TÜRK ÇEYİZ KÜLTÜRÜ ÇEVRESİNDE SÖZSÜZ İLETİŞİM DİLİ OLARAK GELİŞEN MİLLİ SÖZ HAZİNESİ

Somut olmayan kültürel miras kapsamında çeyiz; evlenecek kız ve erkeğin ailesi tarafından yeni kurulan aile birliğine katkı sağlamak amacıyla hazırlanan, yaptırılan ve satın alınan eşya, taşınır-taşınmaz mal, mülk ve paraya verilen isimdir. Çeyizin hazırlanması, kız evinden oğlan evine götürülmesi, sergilenmesi etrafında oluşan gelenekler bütününe de çeyiz geleneği denir. Sadece maddi kültür nesnelerinden oluşmakla kalmamakla birlikte soyut kavramlar da içermektedir. Genellikle kadınların günlük yaşamları çevresinde gelişen gerek biçim gerekse süsleme özellikleri bakımından çeyiz ürünlerine yüklenen anlam bütünlüğü oldukça zengin bir perspektirf sunar. Bu kapsamda çalışmada; önemli bir Anadolu evlenme geleneği olan çeyiz ve çeyiz ürünlerinde gözlenen motiflerin meydana getirdiği sözsüz bir iletişim dili üzerine odaklanılmıştır. Alan araştırmasında, zengin birikimler sonucu süreklilik gösteren ve canlı bir yapıya sahip bu simgesel dil hazinesindeki bazı motifler derlenmeye çalışılmıştır. Etnografik bir yaklaşımla oluşturulan çalışma evreni Adana, Afyon, Antalya, Bayburt, Bolu, Diyarbakır, Elazığ, Eskişehir, İçel, İzmir, Kastamonu, Kayseri, Konya, Malatya, Manisa, Niğde, Ordu, Sivas, Trabzon, Yozgat illerinden oluşturmaktadır. Örneklem, çeyiz kültüründe yer alan tekstil el sanatı ürünlerinin biçim ve süsleme özelliklerinden gözlenen söz varlığı üzerinedir. Bu geniş kapsam içinde ele alınan motifler çerçevesinde elde edilen veriler, yapılandırılmamış karşılıklı görüşme yolu ile derlenmiştir. Bulguların, farklı yörelerde aynı anlam bütünlüğünde ve genellikle tekstil grubu ürünlerde kullanıldığı ve ortak özellikler taşıyan sürdürülebilir bir kültürel faaliyet oluşturdukları gözlenmiştir. Çeyiz ürünlerinde barınan motifler dilsel olmayan işaretler olarak tanımlansa da görsel kültüre dair okumalar olay örgüsü, kahraman/karakter, kültür-değer-algı, mekân- beden dinamikleri üzerinden değerlendirilmiştir. Ürünler üzerine yüklenen bilgi transfer edilirken yerel kelimelerin görsel unsurlar ile sentezlenerek somut ve soyut anlamlar kazandığı görülmüştür. Artistik ve folklorik bir hazine niteliğinde olan anlam yüklü motifler duygusal, sosyal ve kültürel kodları ile zengin bir sözlü kültür yelpazesi ortaya koymaktadırlar. Söz konusu motifler sözlü kültür ortamının gösterge ve sembolleri olarak kapsamlı araştırmalar ve sürdürülebilirlik projeleri ile yeniden bir aktarım aracı olmayı beklemektedirler.

THE NATIONAL CAPITAL TREASURY DEVELOPING AS A LANGUAGE OF COMMUNICATION IN THE LANDSCAPE OF THE TURKISH DOWRY CULTURE

Dowry in the context of intangible cultural heritage; is the name given to the goods, property and money that are built, purchased and purchased for the purpose of contributing to the newly founded family unity by the family of the girl and the man to marry. Preparing dowry, girl house from the house to the boy house, all the traditions around the exhibition are called the tradition of dowry. It includes not only material objects but also abstract concepts. Generally, women's daily life in the form of both the shape and adornment features in terms of the content of the dowry products loaded with a rich perspective gives a very rich perspective. In this context, the study focuses on the non-verbal communication language of motifs observed in the dowry and dowry products, which are an important Anatolian marriage tradition. In the field research, some motifs in this symbolic language treasure, which has a vivid structure that is continuous as a result of rich accumulations, has been tried to be compiled. The study universe formed by an ethnographic approach consists of Adana, Afyon, Antalya, Bayburt, Bolu, Diyarbakır, Elazığ, Eskişehir, İçel, Izmir, Kastamonu, Kayseri, Konya, Malatya, Manisa, Niğde, Ordu, Sivas, Trabzon and Yozgat cities. The sample is about the vocabulary observed in the shape and ornamentation characteristics of textile handicraft products in the dowry culture. The data within the scope of motifs covered in this broad scope were compiled by unstructured mutual interview. It has been observed that the findings are used in the textile products of the same meaning in different regions and they constitute a sustainable cultural activity with common characteristics. Although the motifs included in the dowry products are defined as non-linguistic signs, the readings about the visual culture have been evaluated on the basis of plot, hero / character, culture-value- perception, space-body dynamics. It was seen that local words were synthesized with visual elements and gained concrete and abstract meanings while transferring the information loaded on the products. The meaningful motifs, which are an artistic and folkloric treasure, reveal a rich range of verbal culture with their emotional, social and cultural codes. These motifs, as indicators and symbols of oral culture environment, are expected to be a means of reintegration with comprehensive research and sustainability projects.

