ŞEYHÎ DİVANI'NDA ŞİİR ANLAYIŞI

Bu çalışmanın amacı, XV. yüzyıl klâsik Türk şiirinin önemli isimlerinden kabul edilen Şeyhî'nin kendi şiiri hakkında yaptığı tenkit, değerlendirme ve açıklamalardan hareketle şairin şiir anlayışını belirlemektir. Klâsik Türk şiirinin gelişimini sürdürdüğü, aruz başta olmak üzere teknik problemlerin büyük oranda aşıldığı bu yüzyılda, şairin kendi şiirini nasıl gördüğü, ona hangi anlamları yüklediği bu çerçevede önem taşımaktadır. Şeyhî, şiir için gerekli gördüğü temel şartlara, şiirle ilgili yaptığı benzetmelere, şiirlerinin belli başlı özelliklerine ve konularına divanında kısmen değinir. Sözgelimi Şeyhî şiire, şiirin gönülden söylenmesi, gönlün tercümanı olması, dertleri dile getirmesi, güzelliği açıklaması, gönüldeki hüznü gidermesi, muhabbeti artırması, tevhit şarabını anlatması, gönle huzur vermesi, az-öz ve hayırlı olması, meclisi şevke getirmesi gibi bazı anlamlar yükler. Aynı zamanda şair iyi şiiri, helâl olan bir sihir, kıymetli bir inci, bal ve şeker gibi görür. Şeyhî'ye göre şiirde dedikoduya ve boş sözlere yer yoktur. Şiir, sevgilinin hayaliyle konuşmak için bir araçtır. Şiirde aşk, bahar, sevgilinin güzelliği ve güzellik unsurları vasfedilir. Sevgilinin vasıflarını anlatan şiir değer kazanır. Klâsik Türk şiirinin erken dönemlerinde söz söylemenin inceliklerine sahip öncü ve önemli bir şairin kendi şiiri hakkında dile getirdiği bu tarz düşünceler, Klâsik Türk şiiri poetikasının başlangıç evresini daha yakından görmek bakımından önem arz etmektedir.

PERCEPTION OF POETRY IN DIVAN OF ŞEYHÎ

The aim of this study is to determine poetry perception of Şeyhi who is accepted as one of the important names of 15th century classical Turkish poetry, from comments, evaluations and explanations he has made about his own poetry. In this century when classical Turkish poetry kept improving and technical problems, primarily aruz prosody is considerably overcome, it is quite important the way poet regards his poetry and the meanings he attributed. Şeyhi partly mentions basic conditions required as necessary for poetry, similes he has done for poetry, basic characteristics and subjects of his poem in his divan. For example Şeyhi attributes specific means to poetry; it should be read from soul, it should be the translator of soul, tell about the sorrows, explain beauties, remove sadness away from soul, improve affection, explain wine of unification, bring tranquility to soul, be short and sweet and favorable, bring enthusiasm to assembly. At the same time, the poet regards a good poem a permissible magic, a valuable pearl, honey and candy. According to Şeyhi, there is no room for rumor and empty words in poetry. Poet is a means for speaking with the imagination of beloved one. Love, spring, beauty of the beloved and beauty are described in the poetry. The poetry which describes qualification of the beloved one is valuable. These thoughts of important poet who has the kindness of making comments in the early period of Classical Turkish poetry are valuable in focusing on the beginning period of poetics of Classical Turkish poetry.

