Sembol dilinin bir örneği olarak Rüyalar: Türk Kültüründe Ölüme yorumlanan Rüyalar

Karmaşık bir olgu olan rüya, insan ve toplum hayatında önemli bir yere sahiptir. Rüyaların barındırdıkları anlamların çözülmesi çabası tarihin yazılı olarak ve belgelerle takip edilen ilk dönemlerinden bu yana insanoğlunun ilgisini çekmiştir. Rüyalarda görülenlerin, gerçek hayattaki olguların sembol diline dönüşmüş şekiller olarak kabul edilmesi de kadim bir olgudur. Bu sembol dilini anlamlandırma çabaları karşımıza geleneksel, toplumsal ve dolayısıyla da kültürel bir yapı çıkarmıştır. Sembol dilinin en yaygın ve ortak dillerinden biri olan rüyaların oluşum süreci günlük yaşamın akışından etkilenirken, aynı zamanda rüyalar günlük yaşam algımızı da etkilemektedir. Bu çalışma, Türkiye’de Van Gölü Havzası olarak adlandırdığımız bir alanda Van, Bitlis, Hakkari, Muş, Ağrı illerinden karışık ve rastlantısal olarak örneklem almak suretiyle, saha çalışmasıyla oluşturulmuştur. Türk dünyasını teşkil eden toplulukların ölümle ilintili rüyaları yazılı kaynaklardan derlenmiştir. Ölüm belirtisi olarak kabul edilen, ölüme yorulan rüyaların oluşturduğu sembolik dilin Türk dünyasındaki yaygınlığı ve ortaklığı incelenmiştir. Ölüm belirtisi olarak kabul edilen, ölüme yorulan rüyaların oluşturduğu sembolik dilin inceleme sahamızdaki yaygınlığı ve ortaklığı ele alınmıştır. Rüyalar, hayata dair olguların, istek veya hayallerin bilinçaltından bilince sızdığı anlardır. Bu olgular, oldukları şekliyle değil, sembolleşerek rüyalara yansırlar. Bir olgu olarak ölüm insanın hem bilincinde hem de bilinçaltında derin izler bırakır. Ölüm olgusunun, rüyalara yansıması veya rüyada görülenlerin ölüme yorumlaması bir sembol dili oluşturur. Bu dil aynı zamanda toplum tarafından paylaşılan bir nitelik kazanır. Sözkonusu yorumlar sözlü ve yazılı olarak yayılarak çoğalır.

Dreams as an example language of symbol : Interprated dreams for death in the Turkısh Culture

As a complex phenomenon, dream has an important place in the life of individual and society. Resolution endeavour of the meanings which are included by dreams has been atrracted human being’s interest since the preliminary periods of history as based on written documants. It is also an archaic fact to accept the vision of dreams as transformed symbolic language forms of daily life events. Interpretation efforts of this symbolic language has been exposed a traditional, a social, and so, a cultural structure. Formation process of dreams which are most common and collective language of the symbolic language are effected by streaming of life but dreams also influences perception of our daily life. This article is composed of an area study through taking a mixed and random sampling from Ağrı, Muş, Hakkâri, Van and Bitlis where located in area called Van Gölü Havzası. Dreams about death of The Societies of Turkish World are collected from inscribed sources. It is analysed in Turkish World the prevalence and commonality of the symbolic language which consist of the dreams accepted an approaching death. Additionally, it is also analysed the prevalence and commonality of the symbolic language in our research area. Dreams are a very moment in which facts, desires and imaginations about life emanate from unconscious to conscious. All of them reflect in dreams not such in their natural forms but as symbolizationed. As a fact the death deeply impress in both conscious and unconscious of human being. The reflection of death in dreams or interpretation of dreams as an approaching death constitutes a symbolic language. At the same time, this language achieves a character which is shared by society.

___

  • ALBAYRAK, Erol (2006). Erciş‟te Eski Türk İnançlarının İzleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde
  • ARIK, Durmuş (2005). Azerbaycan Türklerinin Dini Tarihi ve Halk İnanışları, Ankara: Öztepe Matbaacılık.
  • ARIK, Durmuş (2005). Hıristiyanlaştırılan Türkler(Çuvaşlar), Ankara: Aziz Andaç Yayınları.
  • ARİES, Philippe (1991). Batılının Ölüm Karşısında Tavırları, Ankara: Gece Yayınları.
