ŞEBÂNKÂREÎ'YE GÖRE İLHÂNLI HÜKÜMDARLARINDAN HULÂGÛ HÂN, ABÂKA HÂN VE AHMED HÂN

697/1298 yılında Fârs eyaletine bağlı Şebânkâre şehrinde dünyaya gelen Muhammed b. Ali b. Muhammed Şebânkâreî son İlhânlı hükümdarı Ebû Sa'îd’in sarayındaki şairlerden biridir. Şair kimliğinin yanı sıra Farsça "Mecma'u'l-Ensâb Fi't Tevârî" adlı eseriyle de tanınan Müellif, İlhânlı veziri Gıyâseddîn Muhammed b. Reşîdüddîn Fazlullâh'a ithaf ettiği kitabını 733/1332-33'de kaleme almıştır. Kaynağın ilk nüshası Reb-i Reşidi'nin yağmalanması esnasında kaybolduğundan Şebânkâreî yeniden yazmaya başladığı eserini Cemâziyelevvel 738/Aralık 1337'de tamamlamıştır. Müellifin, Moğollara mensup Çobanlar (Süldüzler) ailesinden Pîr Hûseyin'e taktim ettiği bizim de üzerinde çalışmış olduğumuz 743/1343 tarihli bir diğer nüshası da mevcuttur. Bu iki nüshada günümüze kadar gelmiştir. Eserde, İslâm öncesi İrân hükümdarları tarihî anlatıldıktan sonra İskender ve eski Yemen ve Irâk krallarının ardından İslâmî dönemde özellikle Müellifin memleketi Kirmân, Hürmüz ve Yezd bölgelerinin yöneticileriyle ilgili önemli bilgiler verilir. Gazneliler tarihî hakkında da tafsilatlı bilgiler vermektedir. Güney Fârs bölgesindeki (Şebânkâre) mahallî hanedanlar hakkında bilgi içeren ilk tarihî kitap olmasından dolayıda oldukça önemlidir. Ayrıca Şebânkâreî Deylemler, Selçuklular, Gûrlular, Melâhitler/İsmâîlîyye, Hârzemşâhlar, Fârs Atabekleri ve Moğollar hakkında da özet olarak kaleme almıştır. Son İlhânlı hükümdarı Ebû Sa'îd Bahâdır Hân dönemi hakkındada detaylı bilgiler vermektedir. Bu çalışmada İlhânlılar hakkında bilgileri edebî bir dille kaleme alan Şebânkâreî'nin"Mecma'u'l-Ensâb Fi't Tevârî" adlı eserindeki İlhânlı hükümdarlarından Hulâgû Hân, Abâkâ Hân ve Ahmed Hân dönemleri ele alınacaktır.

HULAGU HAN, ABAKA HAN AND AHMED HAN FROM ILKHANID EMPERORS ACCORDING TO ŞEBANKAREI

Muhammed b. Ali b. Muhammed Şebânkâreî, who was born in 697/1298 in Şebakare city of Persian State, was one of the poets in the palace of latest Ilkhanid Emperor Ebu Sa’id. In addition to his poesy, he is also known for his work "Mecma'u'l-Ensâb Fi't Tevârî" which was written in Persian and he wrote "Mecma'u'l-Ensâb Fi't Tevârî" dedicoraty to Ilkhanid vizier Gıyâseddîn Muhammed b. Reşîdüddîn Fazlullâh in 733/1332-33. Because the first copy of the source was lost during the plunder of Reb-i Reşidi, Şebankarei started to rewrite it and completed in Cemaziyelevvel in 738 (December 1337) 743/1343 dated another copy, which the author presented to Pir Hüseyin from Çobanlar (Süldüzler) family belonging to Mongols and also we are studying on, is available. These two copies have existed until today. In the work, after telling the history of Persian emperors before Islam significant information especially about the Islamic period governors of Kirman, Hürmüz and Yezd regions which are the hometown of the writer, are given after Alexander and old Yeman and Iraqi kings. Detailed information about Ghaznevids history is given in the text. It is the first historic work consisting information about local dynasties in South Morocco (Şebankare) region. However, Şebankarei gives abstract information about Daylamites, Seljuks, Ghorids, İsmailiyye, Kharzem Shah State , Persian Atabegs, and Mongols. The writer deals with the events especially in the period of Ebu Said Bahadır Khan the last ruler of Ilkhanids. In this study, periods of Hulagu Han, Abaka Han and Ahmed Han from Ilkhanid Emperors in "Mecma'u'l-Ensâb Fi't Tevârî" of Şebankarei who wrote quick facts about Ilkhanids in a literary language.

