SEYYİD VEHBÎ’NİN ŞAİR ANLAYIŞI

Bu çalışmada, Seyyid Vehbî Divanı'nında yer alan poetik içerikli dizelerden hareketle onun, şair karşılığında kullandığı kelime ve tamlamalar, bir şairde olmasını istediği şairlik özellikleri, şairle ilgili yaptığı benzetme unsurları, yaşadığı dönemin sanat ortamına bakışı, diğer şairlerle ilgili görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. Vehbî, şaire dair görüş ve düşüncelerini şiir anlayışında olduğu gibi Divan'ında daha çok kasidelerinin fahriye bölümlerinde ve gazellerinin mahlas beyitlerinde dile getirir. Ona göre bir şair, doğuştan, Allah vergisi şairlik kabiliyetine, hünere ve şiir ilmine, tatlı dile, güzel ve düzgün üsluba, herkesi kendine hayran bırakacak mucizevî bir söyleyişe sahip olmalıdır. Kendi şairliğini "tûtî, semend, nessâc, câsûs, Hz. İsa, Hz. Musa" vb. unsurlara benzeten şair, bunlar aracılığıyla tatlı dil, yenilikçilik, sürükleyicilik, etkileyicilik gibi çeşitli şairlik vasıfları arasında ilgi kurar. Vehbî, yaptığı değerlendirmelerde şair kelimesine çokça yer vermekle beraber şair karşılığında "allâme-i fenn, edîbân-ı sühan-dân, erbâb-ı nazm, hâme-kâr, hoş-lehçe, mu'ciz-gû, nükteperdâz, sühan-dân, sühan-perver, üstâd-ı fenn-i nazm, vâlî-i iklîm-i sühan" vb. kelime ve tamlamaları da kullanır. O, özellikle Vekâletnâme'sinde yaşadığı dönemin şiir ve sanat ortamını da değerlendirir, beğendiği şairleri ve beğenme sebeplerini belirtir, şikâyet ettiği ve rahatsızlık duyduğu şairlikle ilgili hususları daha çok genel ifadelerle dile getirir. Bir dönem re'is-i şâ'irânlık görevini de üstlenen Vehbî'nin şair(liğin)e dair yapmış olduğu bu poetik tespit ve değerlendirmeler, şairin kendi döneminin ve divan şiirinin genel poetikasının tespitine yönelik çalışmalar bakımından önemlidir

SEYYİD VEHBÎ’S UNDERSTANDING OF POET

In this study it is aimed to designate the words and phrases which Seyyid Vehbî had used instead of poet, poesy characteristics which he wanted to see on a poet, simile elements related to the poet, his perspective towards the art environment of his period, his opinions about the other poets based on the poetic verses in Seyyid Vehbî’s diwan. Vehbî mentions his opinions and thoughts related to the poet mainly in the compliment (fahriye) sections of his odes (kaside) and pseudonym (mahlas) couplets (beyit) of his lyrics (gazel). Pursuant to him, a poet is to have endowment, from birth poesy skill, talent, wisdom of poem, silver tongue, nice and neat tone, miraculous phraseology which will charm everybody. The poet likening his poesy to elements such as “parrot (tûtî), nimble horse (semend), woolen draper (nessâc), spy (câsûs), Jesus Christ (Hz.İsa), Moses (Hz. Musa)”; sets up relationship between varios poesy features such as silver tongue, innovativeness, engrossingness, expressiveness through the agency of those elements. In his appraisements Vehbî apart from giving place to the word poet, he also uses words and phrases such as “ science scholar (allâme-i fenn), literature teacher of neat and eloquent (edîbân-ı sühan-dân), competent of poem (erbâb-ı nazm), who writes well (hâme-kâr), nice dilect (hoşlehçe), one who tells words of wisdom (mu‘ciz-gû), humorous (nükteperdâz), elocution (sühan-dân), one who likes elocution (sühan-perver), expert of poetry science (üstâd-ı fenn-i nazm), ethnarch of region of elocution (vâlî-i iklîm-i sühan). He, especially in his Vekâletnâme evaluates the art and poetry atmosphere of his period; states his beloved peots and reasons of appreciation; and mostly by general expressions he mentions about the issues of poesy which he complains about and ails. Those poetic evaluations and assessments regarding Vehbî’s poesy, who once took vice of all poets as a task, are essential for the studies relating to the evaluation of his own period’s and Ottoman Poetry’s general poetica

