyacak olan Türklük vurgusunu öne çıkaran bu 'milli' geç Osmanlı kültür kurumları, özellikle genç Cumhuriyet'in kurucularına yaptıkları ideolojik, lojistik destekle, yeni Türk devletinin fikri temellerinin biçimlenmesinde önemli rol oynamışlardır. Özellikle Cumhuriyet'in kuruluşundan sonra, sanat ve tarih konularında Türklük ve Türklük aidiyetinin bağlantılarını inceleyen yeni çalışmalar ve bu çalışmaların dayandığı fikirler zamanla kazandıkları siyasal zeminle birlikte Türk toplumsal yapısı üzerinde milliyetçi bir aidiyet duygusunun ve ortak tarih bağı duyarlılığının toplumun bütün katlarına yerleşmesini sağlamıştır. Bu kapsamda, 1910 yılı civarında ilk örnekleri görülen 'milli mimari' anlayışı da, genç Cumhuriyet'in kurucularının verdiği destekle yaygınlaşmıştır. Bu dönemde toplumun tüm katlarını etkileyen sosyal ve kültürel inkılâpların yapılması, her alanda yeni kavram ve kurumların tesis edilmesine karşın, resmi mimari tercihinin,'o yıllarda' reddedilen bir geçmişin, yani Osmanlı'nın Neo-Klasik biçimciliği olması, inkâr edilmeye çalışılan tarihi bir mirasın biçimlerinin'resmi estetik' olması, aslında anlaşılmaz gibi görülse de bu bir tezat değil, Türk modernleşmesi sürecinin doğal bir sonucudur. Cumhuriyet'in çağdaş uygarlık seviyesine ulaşma projesinin gerektirdiği devrimler 1923'ten itibaren beş yıl gibi kısa bir sürede gerçekleştirilmiştir. Özellikle bu süre içinde kamu otoritesinin, talepleriyle 'şekil' kazandırdığı mimarlığın, bu süreçte,"yeni bir ulus inşa etme hizmetinde üstlendiği güçlü siyasi ve ideolojik yük, önemli ve büyük olmuştur".

TURKISH MODERNIZATION AND "NATIONAL ARCHITECTURE" OF EARLY REPUBLIC PERIOD

In this article, explains at the beginning of the 20th century, the Turkish people into a new century with hope, highlighting the history of the national identity, representing building traditions, which revived 'the national style' 're-animated' ‘first period', after the Mimar Sinan's students, a long period of great architects that don't raise in Turkish architecture,. Turkish modernization process, early 20th century Turkish society is a reflection of the intellectual memory of national, who is a threshold task in the development of social institutions II. Monarchy in the liberal media, a new political, social and cultural institutions have emerged with 'Turkishness’ highlighted along national identity. These institutions will remain important in the founding years of the Republic, especially their ideological founder of the young Republic, logistics support, are shaped by the basic idea of the new Turkish government also played an important role. Especially after the founding of the Republic, it has provided art and history in the Turkic and Turkic belonging to the connections of examining new studies and with political ground gained over time ideas based on these studies with the Turkish social structure of the a nationalist sense of belonging and common history, look at the sensitivity of the settlement to all layers of society. In this context, approach of ‘national architecture’, first examples seen around the year 1910, has become widespread with the support of the founders of the young republic. Social and cultural reforms made affecting all layers of society in this period, in spite of all areas in the establishment of new concepts and institutions, formal architectural preferences, 'in those years', a history of rejection, so that the Ottoman neo-classical formalism, the unbelievers be studied historical heritage of the forms of 'formal aesthetic' may seem to be actually incomprehensible, this is not a contradiction, it is natural result of the process of Turkish modernization. Republic of revolutions required to reach the level of contemporary civilization project was carried out in a short period of five years from 1923. Especially of public authorities during this time, the demand of 'features' of architecture gained in this process, "strong political and ideological load has undertaken to build a new international services has been an important and great."