PDF

___

AKYÜZ, Kenan; BEKEN, Süheyl; YÜKSEL, Sedit; CUNBUR, Müjgan (2000). Fuzûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
AYVAZOĞLU, Beşir (2000). İlmü'l-cemâl. İslam Ansiklopedisi. Cilt 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
BİLTEGİN, Halit (2010). Şeyhî. İslam Ansiklopedisi. Cilt 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
CANIM, Rıdvan (2000). Latîfî Tezkiretü'ş-Şu'arâ ve Tabsıratü'n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
ÇAĞRICI, Mustafa (1998). Âhenk. İslam Ansiklopedisi. Cilt 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (2009). Bir Beyitin Çevresinde. İçinde İsen, M. (Ed). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
ÇETİŞLİ, İsmail (2001). Batı Edebiyatında Edebî Akımlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
DOĞAN, M. Nur (2009). Fuzûlî'nin Poetikası. İstanbul: Yelkenli Yayınevi.
ERDEM, Sargon ve KILIÇ, Hulusi (1988). Abdullah bin Revâha. İslam Ansiklopedisi. Cilt 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
ERKAL, Abdülkadir (2009). Divan Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl). Ankara: Birleşik Dağıtım Kitabevi.
GENÇ, İlhan (2007). Edebiyat Bilimi. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
HOLBROOK, V. Rowe (2012). Aşkın Okunmaz Kıyıları Türk Modernitesi ve Mistik Romans. İstanbul: İletişim Yayınları (Çevirenler: Erol Köroğlu-Engin Kılıç).
HORATA, Osman (2009). Kaynaklar. İçinde İsen, M. (Ed). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları. İbn Arabî. (2003). İlâhî Aşk. İstanbul: İnsan Yayınları.
İSEN, Mustafa (1994). Künhü'l-Ahbâr'ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
İSEN, Mustafa ve KURNAZ, Cemal (1990). Şeyhî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
İSEN, Mustafa ve HORATA, Osman (2009). Tarihi Gelişim. İçinde İsen, M. (Ed). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
KAPLAN, Mahmut (2007). Şeyh Gâlib'in Şiir Anlayışı / Şeyh Galib's Poetic Mentality. TURKISH STUDIES, -International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- Volume 2/4 Fall 2007. www.turkishstudies.net. p. 455-465.
KARACA, Alaattin (2005). İkinci Yeni Poetikası. Ankara: Hece Yayınları.
KAYA, B. Ali (2012). Necâtî Bey'in Şiir Anlayışı. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 27, İstanbul. (ayrı basım. S.143-218)
KILIÇ, M. Erol, (2012). Sûfî ve Şiir Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası. İstanbul: İnsan Yayınları.
KÖKSAL, M. Fatih (2012). Divan Şiiri ve Poetikaya Dair Bazı Düşünceler. Berceste, 119, 41-46.
KÜÇÜK, Sabahattin (2014). Bâkî Divanı. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (e-kitap).
MACİT, Muhsin (2009). Divan Estetiği. İçinde İsen, M. (Ed). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
MENGİ, Mine (2002). Eski Türk Edebiyatı Tarihi (Edebiyat Tarihi-Metinler). Ankara: Akçağ Yayınları.
MENGİ, Mine (2010). Divan Şiirinin Arka Bahçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
NUTKU, Özdemir (2001). Dram Sanatı (Tiyatroya Giriş). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
ÖZTOPRAK, Nihat (2005). Rûhî'nin Şiir Anlayışı. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 12, İstanbul. (S.101-136)
SARAÇ, M.A. Yekta (2010). Klâsik Edebiyat Bilgisi (Belâgat). İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
SAVRAN, Ahmet (2001). Kâ'b bin Züheyr. İslam Ansiklopedisi. Cilt 24. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
SUMER, Necdet (1996). "Poetika Klâsik Çağ" Şiir ve Şiir Kuramı Üzerine Söylemler. İstanbul: Düzlem Yayınları.
ŞENTÜRK, A. Atilla (1999). Osmanlı Şiiri Antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
ŞENTÜRK, A. Atilla, KARTAL, Ahmet (2011). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, A. Hamdi (2006). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: YKY.
TARLAN. A. Nihat (2004). Şeyhî Divanı'nı Tetkik. Ankara: Akçağ Yayınları.
TİMURTAŞ, F. Kadri (2006). Makaleler (Dil ve Edebiyat İncelemeleri). (Haz. Mustafa Özkan). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 693.
ULUDAĞ, Süleyman (1993). Cemâl. İslam Ansiklopedisi. Cilt 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
YAZICI, Cemalettin (2006). Şair Sahabeler. Kocaeli: Altın Kalem Yayınları.
YETİŞ, Kazım (2006). Belagattan Retoriğe. İstanbul: Kitabevi Yayınları.