SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİM PROGRAMINDA YER ALAN MEKÂNI ALGILAMA BECERİSİNE İLİŞKİN ÖĞRENCİ ALGILARININ İNCELENMESİ
Bu araştırmada, 2005 Sosyal Bilgiler Öğretim Programında yer alan ve alana özgü olarak kabul edilen becerilerden biri olan mekânı algılama becerisinin ortaokul 8. sınıf öğrencileri tarafından nasıl algılandığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla; çalışmaya katılan öğrencilerin mekânı algılama becerisine yönelik geliştirdikleri metaforlar, metaforlarına yönelik belirttikleri gerekçeler, öğrenciler tarafından çizilen karikatür veya resimler ile ilgili beceriye yönelik katılımcılarla yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler incelenmiştir. Araştırma nitel araştırma deseninde yapılmış olup; araştırmada metot üçgenlemesi şeklinde veri toplamaya uygun olarak belirtilen mecazlar yoluyla veri toplama, yarı yapılandırılmış görüşme ve doküman analizi gibi nitel araştırma teknikleri kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma gurubunu; dokuz ortaokuldan 590 (297 kadın-293 erkek) 8.sınıf öğrencisi oluşturmakta olup bu öğrenciler Türkiye İstatistik Kurumu’nundan alınan 2016 yılı sosyo ekonomik düzey (SED) verilerine göre, 2016-2017 eğitim-öğretim yılı güz döneminde Ankara ili merkez ilçelerden alt, orta ve üst sosyo ekonomik düzeye sahip yerleşim alanlarından maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Çalışmada yer alan katılımcılardan elde edilen verilerin çözümlenmesinde ve yorumlanmasında içerik analizi kullanılmıştır. Mekânı algılama becerisiyle ilgili alt SED’den 48 katılımcıdan toplam 44, orta SED’den 45 katılımcıdan toplam 38, üst SED’den 61 katılımcıdan toplam 48 adet geçerli metafor elde edilmiştir. Alt, orta ve üst SED farkı gözetilmeksizin katılımcıların büyük bir açısından araç görevi gören, sonradan başarı sağlanan, başarı için zihinsel ve fiziksel faaliyet, dikkat edilmesi gereken süreç, algılayan açısından farklılık doğuran” şeklinde algıladıkları görülmektedir. Yapılan çalışma sonucunda mekânı algılama becerisi üzerinde öğrenci algılarında kısmi de olsa yanılgılarının olduğu görülmektedir. Buradan yola çıkarak mekânı algılama becerisinin kazandırılması sürecinde öncelikle öğrencilere mekânın farklı ögelerinin örneklendirilerek sunulması öğrencilerdeki mekân algısını geliştirebilir. Araştırma sonuçları az sayıda öğrencinin mekânı algılama becerisine yönelik harita, küre, navigasyon vb. gibi mekân algısını artıracak öğeler içeren metafor geliştirdikleri görülmüştür. Bu sonuçlara göre mekânı algılama becerisinin öğrencilerde kalıcılığının sağlanması adına bu tür öğelerden daha fazla yararlanılması önerilmektedir. Bu öğelerden daha fazla yararlanabilmek için öğrencilere gerçek yaşam ortamında uygulama yapılması gerektiği düşünülmektedir.
INVESTIGATION OF STUDENT PERCEPTIONS RELATED TO SPATIAL PERCEPTION SKILLS IN SOCIAL STUDIES PROGRAM
This study aimed to determine how perception of space, which is one of the skills recognized in the field of social studies curriculum, was perceived by middle school 8th grade students. To this end, metaphors developed by students, pictures and cartoons drawn by students on the perception of space, and semi-structured interviews with students on the given skill were analyzed. In the present study, conducted in the survey model, qualitative research techniques (data collection through metaphors, semi-structured interview and document analysis) suitable for triangulation (method triangulation) were used together. The participants of the study were 590 (297 female - 293 male) 8th grade students in nine secondary schools selected by using the maximum diversity sampling method in the settlements with the lower, middle and upper socio-economic levels (SEL) of Ankara provincial districts according to the data of the Statistical Institute of Turkey (2016) in the fall semester of 2016-2017 academic year. A total of 48 valid metaphors related to the location sensing skill were obtained from a total of 44 participants from the sub-SEL, 38 from 45 participants from the mid- SEL, and 61 from the top SEL. It was seen that, regardless of the socio economic levels, a large majority of the participants perceive spatial perception as " a way of showing, serving as a vehicle in terms of understanding, succeeding later, mental and physical activity for success, process to be observed, making difference for the perceiving one". As a result of the study, it was seen that there were partial or misleading student perceptions of the ability of spatial perception. As a result, in the process of acquiring the ability spatial perception, the presentation of the different elements of space to the students can improve the sense of space in the students. The results of the research indicated that only few students were able to develop metaphors containing items that will enhance spatial perception such as map, sphere, navigation etc. According to these results, more use of such items were suggested in order to ensure retention of the perception of space in the students. In order to benefit more from these items, it is thought that students should practice in real life environment.
