TÜRK KÜLTÜRLERİNDEKİ GELENEKSEL OYUNLAR VE SPORLARA YÜZEYSEL BİR BAKIŞ

Geleneksel oyunlar-sporlar olarak adlandırılabilen faaliyetlerin, Türklerin sosyal hayatlarında önem teşkil ettiği ifade edilebilir. Dolayısıyla çalışmada, Türk kültürünün tanınan faaliyetleri arasında yer alan atlı cirit, çevgen, kök böri, mangala, âşık oyunları ve güreş (yağlı, şalvar ve aba güreşi), sporların ve oyunların Türk kültürlerindeki yerine yüzeysel bir bakış açısı ile bakılmak amaçlanmıştır. Araştırmada literatür taraması yapılmıştır. Ayrıca ilgili yayın ve sosyal ağ erişim platformların da ki kaynakların taraması gerçekleştirilmiştir. Gerek at üzerinde gerekse atsız şekilde Türk kültüründe yer alan geleneksel sporların-oyunların oldukça köklü geçmişe sahip olduğu ifade edilebilir. Ayrıca söz konusu sporlar ve oyunlara zamanın ileri gelen insanları ya da halkı tarafından yüksek itibar gösterildiği belirtilebilir. Öyle ki Selçuklu Hükümdarı Alâeddin Keykubad’ın atlı cirit, Sultan Alp Arslan’ın ise çok iyi çevgen oyuncusu olduğu ifade edilebilir. Dahası Osmanlı Devleti hükümdarlarının yabancı misafirlere atlı cirit müsabakasını izletmekten gurur duyduğu söylenebilir. Türk örf ve adetlerini sembol nitelikteki söz konusu sporlardan atlı ciritte, rakibe yaklaşan ya da onu sıkıştıran bir sporcunun, rakibine cirit atmadığı ifade edilebilir. Ayrıca ahlaki kurallara zarar verebileceği düşüncesiyle, aba güreşinde, özellikle müsabakayı kaybeden güreşçinin üzerindeki abayı gelişi güzel fırlatmasının kesinlikle yasak olduğu belirtilebilir. Yüzyıllardır yapıla gelen geleneksel sporlar-oyunların bir kültür mirası olduğu söylenebilir. Öyle ki 2010 yılında Kırkpınar Yağlı Pehlivan Güreşleri’nin, 2013 yılında ise çevgen oyununun UNESCO’nun “Somut Olmayan Kültürel Miras” listesine girdiği ifade edilebilir. Uygulanış ve adlandırma olarak farklılıklar içeren söz konusu oyunlar-sporların Türk gençlerine yaygın olarak tanıtılması ve de benimsetilmesinin söz konusu kültür değerlerinin yaşatılması adına önem arz ettiği unutulmamalıdır.

A SUPERFICIAL GLANCE AT THE TRADITIONAL GAMES AND SPORTS IN THE TURKIC CULTURES

It can be stated that the activities which can be named as traditional games-sports were of importance in the social life of the Turkic people. Thus, it is aimed to approach the place of such sports- games as Jereed, Chovqan, Kokborı, Mangala, Ankle Bone Shooting games and Wrestling (oil, shalwar and aba wrestling), which are amongst the recognized Turkic cultural activities in Turkic cultures from a superficial point of view in this study. A literature review was conducted in the study. In addition, relevant publications and sources obtained from social network platforms were reviewed. It can be noted that the traditional sports-games in Turkic cultures, performed whether on horseback or without horses, have a deep-rooted history. In addition, the sports and games in question can be expressed to be respected by the notable persons or the public of the time. For instance, it could be highlighted that Seljuq Sultan Alâeddin Kayqubad was very good in Jereed while Sultan Alp Arslan in Chovqan. Moreover, rulers of the Ottoman Empire were proud to show Jereed competitions to the foreign guests. In Jereed, one of the symbolic sports of Turkic traditions, a sportsman who approached to or outmaneuvered his competitor did not throw javelin at him. Furthermore, in Aba wrestling, it was strictly forbidden especially for the defeated wrestler to negligently throw his aba due to the belief that it would harm the moral principles. It can be claimed that the traditional sports-games, which have been played for centuries, are cultural heritages. For instance, Kırkpınar Oil Wrestling Festival and Chovqan were inscribed on the list of "Intangible Cultural Heritage" by UNESCO in 2010 and 2013, respectively. It should be noted that Turkish youth should be well acquainted with and adopt the stated games-sports differ in their practice and names in order to keep these cultural values alive.

