ŞEM‘Î’NİN ŞERH-İ GÜLİSTÂN’I İLE HASAN RIZÂYÎ’NİN CÛY-I RAHMET ADLI GÜLİSTÂN ŞERHİNİN MUKAYESESİ

XVI. yüzyılda yaşayan, yazdığı şerh/tercümelerle öne çıkan Şem'î'nin Şerh-i Gülistân'ı, Gülistân tercüme ve şerhleri arasında önemli bir yere sahiptir. Zira hem bilinen ilk Türkçe Gülistân şerhi hem de bilindiği kadarıyla- Şem'î'nin kaleme aldığı ilk eser olması nedeniyle Şerhi Gülistân, bazen tenkite maruz kalmış bazen de yalınlığı ve akıcılığı sebebiyle nazma çekilecek kadar değerli bulunmuş, istifade kaynağı olarak görülmüştür. XVII. asır şairlerinden Aksaraylı Hasan Rızâyî'nin 1669'da kaleme aldığı Cûy-ı Rahmet adlı Gülistân şerhi ise, bugünkü bilgilerimize göre mevcut tek manzum Gülistân şerhidir. Rızâyî, eserinin başında Şem'î'nin Şerh-i Gülistân'ını nazma çekmek istediğini söylemiş ve "nâzım-ı şerh" olarak anılmayı dilemiştir. Ancak Rızâyî, Şem'î'nin Şerh-i Gülistân'ından önemli ölçüde faydalanmış olmasına rağmen bütün hatlarıyla ona sadık kalmamış, kendi eserinde Gülistân'ı daha da genişleterek işlemiştir. Mensur bir şerh olan Şerh-i Gülistân'ın, manzum bir şerh olarak kaleme alınan Cûy-ı Rahmet ile kıyaslanması; ancak birtakım benzerlikleri ya da farklılıkları ifade etmekle mümkündür. Şem'î'nin genel yöntemi; kaynak metinden kısa bir kelime grubu, bir mısra, kısa bir ifade veya ibare verdikten sonra gramatikal bazı bilgiler ile birlikte mananın tercüme edilmesi şeklindedir. Rızâyî ise önce kaynak metinden uzun bir bölüm, tam bir beyit ya da tam bir kıtayı sürhle yazmış, hemen altına alıntının mana bakımından Türkçe aktarımını vermiştir. Ayrıca Rızâyî, Şem'î gibi kelime anlamlarını mananın içinde değil, sayfa kenarlarına yazdığı manzum lügatte vermiştir. İşte bu temel teknik farklılık başta olmak üzere, iki eserde dikkat çeken hususlar çalışmamızın temel konusu olup klasik Türk edebiyatı sahasındaki şerh teknikleri, tercüme faaliyetleri bakımından bazı sonuçları haizdir

COMPARISON OF ŞEM‘Î’S “ŞERH-İ GÜLİSTÂN” AND HASAN RIZÂYÎ’S “CÛY-I RAHMET”

Şerh-i Gülistân written by Şem’î living in the 16th century and known for his explanatory works and translations, Gülistân has an exclusive part among Şem’î’s works. Therefore, due to such reasons as being the first Turkish explanatory work of Gülistân and being known to be Şem’î’s first work, it has sometimes been subject to analyses by his contemporaries and sometimes has been found to be valuable and beneficial as a poetic work. Poetic explanatory work of Gülistân called Cûy-ı Rahmet written by one of 17th century authors Aksaraylı Hasan Rızâyî in 1669 is the only poetic version of Gülistân as far as today’s knowledge is concerned. Rızâyî stated in the beginning of his work that he wanted to write the poetic version of Şerh-i Gülistân and wanted it to be named and wanted it to be named ‘nâzım-ı şerh’. However, ‘Rızâyî did not remain loyal to the original work amd studied Gülistân more and more extensively in his own work despite benefitting much from Şem‘î’s Şerh-i Gülistân. Comparison of Şerh-i Gülistân, a prosaic explanatory work, with Cûy-ı Rahmet, a poetic one is only possible by determining their several similarities and distinctions. Şem‘î’s common style is gathering a short list of words, a couplet, a concise expression or a symbol, providing the meaning through translation via several grammatical expressions. Conversely, Rızâyî takes a long quotation from the source, a whole couplet or verse and gives its translation into Turkish. Furthermore, unlike Şem‘î giving the meaning of the vocabulary within the context, Rızâyî does it by providing short glossaries in the margins of the text. Besides this main technical distinction, considerable points in these two works are the main theme of our study and explanation techniques in the field of classical Turkish literature can have remarkable influences in terms of translation works