PDF

___

Akkuş, Metin (1993). Nef’î Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
Atila, Mustafa (2011). Safâyî Tezkiresi Özelinde 18. Yüzyıl Edebiyat Camiasında Mizahî Ortam, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/2 Spring 2011, p. 117-126, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2365, ANKARA-TURKEY.
Bayram, Yavuz (2004). 16. Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerinin Şiiri Nitelemek Üzere Kullandıkları Sıfatlar, Türkbilig Dergisi, 8, 36-53.
Bilkan, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Bulut, Ali (2015). Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları.
Coşkun, Menderes (2011). Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine, Bilig Dergisi, 56, 57-80.
Çapan, Pervin (1993). 18. Yüzyıl Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi, Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çelebi, İlyas (1996). Gayb, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.13, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Devellioğlu, Ferit (1995). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Dikmen, Hamit (1991). Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Doğan, Muhammet Nur (1996). Fuzulî’nin Poetikası, İlmî Araştırmalar Dergisi, 2, 45-72.
Doğan, Muhammet Nur (2007). Sözün ve Anlamın Esrarlı Yolculuğu: Edebiyat, I. Uluslararası Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu (Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 11-23.
Erkal, Abdulkadir (2009). Divan Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl), Ankara: Birleşik Yayınevi.
Eskigün, Kübra (2006). Klasik Türk Şiirinde Efsanevî Kuşlar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi.
Güleç, İsmail (2008). Osmanlı Müellifleri’nde Şair ve Şiir Değerlendirmeleri, İlmî Araştırmalar Dergisi, 25, 69-83.
Güler, Zülfi (2014). Divan Şiirinde Papağan, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/1, 61-71.
Gür, Nagehan (2009). Latîfî’nin Eleştirel Perspektifinden Osmanlı Divan Şiirinin Poetikası, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi.
Horata, Osman (2009). Has Bahçede Hazan Vakti, Ankara: Akçağ Yayınları.
İpekten, Haluk (1990). Nailî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
İpekten, Haluk (1996). Divan Edebiyatında Edebî Muhitler, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
İsen-Durmuş, Tuba Işınsu (2007). Fahriyeler Işığında Osmanlı Şiirinde İdeal Şairin Portresi, Bilig Dergisi, 43, 107-116.
Kanar, Mehmet (2007), Nizâmî-i Gencevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.33, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Karataş, Turan (2004). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
Kaya, Bayram Ali (2012). Necâtî Bey’in Şiir Anlayışı, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 27,143- 218.
Kaya, Bayram Ali (2016). Necâtî Bey’in Şair Anlayışı, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 34, 149-214.
Kılıç, Filiz (1998). XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
Kırlangıç, Hicabi (2010). Tâlib-i Âmûlî, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.39, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Köprülü, Fuat (1980). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul.
Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali (2006). (Haz: H. Altuntaş, M. Şahin), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kurnaz, Cemal (1997). Türküden Gazele: Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine, Ankara: Akçağ Yayınları
Macit, Muhsin (2010). Söz Meydanının Usta Binicisi: Nef‘î, Dil ve Edebiyat Dergisi, 21,14-27.
Macit, Muhsin (2011). XVII. Yüzyılda Yenilik Arayışları ve Nef‘î, (Ed: Y. Saraç, M. Macit) XVII. Yüzyıl Türk Edebiyatı içinde. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2011, 38-59.
Macit, Muhsin (2012). Nedim, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.32, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Mengi, Mine (2010). Divan Şiirinin Arka Bahçesi, Ankara: Akçağ Yayınları.
Olgun, Tahir (1973). Edebiyat Lügatı, (Haz: K. Edip Kürkçüoğlu), İstanbul: Enderun Kitabevi.
Onay, Ahmet Talat (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Öztoprak, Nihat (2006). Ruhî’nin Şair Anlayışı, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 28, 94-120.
Pala, İskender (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
Pala, İskender (2003). Len Terânî, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.27, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Solmaz, Süleyman (2012). 16. Yüzyıl Tezkirelerinde (Ahdî, Kınalızâde, Âlî, Beyânî) Şairin Dünyası, Ankara: Akçağ Yayınları.
Tolasa, Harun (1982). Divan Şairlerinin Kendi Şiirleri Üzerine Düşünce ve Değerlendirmeleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, I, 15-46
Tolasa, Harun (2002). 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
Uzun, Mustafa (1999). Itnâb, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.19, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Yekbaş, Hakan (2009). Divan Şairinin Penceresinden Acem Şairleri, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/2 Winter 2009, p.1126-1155, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.665, ANKARA-TURKEY.