PDF

___

Abdülazîz Ed-Durî. (1991), "Bağdat", DİA, C. IV, ss. 425-433, İstanbul.
Abû'l-Farac, Gregory. (1999), Abû'l-Farac Tarihi, (Çev.: Ömer Rıza Doğrul), C. II, Ankara: TTK.
Aksarayî, Kerîmüddin Mahmud-i. (2000), Müsâmeretü'l-Ahbâr, (Çev.: Mürsel Öztürk), Ankara: TTK.
Algar, Hamid. (1989), "Ahmed Teküder", DİA, C. II, ss. 139, İstanbul.
Âştiyânî, Abbâs İkbâl. (1390 hş.), Târîh-i Moğûl, Tahrân: İntişârât-ı Sâhil.
Aykaç, Mehmet. (1997), Abbâsi Devleti'nin İlk Dönemi İdarî Teşkilâtında Dîvânlar (132-232/750- 847), Ankara: TTK.
Banâkatî, Fakhr al-dînDâvûd. (1969), Târikh e Banâkatî, (Ed.: Ja'farShear), Tehran.
Bozkurt, Nahide. (2013), Abbasiler, Ankara: İsam Yay.
Cûzcânî, Minhâc-ı Sirâc. (2016), Tabakât-ı Nâsırî -Moğol İstilasına Dair Kayıtlar-, (Çev. ve Notlar: Mustafa Uyar), İstanbul: Ötüken.
Cüveynî, Alaaddin Ata Melik. (2013), Tarih-i Cihan Güşa, (Çev.: Mürsel Öztürk), C. I-II, TTK, Ankara.
Daftary, Farhad, (2017), İsmaililer (Tarihleri ve Öğretileri), (Çev.: Ahmet Fethi), İslam Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Ebü'l-Fidâ coğrafyası (Takvimü'l-Büldan). (2017), (Çev.: Ramazan Şeşen), İstanbul: Yeditepe Yay.
El- Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ. (2013), Fütûhu'l Büldân Ülkelerin Fetihleri, (Trc.: Mustafa Fayda), İstanbul: Siyer Yay.
El-Mukaddesî, Muhammed b. Ahmed. (2015), İslâm coğrafyası (Ahsenü't-Takâsîm) Mukaddesî, (Çev. ve Notlar: D. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yay.
Erdem, İlhan. "İlhanlılar'da Ahmed Teküder Dönemi ve Selçuklular", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Yayın Tarihi: 2004, S. 35, C. 22, s. 103-11.
Galstyan A. G. (2017), Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar (XIII.-XIV. Yüzyıllara Ait Eserlerden Alıntılar), (Çev.: İlyas Kemaloğlu), İstanbul: Yeditepe Yay.
GrigorAknerli. (1954), Moğol Tarihi, (Çev.: Hrand D. Andreasyan), İstanbul.
Grigor, Aknerli. (2012), Okçu Milletin Tarihi, İstanbul: Yeditepe.
Grousset, Rene. (2011), Steplerin İmparatorluğu Atillâ-Cengiz Han-Timur, (Trc.: Halil İnalçık), Ankara: TTK.
Gülensoy, Tuncer - Küçüker, Paki. (2015), Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Hândmîr, Gıyas'el-din Hemâm'el-din. (1362), Tarihî Habib'el-Siyer Fi Ehbarı Efradı Beşer, (Nşr.: Muhammed Debir Siyaki), Hayyam, C. II, Tahran.
Hilmi, ŞehbenderzâdeAhmed-AKSUN, Ziya Nur, (2016), İslâm Tarihi 2 (Türkler ve İslâm Selçuklular, Haçlı Seferleri, Moğollar ve Sonrası), İstanbul: Ötüken.
Hindûşâh, Nahcivânî. (1313h.ş.), (Hindûşâh b. Sencer b. Abdullah Sâhibî Nahcivânî), Tecâribü's- Selef, (Tsh. Abbâs İkbâl), Tahrân.
İbn Batuta, (Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta et-Tancî). (2015), İbn Batuta Seyahatnamesi (Tuhfetu'n-Nuzzâr fî Garâibi'l-amsâr ve Acâibi'l-esfâr), (Çev.: Mümin Çevik), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
İbn Havkal. (2014), 10. Asırda İslâm Coğrafyası, (Trc.: Ramazan Şeşen), İstanbul: Yeditepe Yay.
İbnü'l Esîr, İzzeddîn Ebû‘l-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezerî. (2016), El-Kâmil Fi'tTârîh Tercümesi, (Çev.: Ahmet Ağırakça - Beşir Eryarsoy - Zülfikar Tüccar - Abdülkerim Özaydın - Yunus Apaydın - Abdullah Köşe), C. X, İstanbul: Ocak Yay.