PDF

___

Akçura, Yusuf (1978)., Türkçülük, Türkçülüğün Tarihi Gelişimi (Derleyen Sakin Öner) İstanbul.
Akçura, Yusuf (1991)., Üç Tarz-ı Siyaset Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları VII. Dizi-Sa.73b Ankara.
Akder, Necati (1963).,"Zıya Gökalp'in Tarih Anlayışının Felsefesi Temeli" Türk Kültürü No: 12 Ekim s.,5-17.
Alsaç, Üstün(1973).,”Türk Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi” Mimarlık S.11/12 s.,12-25.
Arslanoğlu, İnci (1984)., "Birinci ve İkinci Mimarlık Akımı Üzerine Düşünceler" Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri [11-12 Haziran 1984,bildiriler] Kültür ve Turizm Bakanlığı,Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü s.,41-52.
Arslanoğlu, İnci (2010)., Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı. 1923-1938. İstanbul.
Atasoy, Nurhan (1992)., “Barok” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C.5 s.,83.
Ayvazoğlu, Beşir (2013)., “Türk mimarisine dair ilk kitap: ‘Usûl-i Mîmârî-i Osmânî” Zaman Gazetesi, 03 Ekim.
Babinger, Franz (1982)., Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri (Çeviren C. Üçok) Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları:435 Ankara.
Başkan, Seyfi (1989).,"Gelişim Süreci Perspektifinde Başkent Ankara'nın Son On yılı Mimarlığı" Yapı Yapı Endüstri Merkezi Yayını No:93 Ağustos s.,40-46.
Başkan, Seyfi (1999).,“Çağdaş Türk Mimarlığında Ulusculuk ve Tarih Duyarlılığı/ Nationalism and historical awareness in modern Turkish architecture” Yapı S.208 Mart s.,58-65.
Başkan, Seyfi (2004).,“Başkent Ankara Mimarlığında Ulusal Üslup” Cumhuriyet’in Sekseninci Yılında Her Yönüyle Ankara Ankara Büyükşehir Belediyesi/ Gazi Üniversitesi Ankara s.,39-44.
Başkan, Seyfi (2009)., “ Mimar Kemalettin Bey ve Mimar Vedat Tek” Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü – Atatürk Dönemi 1920/1938 C.3 Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 388 Kaynak Eserler Dizisi: 33 Ankara s.,1219-1222.
Batur, Afife (1993).,Cumhuriyet Döneminde Türk Mimarlığı, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt5, İletişim Yayınları, İstanbul, s.,1382.
Bayrı, M. Halit (1952)., "Türk Tarih Ercümeni" Tarih Dünyası C. III No:30-31 Şubat s., 1211- 1216.
Bozdoğan, Sibel (2002)., Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiye'sinde Mimari Kültür, İstanbul: Metis Yayınları .
Çalıkoğlu, Levent (2010).,”Gelenek ve Çağdaşlık:Geçmişe Dokunarak Geleceği Arzulamak” Gelenekten Çağdaşa Modern Türk Sanatında Kültürel Bellek İstanbul.
Halaçoğlu, Yusuf - Aydın, M. Akif, (1993) "Cevdet Paşa", Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi c.7, İstanbul s.,443-450.
Heyd, Uriel (1950)., Foundations of Turkish Nationalism: The Life and Teachings of Ziya Gökalp London: Luzac, pp., 82–103.
Koçer, Hasan Ali (1991)., Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi-1773/1923- M.E.B. Yayınları:2168 Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi:479 Araştırma-İnceleme:16 İstanbul.
Kuban, Doğan (1954)., Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme (An Easy on the Turkish Baroque Architecture), İTÜ Mimarlık Fakültesi, Istanbul.
Kuran, Ercümend (1978).,"19.Asırda Milliyetçiliğin Türk Aydınları Üzerindeki Tesirleri" Töre C.8 S.86 s.,21-26.
Kushner, Davıd (1979)., Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1876-1909) (Çev. Ş. Serdar Türet -R.Ertem -F. Ertem) İstanbul.
Mustafa Nuri Paşa (1987)., Netayic-ı Vukuat,Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi VI-VII, (Sadeleştiren N. Çağatay) Ankara.
Ortaylı, İlber (1986).,"Osmanlı İmparatorluğunda Millet" Tanzimat'tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C4 s., 996-1001.
Parlak, Mustafa (1989).,“Ahmet Midhat Efendi’nin Türklük Anlayışı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:3, s.,543-555.
Saner, Turgut (1998)., 19. Yüzyıl İstanbul Mimarlığında ‘Oryantalizm’ İstanbul.
Sarıoğlu, Mehmet (2001).,”Ankara” Bir Modernleşme Öyküsü (1919-1945) Kültür Bakanlığı Yayınları:2594 Yayımlar Dairesi Seyfilığı Kültür Eserleri Dizisi:290. Ankara.
Sözen, Metin (1984).,"Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi ve Mimarları" Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri [11-12 Haziran 1984,bildiriler] Kültür ve Turizm Bakanlığı,Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü s.,35-39.
Sözen, Metin (1996), Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarisi, İş Bankası Kültür Yayınları. Ankara.
Sungu, İhsan (1974)., "Kanun-u Esasi'nin İlanı Üzerine" Hayat Tarih Mecmuası Ekim S. 10 C.2. s.,71-74.
Şakiroğlu, Mahmut (1986)., "Memleketimizde Toplu Tarih Çalışmaları I" Tarih ve Toplum Aralık No:36 s., 361-366.
Timurtaş, Faruk. K (1974).,"Büyük Fikir Adamımız Zıya Gökalp" Hayat Tarih Mecmuası Ekim S. 10 C.2 s.,27-34.
Üstel, Füsun (1997)., İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları, 1912– 1931. İstanbul.
Yıldırım, Yavuz., “Mimar Kemalettin ve I. Ulusal Mimarlık Dönemi” Yeni Boyut Plastik Sanatlar Dergisi 1/7 Kasım 1982 s.,28-32.
Yılmaz Metin, Nurcan (2003)., “Osmanlının İlk Mimarlık Kitabı: Usul-u Mimari-i Osmani”, Arkitekt, Temmuz-Ağustos, S. 497, s.12-19.
Yücel, Attila (1985).,"Çağdaş Türk Mimarlık Sanatında Ulusallık ve Tarih Yorumu" Türkiye'de Sanatın Bugünü ve Yarını Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi 1. Ulusal Sanat Sempozyumu, Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları No:1 Ankara s.,133-140.