PDF

___

Aka, S. T. (2010). Atlı cirit sporcularının sosyal beceri düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
Akbulut, K., Şekeroğlu, M, ve Ceylan, L. (2018). Dünden Bugüne: Türklerde ve Perslerde Çevgân/Polo Oyunu, Türk Halkları Geleneksel Oyunlar-Sporlar Sempozyum Kitapçığı: Kahramanmaraş.
Aslan, E. ve Aslan, E. (2013). Karapapak- Terekeme Türklerinde Aşık Kemiği Oyunları, 4. Uluslararası Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Sempozyum Kitapçığı: Ankara.
Atalay, A. (2018). Gençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürlüğü Çalışanlarının Bireysel Yenilikçilik Düzeyi, Turkish Studies - Social Sciences, Volume 13/10, Spring 2018, p. 87-108, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13121, Ankara-Turkey.
Belek, K. (2015). Eski Türklerde at ve at kültürü (dünden bugüne Kırgız kültürel hayatı örneği). Gazi Türkiyat, 2(16), 111-128.
Belek, K. (2017). Eski Türklerde At Oyunları ve Sporları (Kırgız Kültürel Hayatı Örneğinde): Gelenekten Geleceğe Kökbörü Oyunu,Türk Halkları Geleneksel Oyunlar- Sporlar Sempozyum Kitapçığı: Kahramanmaraş.
Bozbay, H. (2013) Geçmişten günümüze aşık oyunları. Folklor Edebiyat Dergisi, 19(73), 147- 160.
Boobekova, K. (2017). Çocuk Zekâ Geliştirici Akıl Oyunları, Türk Halkları Geleneksel Oyunlar- Sporlar Sempozyum Kitapçığı: Kahramanmaraş.
Bozbıyık, İ. (2017). Osmanlıdan Cumhuriyete cirit, turan-sam. Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 9(36), 502-508.
Çavuşoğlu, A. (2008). Çevgen/Çöğen oyunu kültürü ve edebî; Tasavvufî metinlerde yansıması. İslam, Sanat Tarih, Edebiyat ve Müsikisi Dergisi, 8(11), 159-174.
Çakır, A. ve Öztürk, G. (2015). Eski Uygarlıklarda Çocuk Oyunları ve Oyuncaklar, Uluslararası Oyun ve Oyuncak Kongre Kitapçığı: Erzurum.
Deniz, M. ve Sezer, A. (2012). Uşak ilinde kültürel ve sportif amaçlı yapılan atçılık ve sorunları. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 200, 203-230.
Demirci, U. (1999). Geleneksel sporumuz ve yağlı güreş temel teknik ve oyunları ile türkiye’deki serbest güreş temel teknik oyunların karşılaştırmalı analizi. Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
Dervişoğlu, M. (2012). Kırkpınar Güreşleri’nin halkbilimsel açıdan incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
Durnagölü, N. K. (2015). Antik Mankala Oyununun Stratonikeia’daki İzleri, Ege Yayınları: İstanbul.
Erkal, M. E. (1986). Sosyolojik Açıdan Spor, Milli Eğitim Basımevi: Ankara.
Erdoğan, E. (2017). Türk Kültüründe Çevgan ve Safevi Devleti’ndeki İzleri, Uluslararası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Sempozyum Kitapçığı: Balıkesir.
Gümüş, A. (1989). 5 dakikalık güreşte teknik ve taktik, KurtişYayınları: İstanbul.
Güllü, S. ve Şahin, S. (2018). Milli Güreşçilerin Sportmenlik Yönelim Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma, Turkish Studies - Social Sciences, Volume 13/18, Summer 2018, p. 705-718, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14152, Ankara-Turkey.
Hardal, M. ve Kılıç, R. (2015). Çocuklara Milli Kültür Aktarımında Çizgi Filmlerin Önemi: Dede Korkut Hikayeleri Örneği, II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyat Sempozyum Kitapçığı: İstanbul.
Horak, R. (1993). Futbol ve Kültürü, İletişim Yayınları: İstanbul.
İmamoğlu, O., Taşmektepligil, M. Y. ve Türkmen, M. (1997). Türk kültüründe spor. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 145-150.
İmamoğlu, O. (1998). Türklerde geleneksel aba güreşleri üzerine bir araştırma. Yüksek lisans tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
İğrek, M. M. ve Karataş, A. (2000). Son Yüzyılda Türk Güreşi, Step Yayınları: İstanbul.
İşler, H. (1997). Tarihsel kökneleri, yayılma alanları, organisazyon biçimleri ve fonksiyonları bakamından geleneksel aba ve şalvar güreşlerinin incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilmleri Enstitüsü, Ankara.
Karahüseyinoğlu, M. F. (2007). Küreselleşme ve Geleneksel Türk Sporları, Hürriyet Yayınları: İstanbul.