PDF

___

Abdülazîm ed-Dîb (1993). “Çeyiz”. İslam Ansiklopedisi. C. 8. Ankara: 296-297.
Akkuş Yiğit, Fatma (2015). “Memlûkler’de Evlilik Hazırlıkları”. Türkiyat Mecmuası. C.25/ Bahar. Ankara:331-351.
Akova, Sibel (2016). “Kültürlerarası İletişim Ve Kültür Farkındalığı Yaratma: Yerelden Küresel Belediyecilik Diyaloğuna, İstanbul Maltepe Belediyesi Örneklemi”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. Yıl: 4. Sayı: 26. Mart. 416-428.
Akpınarlı, H.F., Kurt G. ( 2016) “Kahramanmaraş Çeyiz Geleneğinde El Sanatlarının Yeri ve Önemi”. Halk Kültüründe Aile Uluslararası Sempozyumu. 25-27 Mart 2016. Edirne.
Barışta, H. Örcün (2003). “Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Halk Plastik Sanatlarında Sivas Çorapları”. Cumhuriyetin 80. Yılında Sivas Sempozyumu. 15-17 Mayıs. Sivas: 631-639.
Barışta, H. Örcün (1986). “Türk El Sanatlarında El Örgüsü Çoraplar”. Erdem AKM Dergisi. Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi. S.6. C.2. Eylül. Ankara:867-886.
---------------------- (1992). “Karaman Taşkale Dokumacılığı”. Türk Halk Kültürü Araştırmaları. Ankara:1-13.
---------------------- (1988). “Kastamonu’da Yazmacılık”. Erdem AKM Dergisi.Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi. C. 4. S.10. Aralık. Ankara:195-210.
---------------------- (1985). “XX. Yüzyıl Türk Oyalarında Seçilen Belli Başlı Konular, Gözlenen Estetik Değerler ve Plastik Özellikler”. Milletlerarası Türk Folkloru ve Halk Edebiyatında Yeni Görüşler I. Ankara: Güven Matbaası. 231-243.
Delibaş, Selma (1988). “Behice Sultan’ın Çeyizi ve Muhallefatı”. Topkapı Sarayı Müzesi: Yıllık-3. İstanbul: 63-104.
Ercilasun, A. Bircan (2013). Türk Dili Tarihi/Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla. İstanbul.
Gürsoy, Naskali, Emine ve Koç, Aylin (2007). Kültür Tarihimizde Çeyiz. İstanbul.
Halkbilim Terimleri Sözlüğü (1978). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Kademoğlu, Osman (1999). Çeyiz Sandığı. İstanbul.
Kâşgarlı Mahmud. (2006). Divanü Lûgati’t-Türk. (Çev. Besim Atalay). Cilt I-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Mackerras, Colin (1972). The Uighur Empire. According to the T’ang Dynastic Histories. A Study in Sino-Uighur Relations 744-840. Canberra: Australian National University Press.
Nas, Emine (2012). “Konya Yöresi El Sanatlarında Anlam Yüklü Motiflerin Halk Diline Yansıması”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 7/1 Winter. Ankara:1619-1633.
Nutku, Özdemir (1972). IV Mehmed' in Edirne Şenliği 1675. Ankara.
Onuk, Taciser, Akpınarlı, H.Feriha. (2004) “El sanatları İmgelerinde Nevruz “ Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Ankara: 139-145.
Onuk, Taciser, Akpınarlı, H.Feriha. (2005). “Cumhuriyetten Günümüze El Sanatlarının Doğuşu, Gelişimi,Sosyal,Kültürel,Eğitim ve Ekonomi İlişkileri Bakımından Bugünkü Durumu ve Geleceği”. V. Türk Kültürü Kongresi. El Sanatları. C. XIII. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Ankara: 34-40.
Onuk, Taciser, Akpınarlı, H.Feriha. (2011) “Balkan Ülkelerinde Çeyiz Geleneği”. IV. Uluslararası Güney –Doğu Avrupa Türkolojisi Sempozyumu Bildirileri. Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi Yayını. Prizen: s.1097-1100.
Onuk, Taciser, Akpınarlı, H. Feriha, Temel, Melek. ( 2015) “İğne Oyalarında Motiflerin Dili”. Altmış Akıl Yetmiş Fikir (Türk Kültürü üzerine makale bildiri ve konuşmalar) Kültür Ajans Yayınları:281 ISBN:978-605-325-061-6. Ankara: 254-276.
Ögel, Bahaeddin (1988). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
Ögel, Bahaeddin (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. (Genişletilmiş 3. Baskı). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları: 46.
Özbel, Kenan (1976). Türk Köylü Çorapları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Özbel, Kenan (1945). Anadolu Çorapları (El Sanatları I), Ankara: CHP Halkevleri Bürosu. Sami Şemseddin (2013). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Kapı Yay.
Sarı, İbrahim (2016). Türkün Ahlakı. Antalya.
Sarı, İbrahim (2017). Türk Kültürünün Tarihi ve Tanımı. Antalya.
Soydan, Serpil (2013). Derleme Sözlüğünde Dokumacılık Mesleği İle İlgili Söz Varlığı, Turkish Studies, - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/4 Spring. ANKARA:1287-1303,