TARSÛSÎ’NİN “ENMÛZECU’L-ULÛM”UNDA TEFSİR

Osmanlı döneminde üretilen tefsir alanına dair eserlerin sadece tefsir kitaplarında değil, farklı alanlara dair üretilen eserlerde de ele alındığını görmekteyiz. Bunlardan biri de muhtelif ilimlerden örneklerin genellikle problem veya problemler merkezinde anlatıldığı "Enmûzecu'lUlûm" adlı eserlerdir. Bu eserlerden bir tanesi de Osmanlı döneminde yaşayan Muhammed b. Ahmed et-Tarsûsî'nin "Enmûzecu'l-Ulûm li Erbâbi'l-Fuhûm" adlı çalışmasıdır. Söz konusu çalışmada incelenen iki meseleyi bu makalede ele aldık. Ele alınan meselelerin ilki, tefsirin kâideleri hakkındadır. Bu konu Molla Fenârî'nin "Aynu'l-A'yan" adlı Fatiha suresi tefsirindeki bilgiler ışığında ele alınmıştır. Buna göre Tefsir ilminin kâidelerinin birkaç taneyle sınırlı olduğunu belirten Molla Fenârî, bu kâidelerin neler olduğunu eserinde zikretmemektedir. Müellifimiz Tarsusi, eserinin tefsir bölümünde ilk olarak bu kâideleri tespit etmeye çalışmıştır. Bununla birlikte kâidelerin istisnalarının olabileceğini de bu kâidelerin sonuna bir uyarı olarak eklemiştir. Tarsûsî'nin incelediği ikinci konu, ayet tefsiridir. Cumua suresinin dokuzuncu ayetini ele alan müellif, söz konusu ayeti on beş farklı başlık altında incelemiştir. Başlıklara bakıldığında her bir başlığın, bir ilim dalına karşılık geldiği görülmektedir. Lafzî ilimlerden manaya doğru bir sıralamanın dikkate alındığı anlaşılmaktadır. Buna göre ele alınan başlıklar şunlardır: Lügat (dil), Vaz', İştikâk, Sarf, Nahiv, Meânî, Beyân, Bedî', Arûz ve Kâfiye, Mantık, Âdâbu'l-Bahs, Kelâm, İsnâd, Usûl-ı Fıkıh, Tecvîd. Sonuç olarak müfessirin bu tasnifinin her ne kadar dillendirmese de örnek bir ayet tefsiri denemesi olduğu söylenebilir

TAFSEER IN TARSUSI’S ANMUZAJ AL-ULUM

In the Ottoman period, not only in Tafseer works but also in the books related to other disciplines used to include Quran commentaries. One type of these works was Anmuzaj al-Ulum, literally means Samples of Disciplines. In this article, I have examined two subjects related to Tafseer in Anmuzaj al-Ulum li Arbab al-Fuhumof Muhammad b. Ahmad al-Tarsusi who lived in the Ottoman period. The first subject is the analysis of the principles ofTafseerdiscipline which were given in the chapter of the commentary of Sura al-Fatiha in MollaFanari’sAyn al-A’yan. While Fanari was stating a few principles and not explaining them exactly, Tarsusi tried to establish these principles in the Tafseer chapter of his work. The second subject Tarsusi dealt with is the Tafseer of Ayat. As an example, he takes the 9th verse of Sura al-Cumua and analyzes it under the fifteen titles, namely, lexicon, Wadh’, etymology, morphology, grammar, semantics, statement, ilm al-bedi’, prosody and rhyme, logic, principles of discussion (adab al-bahs), Speech, reference, principles of jurisprudence (Usul al-fiqh), and Tajweed.Considering these titles, it is obvious that each title corresponds to a branch of disciplines and they line up from the literal to incorporeal. As the conclusion, I claim that even if Tarsusidoes not call his work as Tafseer of Ayat, his categorization is a sample of Anmuzaj al-Ulum

PDF

___

BAĞDATLI İSMAİL PAŞA, Babanzâde, (1338/1920), Hediyyetü'l-Arifîn Esmâi'l-Müellifîn ve Âsârü'l-Musannefîn, 2. Cilt,Trc. Kilisli Rifat Bilge; Tashih: İbnülemin Mahmûd Kemal İnal, Avni Aktuç, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara 1955.
BURSALI MEHMED TAHİR, Osmanlı Müellifleri, I-III, Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2009.
ÇİÇEK Mehmet, “Osmanlı Tefsir Literatüründen Bir Örnek: Mehmet Şah Fenârî’nin Şerhu’lManzûme’sinde Tefsir”, Turkish Studies, VII/4, Kış 2012; s.1229-1244.
EBU’L-BEKÂ, Eyyüb b. Musa el-Huseynî, el-Kefevî, (1095/1684) Külliyyâtu Ebi’l-Beka, thk. Muhammed Mısrî, Adnan Derviş, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1998.
el-ESTERÂBÂDÎ, Radıyyüddin, Necmeddin Muhammed b. Hasan Radi, (686/1287), Şerhu’rRazî li Kâfiyet-i İbni’l-Hacib, Yahya Beşir Mısrî, Camiatu imam Muhammed b. Suud elİslâmiyye, Riyad,1414/1993.
FENÂRÎ, Şemseddin Muhammed b. Hamza, (834/1431) Aynu’l-A’yân, Rıfat Bey Matbaası, İstanbul, 1325.
FINDIKLILI İSMET EFENDİ, (1322/1904), eş-Şekaiku'n-Nu'maniyye ve Zeyilleri: Tekmiletü'ş-Şakâik fî Hakkı Ehli'l-Hakâik, 5. Cilt, haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989.
HABEŞÎ,Abdullah Muhammed, Câmiü’ş-Şürûh ve’l-Havâşî, I-III, el-Mecmaü's-Sekafî, Ebûzabî, 2004/1425.
İBNU’L-ESÎR, Ebü's-Saadat Mecdüddin Mübarek b. Muhammed, (606/1210), en-Nihâye Fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, thk. Tahir Ahmed Zavi, Mahmûd Muhammed Tanahi, Daru İhyai’l-Türasi’l-Arabî, Beyrut, Lübnan.
İHSANOĞLU Ekmeleddin ve Diğerleri (editör); Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, I-II, İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi; Research Centre for Islâmic History Art & Culture (IRCICA), İstanbul, 1997.
KAHHALE Ömer Rıza, Mu’cemü’l-Müellifin: Terâcimu Musannifi’l-Kütübi’l-Arabiyye, I-IV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1993/1414.
KAHRAMAN Abdullah, “Tarsûsî Mehmed Efendi” Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA) s. 115-116; İstanbul, 2011.
KATİB ÇELEBİ, HacıHalife Mustafa b. Abdullah, (1067/1657), Keşfü'z-Zünûn an Esami'lKütüb ve'l-Fünun, 2. Cilt,tsh. M. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge, Maarif Vekaleti, Ankara, 1943/1362.
SARIKAYA Yaşar, Ebu Said el-Hâdimî: Merkez ile Taşra Arasında Bir Osmanlı Alimi, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2008.
ZİRİKLİ, Hayreddin, (1396/1976), el-A'lâm: Kâmûsu Terâcimi li-Eşheri'r-Ricâl ve'n-Nisâ, IVIII, 7. Baskı, Dârü'l-İlm li'l-Melayin, Beyrut, 1986.