  • ASSMANN, Jan (2001). Kültürel Bellek(Çev.Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • BAĞIŞKAN, Tuncer (1997). Kıbrıs Türk Halkbiliminde Ölüm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • BİNGÖL, Halit (1987). Muş‟un Kültür Hayatına Toplu Bir Bakış, İstanbul: Umur Matbaacılık.
  • BORATAV, Pertev Naili (2000). Halk Edebiyatı Dersleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
  • BORATAV, Pertev Naili(1999). 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul: K Kitaplığı.
  • BOSTANTZİ, Chousein (2008).Yunanistan Gümülcine İli Mehrikoz Bölgesindeki Doğum, Sünnet, Evlenme Ve Ölüm İle İlgili Örf Ve Adetlerin Sosyolojik Açıdan Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimler Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
  • ÇOBANOĞLU, Özkul (1999). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • ÇOBANOĞLU, Özkul (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • DEDE KORKUT OĞUZNAMELERİ(2001) (Haz. Semih Tezcan- Hendrick Boeschoren), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • ERGİN, Muharrem (1997). Dede Korkut Kitabı-I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • FRAZER, James G.(2004). Altın Dal I-II(Çev.Mehmet H. Doğan), İstanbul: Payel Yayınları.
  • FROMM, Erich (2003). Rüyalar, Masallar, Mitoslar(Çev.Aydın Arıtan; Kaan H. Ökten), İstanbul: Arıtan Yayınları.
  • GAZİOĞLU, Celal (2007). Bütün Yönleriyle Tarih ve Kültür Hazinesi Erciş.
  • GOLDSTEİN, Kenneth (1977). Sahada Derleme Metotları (Çev:Ahmet Edip Uysal), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri (1996), TTK Basımevi, Ankara.
  • KADERLİ, Zehra (2004). Deliorman (Bulgaristan) Türk Sözel Kültüründe Geçiş Törenleri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
  • MAMITOV, Abdimuhamet (2004). Kırgızistan'da Ölümle İlgili İnanış ve Uygulamalar, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri (Dinler Tarihi) Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
  • Muhtasar-ı Tecrid-i Sarih (Çev. Abdullah Feyzi Kocaer) (2004), Ankara: İmaj Baskı.
  • NUREDDİNİ, Mensur (2007). Makedonya‟daki Müslümanlarda Doğum, Evlenme ve Ölüm İle İlgili İnanışlar ve Uygulamalar, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
  • ÖNAL, Mehmet Naci (1998). Romanya Dobruca Türkleri ve Mukayeseleriyle Doğum Evlenme ve Ölüm Âdetleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • ÖRNEK, Sedat Veyis (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Yayınları.
  • ÖRNEK, Sedat Veyis (1995). Türk Halkbilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • ÖRNEK, Sedat Veyis (2000). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
  • ÖZBAY, Ekrem (2007). Türkmenistandan Anadoluya Örf Adet ve Halk İnançları, İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık.
  • POLAT, Kemal (2005). Beşikten Mezara Kırgız Türkleri'nde Gelenek ve İnanışlar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • ROUX, Jean-Paul (1998). Türklerin ve Moğolların Eski Dini(çev.Prof. Dr. Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yayınları.
  • ROUX, Jean-Paul (1999). Altay Türklerinde Ölüm, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
  • ROUX, Jean-Paul (2005). Orta Asya‟da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
  • SCHİMMEL, Annemarie (2005). Halifenin Rüyaları, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
  • SULOOCA, Murteza (2007). Üsküp ve Çevresinde Ölümle İlgili İnanç ve Uygulamalar, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
  • TACEMEN, Ahmet (1995). Türk, Fin-Ugor, Moğol -Mançu Toplulukları İnanışları Zemininde Bulgaristan Türkleri İnanışları veya Türk Kimliği, Ankara.
  • ÜNAL, Mustafa (1996). A Comparative Study of Funeral Customs in Turkey and Azerbaijan with Particular Reference to the Pre- Islamic Turkic As-pects, Basılmamış Doktora Tezi, Birmingham.
  • ZUHAYLİ, Vehbe (1990); İslam Fıkhı Ansiklopedisi, İstanbul: Risale Yayınları,.
  • MAKALELER-BİLDİRİLER
  • AÇIK, Fatma (2004). “Özbekistan‟da Defin Ve Taziye Merasimleri” Millî Folklor, Yıl 16, Sayı 61, s.142-149
  • AKBABA, Dilek Ergönenç (2008). “Nogay Türklerinde Ölüm ile İlgili İnançlar ve Ağıtlar, 2008, Yıl 20, Sayı 80, s.77-84.
