TASAVVUF VE AHLAK EĞİTİMİNDE KULLANILAN EDEBÎ METİNLERDE ANLATIM TEKNİKLERİ: PEND-NÂME ŞERHLERİ ÖRNEĞİ

Türk edebiyatına şerhler açısından bakıldığında dinî-tasavvufi örneklerin çoğunlukta olduğu görülür. Tasavvufi edebiyat sahasında İran’a ait örnekler Arap edebiyatına nazaran daha tesirli olmuştur. Bu sahada üstat olan Türk mutasavvıf ve edipleri bazen tercüme bazen şerh yoluyla bilgi kaynağını çeşitlendirmişler eserin hedef kitlesini zenginleştirmişlerdir. Türkçe şerh geleneğinde, şerh edilen metnin dili, muhtevası ve yapısı ile şerh edenin kimliği, kişiliği ve şerhin yönelik olduğu okuyucu kitlesi gibi sebepler, şerhlerde tek bir metodun izlenmesini güç kılsa da açıklama yönü ağır basan şerhlerde aktarmayı öncelikli amaç olarak gören şerhlere göre şerh usulünün daha tutarlı ve sınırlarının daha belirgin olduğu görülmektedir. İslam medeniyetinin hüküm sürdüğü her yerde yüzyıllar boyunca derin bir tesir yaratmış olan Pend-nâme, birçok neslin tasavvuf ve ahlak eğitimi bakımından değerli bir vesika olarak kabul edilmiştir. Yaklaşık 900 beyitten oluşan esere, Türkçe pek çok şerh ve tercüme yazılmış, hatta eserin tesiriyle birçok Türk şairi tarafından telif Pend-nâme’ler kaleme alınmıştır. Makalemizde çeşitli yüzyıllara ait Pend-nâme şerhlerinden Sa’âdet- nâme (Şem’î), Müfîd (Abdurrahman Abdî Paşa), Şerh-i Pend-i Attâr (İsmâil Hakkı Bursevî), Berg-i Dervîşân (Mustafa Refî’a) Rûhu’ş-Şurûh (Kilisli Mustafâ Rûhî) ve Mâ-hazar (Murâd Molla Nakşibendî) adlı eserleri anlatım teknikleri bakımından inceleyeceğiz. Böylelikle Türk edebiyatına ait ahlaki-tasavvufi şiir şerhlerinde hangi anlatım yöntemlerinin etkili biçimde kullanıldığını tespit etme olanağı bulacağız.

EXPRESSION METHODS IN LITERARY WORKS THAT BEEN USED IN TASAVVUFIAN AND MORAL EDUCATION: EXAMPLE OF PEND-NAME COMMENTARIES

By the time the Turkish Literature viewed in terms of commentary, it can be seen that religious and tasavvufian examples are in majority. On the area of tasavvufian literature, examples which belong to Iran were more efficient as compared to Arabian Literature. Turkish mutasavvıfs bringed new aspects in the works that had been commentaried by Iranian mutasaffıvs either by translating or by doing commentation from time to time. In the Turkish commentary tradition, reasons like the language, content and structure of the text which has been interpreted annotated and the identity of the announcer, his / her personality and his / her audience of reader, although it makes difficult to follow a single method in commentaries, it is seen as a priority aim to convey the commentary in predestination ıt can be seen that the annotation method is more consistent and the limits are more pronounced according to the commentaries, which consider transferring in the annotated commentaries as priority. Pend-namah, which has created a deep influence for centuries, wherever Islamic civilization reigns, It has been accepted as a valuable tool in terms of tasavvufian and moral education of many generations. For the work consisting of approximately 900 couplets, many commentaries and translations were written in the Turkish language and even the works were written by many Turkish poets. By considering the level of the intended audience, it can be seen that several techniques had been used on the Tasavvufian Poetry which contains particular compellation styles nearly in all. In our article we are going go study of the works from Pend-namah commentaries that belonged to different centuries Saadat-namah (Sham’i), Mufid (Abdurrahman Abdi Pasha), Sharhe Pende Attar (İsmail Hakkı Bursevi), Berg-i Dervishan (Mustafa Refi’a) Ruhus-shuruh (Kilisli Mustafa Ruhi) and Ma-hazar (Murad Molla Nakshibendi) with regard to their expression methods in a comperative way. Thus we are going to have a chance to determine of which expression methods had been used efficiently in moral and tasavvufian commentary within Turkish Literature.