PDF

___

Bilgin, A. (2001). “Eski Türk Edebiyatında Şerh”. Kayseri ve Yöresi Kültür Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni (12-13 Nisan 2001). Kayseri.
Cankurt, H. (2014). Seyyid Hasan Rızâyî El-Aksarâyî Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Miftâhu’s-Sa‘âde Adlı Manzûm Kasîde-i Bürde Şerhi. Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
Cankurt, H. (2015). Seyyid Hasan Rızâyî El-Aksarâyî Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Miftâhu’s-Sa‘âde Adlı Manzûm Kasîde-i Bürde Şerhi. Aksaray Valiliği Kültür Yayınları, Aksaray.
Canpolat, H. (2000). Lâmi’î Çelebi’nin Şerh-i Dîbâce-i Gülistânı. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Cerrahoğlu, İ. (1983). Tefsîr Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Çağırıcı, M. (2006). Hasan Rızâyî ve Tezkiretü’s-Sâlikîn ile Mahmûdiyye Adlı Eserleri Tahkîk ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Çelik, A. (2017). Türk Edebiyatında Gülistân ve Hasan Rızâyî’nin ‘Cûy-ı Rahmet’ Adlı Manzum Gülistân Şerhi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Dağlar, A. (2009). Şem’î Şem’ullâh, Şerh-i Mesnevî (I. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). (Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Demircioğlu, C. (2003). “19. Yüzyıl Sonu Türk Edebiyatında ‘Tercüme’ Kavramı”. Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları Dergisi, XXVII/II, 13-31.
Demircioğlu, C. (2004). From Discourse to Practice: Rethinking “Translation”(Terceme) and Related Practices of Text Production in the Late Ottoman Literary Tradition. Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Doğan, M. N. (1995). “Metin Şerhi Üzerine”. Yedi İklim Dergisi, Haziran, 70-74.
Dündar, S. (1998). Şem’î Şem’ullah’ın Şerh-i Gülistân’ı, (Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
Gümüş, Z. (2009). “Mesnevî’ye Cevrî’nin Manzum Şerhi: Hall-i Tahkîkât”. Turkish Studies, 4/6, Sonbahar, 231-250.
Kaya, İ. (2012). “Sûdî’nin Şerh-i Gülistan’a Şem’î’ye Yönelttiği Sahih Nüshalara Muhalefet ve Nüsha Tercihi ile İlgili Eleştiriler”. Turkish Studies, 7 (2), 649-674.
Kılıç, A. (2007). “Dağılan İncileri Toplamak: Bir Şerh Tasnifi Denemesi”. Klâsik Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. Turkish Studies, 416-437.
Koçoğlu, T. (2009). Şem’î Şem’ullah Şerh-i Mesnevî (II. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin Sözlük), (Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Koçoğlu, T. (2012). “Mesnevî Şârihi Şem’î Şem’ullah’ın Şerh Yöntemi İle Walter G. Andrews'un Sözdizimsel Metin Yorumlama Yöntemi Arasındaki Benzerlik”, Turkish Studies, Volume 7/4, Sonbahar, s. 2249-2258.
Kortantamer, T. (1994). “Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi”. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İzmir, VIII, 1-10.
Köksal, M. F. (2003). “Nazire Kavramı ve Klâsik Türk Şiirinde Nazire Yazıcılığı”. Diriözler Armağanı: Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı (Hazırlayanlar: M. Fatih Köksal, Ahmet Naci Baykoca). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
Levend, A. S. (1984). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Olgun, İ. (1978). “Türkçe Sadi ve Hafız Çevirileri”. Türk Dili, Çeviri Sorunları Özel Sayısı, 322, 117-26.
Öztürk, Ş. (2007). Şem’î’nin (15.-16 YY) Mesnevî Şerhi (İlk Türkçe Tam Mesnevî Şerhi). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Rızâyî. Cûy-ı Rahmet. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Süleymaniye Bölümü, Nu. 869.
Şahin, Oğuzhan (2012). Şem’i Şem’ullah, Şerh-i Mesnevi (III-IV. ciltler) (inceleme-tenkitli metin- sözlük), (Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Şem‘î, Şerh-i Gülistân. Konya Büyükşehir Belediyesi Ahmet Rasih İzzet Koyunoğlu Kütüphanesi, Nu. 10042.
Şem‘î, Şerh-i Gülistân. Manisa İl Halk Kütüphanesi, Nu. 45 Hk 2620.
Tarlan, A. N. (1981). Edebiyat Meseleleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Ünver, İ. (1985). “Şem’î Şemullah”. Türk Dili Dergisi. 34/ XLIX, Ocak, 38-43.
Yazar, S. (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.