  • BULUÇ, Sadeddin (2009). “Şamanizm”, Türklük ve Şamanlık(Editör: Ö. Andaç Uğurlu), Örgün Yayınevi, İstanbul, s.107-181.
  • ÇETİN, Çulpan Zaripova (2008). “Tatar Türklerinde Cenaze Merasimleri”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 17, Sayı 1, Adana, s.155-168.
  • ÇETİN, Nurullah (2006). “Sembol”, Türk Dünyası Edebyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedisi Sözlüğü, AKBM Yayınları, Ankara, s.260-261.
  • DIYKANBAYEVA, Mayramgül (2009). “Kırgız Türklerinde Ölüm”, Millî Folklor, Yıl 21, Sayı 82, s.89-97.
  • DİNÇ, Abdulkerim (2004). “Gagauz Folklorunda Ölüm”, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 25. Erzurum, s.89-105.
  • DURDU, Aydın; DURDU, Bircan Kalaycı (1998). “Geçmişten Günümüze Ölüm Adetleri ve Kemaliye Köyünde Ölüm” , Türk Halk Kültürü Araştırmaları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • ERSOY, Ruhi (2002). “Türklerde Ölüm ve Ölü İle İlgili Rit ve Ritüeller”, Milli Folklor, S.54 Yaz, s.86-102.
  • KARAMAN, Hayreddin (1996). “Ölüm, Ölü, Defin ve Merasimler”, İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri I(Uluslararası Kollokyumun Bildiriler Kitabı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.3-15.
  • TÜRKÇE SÖZLÜK (2005). “Sembol”, Ankara:, TDK Yayınları, s.1727.
  • SÖZLÜ KAYNAKÇA
  • ALAY, Ziyaattin. 1941 Van doğumlu kaynak kişi Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 04.05.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • ALTUNTAŞ, Rabia. 1953 Van-Erçek Köyü doğumlu kaynak kişi Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 20.04.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • ARSLAN, Mehmet. 1924 Van-Başkale doğumlu kaynak kişi on yıldır Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 23.04.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • AYDIN, Sait. 1947 Bitlis-Hizan doğumlu kaynak kişi ile 22.05.2009 tarihinde Hizan ilçesindeki evinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • AYYÜREK, Yusuf. 1951 Van-Gevaş doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup kendisi ile 15.05.2007 tarihinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • BALCI, Adil. 1932 Muş Malazgirt doğumlu kaynak kişi okur-yazar olup kendisi ile 14.07.2009 tarihinde yaptığımız görüşmenin deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • BEYAZID, Hani. 1931 Van-Gevaş doğumlu otuz yıldır Van merkezde yaşamaktaolan kaynak kişi ile 06.04.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • BİRGÜL, Nuriye. 1963 Ağrı-Diyadin doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup kendisi ile 06.05.2008 tarihinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • ÇETİN, Feride. 1959 Bitlis Geçitbaşı Köyü doğumlu kaynak kişi okur-yazar olmayıp ev hanımıdır. Kendisiyle 20.05.2009 tarihinde Tatvan‟daki evinde gerçekleştirdiğimiz görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • ÇOBAN Hayrettin.1955 Bitlis doğumlu kaynak kişi yüksekokul mezunu olup Bitlis Belediye Başkanlığı görevinden emekli olmuştur.Kendisiyle 19.05.2009 tarihinde Bitlis‟te yaptığımız görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • DUDUNALI, Mustafa. 1941 Muş-Bulanık Arakonak Köyü doğumlu kaynak kişi ilkokul mezunu olup 16.07.2009 tarihinde kendisi ile yapılan görüşmenin ses kaydı ve deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • DUMAN, Ali. 1947 Hakkari-Çukurca doğumlu kaynak kişi Van merkezde yaşamakta olup çalışmamaktadır. Ali Duman okur-yazardır. Kaynak kişi ile 22.11.2008 tarihinde Van Yalım Erez Mahallesi‟nde yapılan görüşmenin ses kaydı ve deşifre edilmiş metni M.E. arşivindedir.