___
- Aktürk, V. (2012). Sosyal bilgiler dersinde animasyon ve dijital harita kullanımının öğrencilerin
mekânı algılama becerilerine yönelik etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
- Atasoy, Ş. ve Akdeniz, A.R. (2006). Yapılandırmacı Öğrenme Kuramına Uygun Geliştirilen Çalışma
Yapraklarının Uygulama Sürecinin Değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi. 35, 157-175.
- Aydın, F. (2010). Ortaöğretim öğrencilerinin coğrafya kavramına ilişkin sahip oldukları metaforlar.
Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimler Dergisi, 10(3), 1313-1322.
- Bulut, R., Koca, M.K. (2017). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Barış Kavramına İlişkin
Metaforları, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and
History of Turkish or Turkic Volume 12/18, p. 139-156, ISSN: 1308-2140,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12116,
Ankara-Turkey
- Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2010). Bilimsel
araştırma yöntemleri. (7. Baskı). Ankara: Pegem A.
- Creswell, J. W. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri. M. Bütün & S. B. Demir (Ed.), Nitel Çalışma
Tasarımı ( A. Budak & İ. Budak, Çev.) içinde (s. 42-68). Ankara: Siyasal.
- Çetin, T., & Kılcan, B., & Güneş, C., & Çepni, O. (2015). Examining secondary school
students’
perceptions of the concept of migration: A Qualitative study, International Journal of
Education, 7(3), 97-120.
- Çepni, O. (2013). Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Yer Alan Coğrafya Kavramlarına İlişkin
Öğrenci Algılarının İncelenmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
Ankara.
- Demircioğlu, İ. H., & Akengin, H. (2012). Zaman ve mekâna ilişkin becerilerin öğretimi. C. Öztürk
(Ed.) Sosyal bilgiler öğretimi demokratik vatandaşlık eğitimi içinde (s.187-224). Ankara:
Pegem.
- Ersoy, A. (2010). İlköğretimde değer kazanımlarının incelenmesinde karikatür kullanımı:
Dayanışma değeri örneği, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 79-
104.
- Ersoy, A. F. ve Türkkan, B. (2010). İlköğretim öğrencilerinin çizdikleri karikatürlere yansıttıkları
sosyal ve çevresel sorunların incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 35(156), 96-109.
- Glesne, C. (2012). Nitel araştırmaya giriş. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu (Çev. Ed.). Ankara: Anı.
- Gömleksiz, M. N. & Bulut, İ. (2006). Yeni Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Uygulamadaki
Etkililiğinin Değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 2006 (47), 393-
421.
- Guion, L. A. (2002). Triangulation: Establishing the validity of qualitative studies.
https://sites.duke.edu/niou/files/2014/07/W13-Guion-2002-Triangulation-Establishing-the-
Validity-of-Qualitative-Research.pdf adresinden 03 Şubat 2017 tarihinde edinilmiştir.
- Güven, B. ve Güven, S. (2009). İlköğretim öğrencilerinin sosyal bilgiler dersinde metafor oluşturma
becerilerine ilişkin nicel bir inceleme. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(2), 503-512.
- Hayırsever, F. (2010). Sosyal bilgiler ders, öğretmen kılavuz ve öğrenci çalışma kitaplarının sosyal
bilgiler öğretim programında kazandırılması hedeflenen temel beceriler açısından
değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Karataş, K., Ardıç, T., Oral, B. (2017). Öğretmenlik Mesleğinin Yeterlikleri Ve Geleceği: Metaforik
Bir Analiz, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and
History of Turkish or Turkic Volume 12/33, p. 291-312, ISSN: 1308-2140,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12665,
Ankara-Turkey
- Kılcan, B. (2013). Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Yer Alan Değerlere İlişkin Öğrenci
Algılarının İncelenmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Kılcan, B., & Akbaba, B. (2013). Examining Students’ Perceptions on Sensitivity to Cultural
Heritage Value in Social Sciences Teaching Program. Zeitschriftfürdie Welt der Türken, 5,
113-138.
- Kılcan, B., & Akbaba, B. (2014). Examining students’ perceptions on esthetic value in social studies
teaching program. Journal of Theory and Practice in Education, 10(4), 1047-1076.