Karahüseyinoğlu, M. F. (2008). Geleneksel Türk Spor Kamuoyunun Profilinin Belirlenmesi. Sport Sciences, 3(2), 66-74.
Karcıoğlu, U. (2017). Türk kültüründe atın önemi ve ata sporlarımızdan atlı cirit oyunu, Anasal Dergisi, 2, 167-198.
Kafkaslı, A. (2005). Türk Dünyasında Nevruz Geleneğine Toplu Bakış, Erzurum Valiliği İl Kültür Müdürlüğü’nün Konferans Kitapçığı: Erzurum.
Kaya, D. (1985). Sivas acı yurt köyü seyirlik ve çocuk oyunları. Türk Folkloru Dergisi, 5(67), 16-18.
Kaya, D. (2005). Kırgızların Milli Oyunu Kökbörü İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı, Makale Yayınları: İstanbul.
Kaya, D. (2009). Sivas’ta Çocuk Oyunları. Halk Kültüründe Eğlence Uluslararası Sempozyumun Kitapçığı, Kocaeli.
Kayran, S. (2018). Kirgizlar’da Evlilik Öncesi Kiz Seçme Gelenekleri, Turkish Studies - Social Sciences, Volume 13/18, Summer 2018, p. 873-882, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14155, Ankara-Turkey.
Kaymak, S. (2013). Selçuklunun Çevganı Avrupa’da polo oldu. Yedi Kıta Dergisi, 11(63), 25-36.
Kalça, A. ve Akburu, H. (2017). Bireysel Sporlar Güreş, Milli Eğitim Bakanlığı: Ankara.
Kırımoğlu, H., Tekin, A. ve Genç, A. (2017). Milli Spor Kavramı Nedir? Ne Değildir, Türk Halkları Geleneksel Oyunlar- Sporlar Sempozyum Kitapçığı: Kahramanmaraş.
Koçan, N. (2007). Geleneksel sporlarımızdan ciritin rekreasyon amacı ile günümüze uyarlanması. Spor Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi, 2(1), 1306-4371.
Kurt, T., Kılıç, M., Kılıç, M.N., Özbayraktar, F., Yücel, E. ve Kıvanç, C. (2017). Türk Spor Tarihi, Devlet Kitapları Yayınları: Ankara.
Küçükaltan, D., Oğuzhan, A., Apak, S. ve Boyacıoğlu E.Z. (2005). Bölgesel kalkınmada kültürel turizmin etkisi: Kırkpınar Yağlı Güreşleri Örneği. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi. 6(1), 2-22.
Küçükyıldız, A. (2011). Santranç’ın atası olan Türk zeka oyunu; Mangala. Türk Yurdu Dergisi, 100(292), 22-48. Küçükyıldız, A. (2015). Türk Zekâ Oyunları 1: Köçürme (Mangala), Delta Kültür Yayınevi: Ankara.
Onur, B. (1992). Oyuncaklı Dünya, V Yayınları: Ankara.
Özdamar, M. (1988). Namazgâhlar. Vakıflar Dergisi, 2, 230-233.
Özbakır, İ. (2009). Geleneksel Türk çocuk oyunlarında doğal oyuncaklar ve oyuncak olmuş hayvanlar. Türk Dünyası Dergisi, 1(1), 148-162.
Poyraz, M. (2011). Sempozyum Açılış Konuşması, Kahramanmaraş Uluslararası Karakucak ve Kısa Şalvar Güreş Sempozyumu: Kahramanmaraş.
Sazak, Ş. ve Eyüboğlu E. A. (2009). Bir Kültür Endüstrisi Olarak “Kırkpınar Güreş Festivali”, 5. Tarihi Kırkpınar Sempozyumu Bildiri Kitapçığı: Edirne.
Sivrikaya, Ö. (2017). At kültürü ve at yarışları-Düzce örneği. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 564-573.
Solmaz, B. ve Aydın, B. O. (2012). Popüler kültür ve spor merkezlerine yönelik bir araştirma. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 1(4), 52-63.
Soyer, F. (2004). Osmanlı Devleti’nde (1839-1908 Tanzimat Dönemi) beden eğitimi ve spor alanındaki kurumsal yapılanmalar ve okul programlarındaki yeri konusunda bir inceleme, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 209- 225.
Sümbüllü, Y. Z. (2015). Kültürel arka planı ile kemikle oynanan geleneksel çocuk oyunlarından âşık: Erzurum ili örneği. Sosyal Bilimleri Dergisi. 2(2), 18-25.