  • EREN, Hediye. 1966 Bitlis doğumlu kaynak kişi okur-yazar olmayıp kendisi ile yapılan görüşmenin deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • EREN, Hülya.1981 Söke doğumlu kaynak kişi lise mezunu olup kendisi ile yapılan görüşmenin deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • GÖRGÜLÜ, Baki.1924 Van doğumlu kaynak kişi ile 18.04.2008 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • GÜL, Cemile. 1956 Bitlis Hizan doğumlu kaynak kişi okur-yazar olmayıp ev hanımıdır.Bitlis‟in Tatvan ilçesi‟nde yaşamakta olan kaynakkişi ile 21.05.2009 tarihinde Tatvan‟daki evinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • GÜL, Ferzemelek. 1930 Bitlis Geçitbaşı köyü doğumlu kaynak kişi okur-yazar değildir.kaynak kişi ile 18.05.2009 tarihinde Geçitbaşı Köyü‟ndeki evinde gerçekleştirilen görüşmenin metni M.E arşivindedir.
  • GÜL, Mirza. 1952 Bitlis Geçitbaşı Köyü doğumlu kaynak kişi ilkokul mezunu olup TEDAŞ‟ta işçi olarak çalışmaktadır.Kendisiyle 21.05.2009 tarihinde Bitlis‟in Tatvan İlçesi‟ndeki evinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • GÜL, Muhlis. 1947 Ağrı-Patnos doğumlu kaynak kişi ilkokul mezunu olup Bağ-Kur emeklisidir. Kaynak kişi ile 20.07.2009 tarihinde Ağrı-Patnos‟a bağlı Doğansu Köyü‟nde yaptığımız görüşmenin ses kaydı ve deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • GÜL, Sernaz. 1940 Van-Erciş doğumlu kaynak kişi okur-yazar olamayıp ev hanımıdır. Kaynak kişi ile 20.07.2009 tarihinde Ağrı-Patnos‟a bağlı Doğansu Köyü‟nde yaptığımız görüşmenin ses kaydı ve deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • GÜLSEVEN, Yakup. 1952 Van doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup kendisi ile 14.04.2007 tarihinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • GÜLSEVEN, Gülsenem. 1961 Van doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup kendisi ile 14.04.2007 tarihinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • GÜRBÜZ, Senayi. 1954 Van-Kaymaklı Köyü doğumlu kaynak kişi Erçek Beldesi‟nde yaşamakta olup kendisi ile 13.05.2007 tarihinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • GÜRBÜZ, Gülistan. 1953 Van-Erçek doğumlu kaynak kişi Erçek Beldesi‟nde yaşamakta olup kendisi ile 13.05.2007 tarihinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • İLİK, Naime. 1940 Van doğumlu kaynak kişi Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 12.05.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • KOCAMAN, Ahmet. 1935 Bitlis doğumlu kaynak kişi geleneksel anlamda dini eğitim veren yöre medreselerinde öğrenim görmüş olup emekli imamdır.Kaynak kişi ile 20.05.2009 tarihinde Bitlis‟in Tatvan İlçesi‟ndeki evinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • KURT, Celalettin. 1947 Hakkari doğumlu kaynak kişi Hakkari merkezde yaşamakta olup çalışmamaktadır.Kaynak kişi lise mezunu olup.Kaynak kişi ile 10.07.2009 tarihinde Hakkari merkezde yapılan görüşmenin ses kaydı ve deşifre edilmiş metni M.E. arşivindedir.
  • MESCİOĞLU, Saliha. 1950 Van-Özalp doğumlu kaynak kişi Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 16.05.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • ÖLMEZ, Abdulaziz. 1962 Hakkari-Çukurca Gündeş Köyü doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup çiftçidir.Kaynak kişi ilkokul mezunu olup kaynak kişi ile 27.05.2009 tarihinde Van merkezde yapılan görüşmenin ses kaydı ve deşifre edilmiş metni M.E. arşivindedir.
  • ÖNDÜL, Murat.1970 Van-Doğanlar Köyü doğumlu kaynak kişi lise mezunu olup kamu işçisidir.Kendisi ile Doğanlar Köyü‟nde 02.06.2009 tarihinde yaptığımız görüşmenin deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • ÖNTÜRK, Orhan. 1962 Van – Kasımoğlu Köyü doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup kendisi ile 17.04.2008 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • ÖZER, Abdulkerim. 1957 Hakkari-Şemdinli doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup imamdır.kaynak kişi lise mezunu olup kaynak kişi ile 13.07.2009 tarihinde Hakkari Şemdinli‟deki evinde yapılan görüşmenin ses kaydı ve deşifre edilmiş metni M.E. arşivindedir.