PDF

___

Abdurrahman Abdî, Müfîd, Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba Bölümü, No: 295.
Akçay, Gülçiçek (2013), Mustafa Refi'a- Berg-i Dervişan (Karşılaştırmalı İnceleme- Metin), (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Edirne.
Akkoyun, Şükrü (1999), Şem`i: Saadetname (Giriş-Metin), (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa.
Aksaraylı, Zeynep Atiye (2013), Bir 19. yy. (h. 1257) Metni Olan Ma-Hazar'ın Dil İncelemesi: İmlâ, Ses Bilgisi ve Şekil Bilgisi Özellikleri İncelemesi-Metin, (Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa.
Atlansoy, Kadir (1987), Sabâyî, Sırât-ı Müstakîm, İnceleme-Metin, (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa.
Bilgin, Azmi (1998), Tercüme-i Pend-nâme-i Attâr, Enderun Kitabevi, İstanbul. Bursalı Mehmed Tahir (2000), Osmanlı Müellifleri (Haz.Kurnaz, Cemal-Mustafa Tatçı) Cilt: II, Bizim Büro Yayınları, Ankara.
Ceylan, Ömür (2000), Tasavvufî Şiir Şerhleri, Kitabevi Yayınları, İstanbul
Çakıroğlu, Tuba Onat (2012), İsmail Hakkı Bursevî’nin “Şerh-i Pend-i Attâr” (Attâr’ın Pendnâmesi’nin Açıklaması) Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme ve Attâr’ın Pendnâme’si ile Karşılaştırılması, (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
Divlekci, Celalettin (2008),“Tarihsel Süreç İçerisinde Üslûba İlişkin Tanım Çabaları ve Bir Tanım Denemesi-II”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara Üniversitesi Yayınları, C. XLIX, S. I, s. 223-252.
Durmuş, İsmail (2001), “İstişhâd”, İslam Ansiklopedisi, C. 23, TDV Yayınları, İstanbul, s. 396-397.
Duru, Rafiye (2007), Modern Metin Çözümleme Teknikleri Bakımından Şerh Geleneği ve İsmail Hakkı Bursevî, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), İzmir.
Ergin, Fatma (2003), Hüseyin Kudsî-i Edirnevî’nin Hayatı ve Pend-i Mahdûmân Adlı Eseri, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara.
Feridüddin-i Attâr (1968), Pend-nâme, (Çev. M. Nuri Gençosman), MEB Yayınları, İstanbul.
Feridüddin-i Attâr (İstanbul 2006) , Pend-nâme (Öğütler), (Çev. Ahmet Metin Şahin), Yağmur Yayınevi, İstanbul.
Güven, Ahmet Zeki (2006), Edirneli Nazmi'nin Pend-nâmesi`nde Ahlâk ve Eğitim Unsurlarının Tespiti ve İncelenmesi, (Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir.
Kaplan, Mahmut (1992), “Divan Edebiyatında Manzum Nasihat-name Yazan Şairler ve Eserleri I”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 3, S.3, Van, s. 23- 68.
Karacan, Büşra (2015), Abdurrahmân Abdî Paşa’nın “Müfîd” Adlı Eseri, (1-35a Varakları Arası İnceleme-Metin), (Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Trabzon.
Keyik, Elif (2001), XVI. Yüzyıl Sanatçılarından Şem’î’nin Şerh-i Pend-nâme’si, (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir.
Kortantamer, Tunca (1994), “Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, S.VIII, İzmir, s. 1-10
Levend, Agâh Sırrı (1963), “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, TDAY-Belleten, s. 66- 91.
Mazıoğlu, Hasibe (1976), “Kanuni'nin Oğlu Şehzade Bayezid İçin Yapılan Pend-nâme-i Attâr Çevirisi”, VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, s. 1183-1193.
Mazıoğlu, Hasibe (1997), “Edirneli Nazmî’nin Pend-i Attâr Çevirisi”, Ankara Üniversitesi DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Enstitüsü Türkoloji Dergisi, C. VII, Ankara, s. 47-53.
Mengi, Mine (2000), “Fuzuli‟nin Şiirlerini Kalıcı Kılan Bazı Üslup Özellikleri”, Divan Şiiri Yazıları, Ankara, s. 91- 103.
Murad Molla Şeyhî (1304), Mā-hażar Şerh ʿalā Pendi Attār, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul
Mustafa Refî’a, Berg-i Dervîşân, Süleymaniye Kütüphanesi, Köprülü Mehmed Asım Bey Bölümü, No: 445.
Onat, Tuba (1998), İsmail Hakkı Bursevî Şerh-i Pend-i Attar (İnceleme-Metin), (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa.
Önal, Mehmet (2008), “Edebî Dil ve Üslup”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 36, Erzurum, s.23- 47.
Saraç M. A. Yekta, (2006), “Şerhler” Türk Edebiyatı Tarihi, C. II, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, s. 121-132.
Şentürk, M. Hüdai (2006), “Murad Nakşibendî”, İslam Ansiklopedisi, C. 32, TDV Yayınları, İstanbul, s. 188-189.
Şeyh Ferîdeddîn Attâr (2008), Pend-nâme, (Çev. Mehmet Kanar), Doğu Edebiyatı, Sayı: 4, s. 3-22.
Tokatlı, Ümit (1987), “Zayifî’nin Pend-i Attar Tercümesi”, Erciyes Dergisi, s. 41-42.
Ün, Cumhur (2007), Kilisli Mustafa Rûhî Efendi’nin Rûhu’ş-Şurûh’u, (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), Edirne.
Ünver, İsmail (1985), “Şem’î Şem’ullah”, Türk Dili Dergisi, C. 49-50, Ankara, s. 34-43.
Yazar, Sadık (2011), Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul.
Yılmaz, Ozan (2007), “Klasik Şerh Edebiyatı Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.5, S.9, İstanbul, s. 271- 304.