Sıklık kopyası örneği olarak istek eki –(y)A

Gelecek zaman eki –GA’dan türediği varsayılan Batı Türkçesi istek eki –(y)A, Eski Anadolu Türkçesi döneminde çok geniş bir kullanım sıklığı ve işlev alanı kazanmıştır. Söz konusu ek, bu dönemde yazılan metinlerde, sadece ana cümle yüklemlerinde değil, sağa dallanan bağımlı cümle yüklemlerinde de kullanılmıştır. 16. yüzyıldan itibarense ekin kullanımı gerilemiş ve günümüzde standart dilden neredeyse tamamen çekilmiştir. Ekin Eski Anadolu Türkçesi dönemindeki kullanım sıklığı ve işlev alanlarındaki genişlemenin arkasında büyük ihtimalle Farsçadan yapılmış anlam ve sıklık kopyası yatmaktadır. Çalışmada istek ekinin yaygın kullanılmasının ve sonra da ortadan kalkmasının nedenleri üzerinde durulacaktır.

The optative suffix -(y)A as an example of frequencial copying

The subjunctive marker of the West Turkic –(y)A, developed from the future tense marker – GA- had gained a wide frequency of usage and functional extension in the Old Anatolian Turkish period. It was used in this period not only as a main clause predicator, but also as a relative clause predicator in the right branching sentences which are the Indo-European type. Upwards to the 16th century the frequency and functions of it began to decrease and in contemporary Turkish, it is nearly replaced by the other markers. Apparently, the cause of its increasing usage and functional extension was the semantic and frequential copying from the Persian. The topic of the following study is the reasons of arising and later disappearing of the subjunctive suffix –(y)A.