- Kılcan, B., & Çepni, O. (2015). “A qualitative examination of the perceptions of the eight grade
students regarding the concept of environmental pollution,” J. Int. Environmental
Application & Science, 10(2), 239–250.
- Kuş, E. (2012). Nicel-nitel araştırma teknikleri. (4. Baskı). Ankara: Anı.
- Lakoff, G. ve Johnson, M. (2010). Metaforlar, hayat, anlam ve dil. (Çev. G. Y. Demir). (Göz. Geç.
2. Baskı). İstanbul: Paradigma.
- Memişoğlu, H., Güçin, G. (2017). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının “Darbe” Kavramına
İlişkin Görüşlerinin Metaforla Belirlenmesi, Turkish Studies - International Periodical for
the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/16, p. 387-400,
ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11876, Ankara-Turkey
- Merç, A. (2011). Sosyal bilgiler ve okul öncesi öğretmenliğinde eğitim gören öğrencilerin mekân
bilişi ve harita okuma becerisi. Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Aydın.
- Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis (2nd ed.). Thousand Oaks, CA:
SAGE.
- Milli Eğitim Bakanlığı. (2005a). İlköğretim Sosyal bilgiler dersi 4-5. sınıflar öğretim programı
(Taslak basım). Ankara: MEB.
- Milli Eğitim Bakanlığı. (2005b). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 6-7. sınıflar öğretim programı ve
kılavuzu (Taslak basım). Ankara: MEB.
- Oruç, Ş. (2009). Sosyal Bilgiler Ders Kitapları. M. Safran (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi içinde (s.
267-282). Ankara: Pegem.
- Öcal, A. (2007). İlköğretim sosyal bilgiler dersinde 6. sınıf öğrencilerinin mekânsal biliş
becerilerinin incelenmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
Ankara.
- Özdemir, S. M. (2009). Sosyal bilgiler öğretimi programı ve değerlendirilmesi. M. Safran (Ed.).
Sosyal Bilgiler Öğretimi içinde (s. 17-46) Ankara: Pegem Akademi.
- Özdemir, M. (2010). Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntembilim Sorunsalı Üzerine Bir
Çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 323‐ 343.
- Öztürk, Ç. (2007). Sosyal bilgiler, sınıf ve fen bilgisi öğretmen adaylarının ‘coğrafya’ kavramına
yönelik metafor durumları, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi
(KEFAD), 8(2),55-69.
- Parker, W. C. (2001). Social studies in elementary education. New Jersey: Merrill Prentice Hall.
- Patton, M. Q. (1987). How to Use Qualitative Methods in Evaluation. Newbury Park: SAGE.
- Saban, A. (2004). Giriş düzeyindeki sınıf öğretmeni adaylarının “öğretmen” kavramına ilişkin ileri
sürdükleri metaforlar, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 131-155.
- Saban, A. (2008a). İlköğretim I. kademe öğretmen ve öğrencilerinin bilgi kavramına ilişkin sahip
oldukları zihinsel imgeler, İlköğretim Online, 7(2), 421-455.
- Saban, A. (2008b). Okula ilişkin metaforlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Sayı: 55, 459-
496.
- Saban, A. (2009). Öğretmen adaylarının öğrenci kavramına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeler.
Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 281-326.
- Safi, H. (2010). Sosyal bilgiler öğretim programında yer alan mekânı algılama becerisinin
geliştirilmesi hakkında öğretmen görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
- Sönmez, Ö. F. (2010). İlköğretim sosyal bilgiler öğretiminde harita becerileri, Doktora Tezi, Gazi
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Sönmez, Ö. F. & Aksoy, B. (2013). Cumhuriyetten günümüze ilköğretim programlarında harita
becerileri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17(1), 269-288.
- Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik. Ankara: Seçkin.
- TEDMEM (2016). 2016 Eğitim Değerlendirme Raporu. Ankara: Türk Eğitim Derneği.
- Tüzel, E., Şahin Kalyon, D. (2017). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Okul Yöneticilerine İlişkin
Metaforları, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and
History of Turkish or Turkic Volume 12/33, p. 501-522, ISSN: 1308-2140,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12607,
Ankara-Turkey
- Yaşar, Ş. (2005). Sosyal bilgiler programı ve öğretimi. Eğitimde Yansımalar: VIII Yeni İlköğretim
Programlarını Değerlendirme Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 329–342). Ankara:
Sim.
- Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (6. Baskı). Ankara:
Seçkin.
- Yob, I. M. (2003). Thinking constructively with metaphors. Studies in Philosophy and Education,
22, 127-138.