Şahin, H. M. (1999). Gaziantep'te aşırtmalı aba güreşi üzerine bir araştırma. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Şahin, S. (2016). Afganistan Türklerinin Kültürlerinde çocuk oyunları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırma Dergisi, 40 (1), 261-271.
Şahin, F. M., Okut S. ve Genç, A. (2017). Unutulmaya Yüz Tutmuş Geleneksel Oyunlardan Kabah Oyunu, Türk Halkları Geleneksel Oyunlar- Sporlar Sempozyum Kitapçığı, Kahramanmaraş.
Şahin, B., Küçükkibaş, F. H. ve Özkurt, B. (2017). Ana Hatlarıyla Geleneksel Türk Oyunları İçerisinde Dokuz Kumalak ve Mangala, Türk Halkları Geleneksel Oyunlar-Sporlar Sempozyumu: Kahramanmaraş.
Tamer, K. (2017). Üniversitelerde Geleneksel Sporların Yeri ve Önem, Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Oyunlar Sporlar Sempozyum Kitapcığı: Kahramanmaraş.
Tan, N. (1989). Türkiye Türkleriyle Gugauz Türklerinin çocukluk ve gençlik dönemi oyunları arasındaki benzerlikler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 3(1), 199-206.
TGSDF, www.gsdf.gov.tr, Erişim:(25.05.2018).
Toksoy, A. C. (2010). Yarışma niteliği taşıyan geleneksel çocuk oyunları, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi,2(1), 10-25.
Tokgöz, D., Bak, E. ve Benli, S., (2014). Mega ve Özellikli Spor Etkinliklerinin Dünyadan ve Türkiye’den Örneklerle Benzerlik ve Farklılıkları, 4. Doğu Akdeniz Turizm Sempozyum Kitapçığı: Mersin.
Türkmen, M. (1996). Türklerde geleneksel atlı sporların yapılışı, kaynağı ve bilinmeyen yeni boyutları. Yayınlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Türktaş, M. (1999). Divani Lügatit Türk’te yer alan ve 11. Yüzyılda Türkler arasında oynanan oyunlar. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(5), 61-65.
Türkmen, M. (2007). Geçmişten günümüze Türkler’ Dekökbörü / Ulak- Tartış / Buz - Kaçi /Torpak Tartış / Kökpar Oyunu. Türk Dünyası Araştırmaları, 1(166), 95 -108.
Türkmen, M. (2009). Dünden bugüne Türk toplumlarında Çevgen Çögen Çevgan Polo oyununa genel bakış. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 183, 479-492.
Türkmen, M., Doğan, V. ve Doğan, A. (2011). Sempozyum Açılış Konuşması, Kahramanmaraş Uluslararası Karakucak ve Kısa Şlavar Güreş Sempozyum Kitapçığı: Kahramanmaraş.
Türkmen, M. (2017). Türklerde Spor ve Oyun Kültürü, Türk Halkları Geleneksel Oyunlar Sporlar Sempozyum Kitapcığı: Kahramanmaraş.
Türkmen, M., Shokoufeh, S. ve Kaya, A. (2017). İran’ın Tarihi Pehlevan Kurumu: Zurhane Kültürü ve Türk Spor Geleneğine Etkisi, Türk Halkları Geleneksel Oyunlar- Sporlar Sempozyum Kitapçığı: Kahramanmaraş.
Türkmen, M. ve Alimov, U. (2018). Gelenekten Geleceğe Kökbörü Oyunu, Türk Halkları Geleneksel Oyunlar- Sporlar Sempozyum Kitapçığı, Kahramanmaraş.
Ünver, F. (2006). Antik Çağdan Modern Olimpiyatlara Binicilik Sporu ve Türk Biniciliğinin Olimpik Gelişimi. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Ürgüp, S., Karakollukçu, M. ve Gül, O. (2017). Sivas Yöresi Geleneksel Oyunlarından Âşık Oyunu. Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Oyunlar-Sporlar Sempozyum Kitapçığı, Kahramanmaraş.
Yalçınkaya, T. ve Yalçınkaya, E. A. (2016). Küreselleşme sürecinde akıl oyunları. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, 9(43), 2237-2247.
Yıldıran, İ. (2000). Geleneksel yağli güreşin, kültürel, yapisal ve bilimsel açidan modern minder güreşiyle farkliliklarinin değerlendirilmesi. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 5(1), 53-62.
Yücel, M. U. (2010). Kazak Türklerinin milli oyunlardaki at yarışları. Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 2(1), 353-375.
https://www.cokbilgi.com/yazi/asik-oyunu-tarihi-turk-eglencesi/
https://pehlivanblog.wordpress.com/hakkinda/
https://worldethnosport.org/tr/spor/atli-cirit-84