PDF

___

ADAMOVIC, Milan (1985). Konjugationsgeschichte der türkischen Sprache, Leiden: E. J. Brill.
AKALIN, Şükrü (2004). “Eski Anadolu Türkçesinde Ki‟si Düşmüş Birleşik Cümleler Üzerine”, Zeynep Korkmaz Armağanı, Ankara: TDK, s. 51-60.
ANETSHOFER, Helga (2005). Temporale Satzverbindungen in altosmanischen Prosatexten, Wiesbaden: Harrassowitz.
ASLAN DEMĠR, Sema (2008). Türkçede İsteme Kipliği: Semantik- Pragmatik Bir İnceleme, Ankara: Grafiker.
BOSNALI, Sonel (2010). “Halaççanın Yitim ve Değişim Sürecine Tasarlama Kipleri Açısından Bir Bakış”, bilig 53, 67-88.
BYBEE, Joan PAGLIUCA William (1987). “The Evolution of Future Meaning”, Ramat A., Carruba O., Bernini G. (eds.) Papers from the 7th International Conference on Historical Linguistics, Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins, 109-123.
CLAUDIA, Römer (2004). “Right-Branching vs. Left-Branching Subordinate Clauses in 16th Century Ottoman Historical Texts: Haphazard Use or Stylistic Device?”, Csató, Éva Agnes & Isaksson, Bo & Jahani, Carina (eds.) Linguistic convergence and areal diffusion. Case studies from Iranian, Semitic and Turkic, London & New York: Routledge, 317 – 334.
DMP: AYDIN, Mehmet Der-Medĥ-i Pįrį, Yaşlılığa Övgü, Marino de Cavalli (2007)., Ankara: TDK.
DEMİR, Nurettin ve YILMAZ Emine (2010). Türk Dili El Kitabı, 5. Baskı, Ankara: Grafiker.
DEVELİ, Hayati (2010). “Söze Boğulan Tarih: Osmanlı Tarih Yazıcılığının Dili”, Nesrin İnşası: Düzyazıda dil, üslup ve türler, Ġstanbul: Turkuaz, 84-123.
DOĞAN İNAN, Gamze (2008). Eski Anadolu Türkçesi Metinlerinde Devrik Cümle Meselesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
DUMAN, Musa ve DOĞAN Enfel (2010). “Nesir Cümlemiz Ne Kadar Değişti?”. Nesrin İnşası: Düzyazıda dil, üslup ve türler, Ġstanbul: Turkuaz, 124-139.
EÇ: KAHRAMAN, Seyit Ali, DAĞLI Yücel ve DANKOFF Robert (2007). Evliyā Çelebi Seyahatnāmesi 10. Kitap, İstanbul: YKY.
ERCİLASUN, Ahmet Bican (2004). Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ. ERDAL, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic, Leiden: Brill.
GÜLSEVİN, Gürer (2007). “Eski Türkiye Türkçesinde İstek Kipi Üzerine”. Eski Türkiye Türkçesi Toplantısı Bildirileri, Ankara: TDK, 39-60.
TALEGHANI, Azita H. (2008). Modality, aspect and negation in Persian, Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
JOHANSON, Lars (1998). “Code-copying in Irano-Turkic”, Language Sciences 20. 325-337
JOHANSON, Lars (2004). “Converging codes in Iranian, Semitic and Turkic”, Éva Agnes Csató, Bo Isaksson & Carina Jahani (eds.), Linguistic convergence and areal diffusion, Case studies from Iranian, Semitic and Turkic, London & New York: RoutledgeCurzon, 3-31
JOHANSON, Lars (2006). “Historical, cultural and linguistic aspects of Turkic-Iranian contiguity”, Lars Johanson & Christiane Bulut (eds.) Turkic-Iranian contact areas. Historical and linguistic aspects. Wiesbaden: Harrassowitz, 1-14.
JOHANSON, Lars (2008). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler, Çev. Nurettin Demir, Ankara: TDK.
JOHANSON, Lars (2009a), “Modals in Turkic”, Modals in the Languages of Europe, Berlin: Mounton de Gruyter, 487-510.
JOHANSON, Lars (2009b). “Türk Dillerinde Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi ve Kıbrıs Türkçesinde Eksikliği”, bilig 49: 93- 100.
JOHANSON, Lars, “Diskontinuität in der Entwicklung des Türkischen: Aufstieg und niedergang des osmanischen Optativs”. [baskıda.]
KARAHAN, Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK.
KÇB: KURT, Yılmaz (1994). Koçi Bey Risalesi. Ankara: Ecdâd Yay.
KE: YILMAZ, Emine, DEMİR Nurettin, KÜÇÜK Murat (2010). Kısas-ı Enbiya, Türk Dil Kurumu Nüshası. Ankara [baskıda].
KIRAL, Filiz (2004). “Modal Constuctions in Turkic of Iran”, Éva Agnes Csató, Bo Isaksson & Carina Jahani (eds.) Linguistic convergence and areal diffusion, Case studies from Iranian, Semitic and Turkic, London & New York: RoutledgeCurzon, 285-294.
KORKMAZ, Zeynep (1995). “Anadolu‟da Türkçenin Yazı Dili Oluşu ve İlk Öncüleri”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, Ankara: TDK, 429-434.
LAZARD, Gilbert (1992). A grammar of contemporary Persian, by Shirley A. Lyon. California & New York: Mazda Publishers [and] Bibliotheca Persica.
LTAO: ATİK, Kayhan (2001). Lütfi Paşa ve Tevārih-i āl-i Osman. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
M: KORKMAZ, Zeynep (1973). Marzubān-nāme Tercümesi, Ṣadru’ddįn Şeyhoğlu, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
MACE, John (2003). Persian grammar: for reference and revision, London: Routledge.
MAHOOTIAN, Shahrzad, GEBHARDT, Lewis (1997). Persian, Routledge.
MANSUROĞLU, Mecdut (1968). “Türkçe‟de –gay/-gey Eki ve Türemeleri”. Jean Deny Armağanı. Ankara. S. 171-183.
MG: EMİNOĞLU, Hatice (2003). Müşkil-Güşā (Ta‘bįr-nāme) I. Cilt Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. Ankara.
MŞ: ÖNLER, Zafer (1990). Müntahab-ı Şifâ, Ankara: TDK.
ÖZKAN, Mustafa (2000). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul.
ÖZTÜRK, Mürsel (1988). Farsça Dilbilgisi, Ankara: TTK yay. RB: ÖNLER, Zafer (2000). Revnak-ı Bustan. Ankara: TDK.
TAO: GIESE, Friedrich (1992). Anonim Tevarih-i Al-i Osman İstanbul: Marmara Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Yay.
TAVANGAR, Manoochehr ve Amouzadeh, Mohammad (2009). “Subjective modality and tense in Persian”, Language Sciences 31: 853-873.
TİMURTAŞ, Faruk K. (1980). Osmanlı Türkçesi Grameri. 3. baskı. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yay.
TM: ARGUNŞAH, Mustafa (1999). Tuhfe-i Murâdî, Ankara: TDK.
TULUM, Mertol (1978). “Ma‟ârif-nâme, Metin ve Ki‟li Birleşik Cümleler Üzerine Bir İnceleme”. Basılmamış doçentlik tezi, İstanbul.