  • ÖZKAYA, Mehmet. 1965 Tutak Çırpılı Köyü doğumlu kaynak kişi lise mezunu olup imamlık görevini sürdürmektedir.28.07.2009 tarihinde Ağrı merkezde kendisiyle yaptığımız görüşmenin deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • ÖZTÜRKÇÜ, Garip. 1934 İran doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup kendisi ile 17.04.2007 tarihinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • SAYIN, Salih. 1938 Muş-Hasköy doğumlu kaynak kişi ilkokul mezunu olup esnaftır.Kendisi ile 15.07.2009 tarihinde Hasköy‟de yaptığımız görüşmenin deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • SEYİTBEKİROĞLU, Süleyman. 1945 Van –Kalecik Köyü doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup kendisi ile 25.03.2007 tarihinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • SORAN, Mustafa Zeki. 1942 Muş-Varto doğumlu kaynak kişi emekli öğretmendir. Kendisi ile 17.07.2009 tarihinde Muş-Varto‟da yaptığımız görüşmenin deşifre metni M.E. arşivindedir. TAŞ, İkram. 1955 Bitlis-Vestin Köyü doğumlu kaynak kişi çiftçidir. Okur-yazar olup kendisiyle 20.05.2009 tarihinde Bitlis- Geçitbaşı Köyü‟nde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • TATAR, Makbule. 1959 Van doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup kendisi ile 09.04.2007 tarihinde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • TİMUROĞLU, Hayriye. 1942 Van doğumlu kaynak kişi aynı yerde yaşamakta olup kendisi ile 10.04.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • TUNÇAY, Zöhre. 1960 Van-Başale doğumlu kaynak kişi on yıldır Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 04.05.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • TURAN, Zenişan. 1957 Bitls-Geçitbaşı köyü doğumludur. Okur-yazar olmayıp ev hanımıdır. Bitlis‟in Tatvan İlçesi‟ne bağlı Tosunlu Köyü‟nde yaşamakta olup kendisiyle 28.10.2008 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • TÜRKMEN, Ayten. 1955 Van doğumlu kaynak kişi Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 27.04.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • ULUCA, Ahmet. 1946 Bitlis-Hizan doğumlu ve otuzbir yıldır Van merkezde yaşamakta olan kaynak kişi ile 29.03.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • UZUN, Ali Ekber. 1972- Varto-Doğanca Köyü doğumlu olup ilkokul mezunudur. Hocaların yanında eğitim aldığını ifade etmiştir. Kur‟an okuyor.Kendisi ile 17.07.2009 tarihinde Varto‟da yapılan görüşmenin deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • ÜMİT, Raife. 1942 Hakkari doğumlu kaynak kişi ile 27.11.2008 tarihinde Van merkezde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • YALÇIN, Halit. 1966 Hakkari doğumlu kaynak kişi araşırmacı- yazardır. Kaynak kişi ile 27.05.2009 tarihinde Hakkari merkezde yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • YAŞLAK, Gurbet. 1973 Van-Mollakasım Köyü doğumlu kaynak kişi yirmiiki yıldır Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 01.06.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • YILDIRIM, Sıddık. 1938 Muş doğumlu kaynak kişi okur-yazar olup kendisi ile 14.07.2009 tarihinde Muş merkezde yaptığımız görüşmenin deşifre metni M.E. arşivindedir.
  • YILDIZ, Muhittin. 1953 Van doğumlu kaynak kişi Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 21.04.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • YILDIZBAŞ, Ali. 1943 Van-Alaköy doğumlu kaynak kişi Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 19.04.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • YİTEN, Gürgin.1939 Bitlis Konaç köyü doğumlu kaynak kişi çiftçi olup okuma yazmayı askerliği esnasında öğrenmiştir.Kaynak kişi ile 16.05.2009 tarihinde Bitlis Yolalan Beldesi Pınarbaşı Köyü‟ndeki yaptığımız görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • YURTBAY, Gönül. 1965 Van doğumlu kaynak kişi ile 20.04.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • YÜZÜGÜLER, Halime. 1946 Bitlis–Ahlat doğumlu kaynak kişi Van‟da yaşamakta olup kendisi ile 23.04.2007 tarihinde Van‟da yapılan görüşmenin metni M.E. arşivindedir.
  • ZÜLFİKAR, Hafız Şirin. 1941 Bitlis doğumlu kaynak kişi emekli imam olup lise diplomasını dışardan almıştır.Kaynak kişi ile 19.05.2009 tarihinde Bitlis merkezde yaptığımız görüĢmenin metni M.E. arşivindedir.