İbnü'l-İbrî, Ebü'l-Ferec. (2011), Târîhu Muhtasari'd-Düvel, (Çev.: Şerafeddin Yaltkaya), Ankara: TTK.
İstahri. (2015), Ülkelerin Yolları, (Çev.: Murat Ağarı), İstanbul.
Kartlis Tskhovrebe, (A History of Georgia). (2014) Trans: Dmitri Gamq'relidze, Ed.: Roin Metreveliand Stephen Jones, Georgian National Academy of Sciences, Artanuji Publishing, Tbilisi.
Kaya, Abdullah. (2013), "İlhanlıların Anadolu Türkmen Beylerine Karşı Politikası" EÜSBED, C. VI, S. 2, Erzincan.
Kazvînî, Hamdullah Mustevfi b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Nâsr. (1387), Târîh-i Güzîde, (Nşr.: Abdulhüseyin Nevaî), Tahrân: Müessese-i İntişârât-ı Emîr Kebîr.
Kazvînî, Kâdî Ahmed Gaffârî-i. Târîh-i Cihân Âra, Kitâb Furûşî-i Hâfız, Tahran.
Kazvînî, Yahya b. Abdüllatîf. (1363), Lubb et-Tevârîh, Tahran.
Khwandamir. (1994), Habıbu's Sıyar, (Tome Three Partone, Genghis Khan-Amir Temür), (Edited: Şinasi Tekin and Gönül Alpay Tekin), Harvard University.
Kiragos, Müverrih. (2009), Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, (Trc.: Gürsoy Solmaz), Ankara.
Köse, Bayram Arif. (2015), "Moğol İstilasının Güney Kafkasya Şehirleri Üzerinde İdarî ve İktisadî Etkileri", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 8, S. 41, 485-498.
Köse, Bayram Arif. (2016), "10. Yüzyıl İslam Coğrafyacılarına Göre Ermeniye ve Arrân Tarihî Coğrafyası", Turkısh Studies - International Periodical for th Languages, Literatureand Hıstory of Turkishor Turkic Volume 11/1 Winter 2015, p. 89-108, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10. 7827/Turkish Studies.8390, Ankara-Turkey.
Kurtuluş, Rıza. (2010), "Şebânkâreî", C. XXXVIII, ss. 390-391, Ankara.
Mîrhând, Mîr Seyyîd Hamîdeddîn Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn Hâvendşâh b. Kemâleddîn
Mahmûd el-Belhî. (1339 hş.), Târîh-i Ravzatu's-Safâ, V, Pîrûz, Tahrân.
Natanzî, Muîneddîn.(1336 hş.), Târîh-i Mülûk-i Şebânkâre (Müntehabü’t Tevârîh-i Muînî), "Anonim-i İskender", Neşr.: Joan Aubin, Tahran.
Ni'metu'llâh Ahmed. (2015), Lügat-i Ni'metu'llâh, TDK Yay., (Haz.: Adnan İnce), Ankara.
Özdemir, H. Ahmet. (2006), Müsta‘sım-Billâh, DİA, C. XXXII, s. 126-127, İstanbul.
Özdemir, H. Ahmet. (2011), Moğol İstilâsı (Cengiz ve Hülâgû Dönemler), İstanbul: İz Yay.
Özgüdenli, Osman Gazi, (2004) "Merâga", DİA, C. XXIX, ss. 162-163, İstanbul.
Qazvin, Hamd-Allah Mustawfi. (1919), The Geographical Part of the Nuzhatal Qulub, (Trnsl.:by. G. L. Strange, Printed of theTrustes of the E. J. W. Gibb Memorial), Leyden.
Reşîdüddin Fazlullah. (2013) Câmiu't Tevârih (İlhanlılar Kısmı), (Çev.: İsmail Aka-Mehmet Ersan- Ahmad Hesamipour Khelejani), Ankara: TTK.
Reşîdüddîn Fazlullâh. İbn-i İmâdüddevle Ebû'l-Fazl b. Ebu'l-Hayr Hemedânî. (1374 hş.), Câmiu'tTevârih, I-II, (Nşr: Behmen Kerîmî), Tehran.
Roux, Jean-Paul. (2001), Moğol İmparatorluğu Tarihi, (Çev.: Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Spuler, Bertold. (2011), İran Moğolları (Siyaset, İdare ve kültür İlhanlılar devrinde, 1220-1350), (Çev.: Cemal Köprülü), Ankara: TTK.
Subaşı, Ömer. (2015), Gürcü Moğol İlişkisi -Güney Kafkasya 1220-1346-, İstanbul: Kitabevi.
Sümer, Faruk. (1988), "Abaka", DİA, C. I, ss. 8, İstanbul.
Sümer, Faruk. (1989), "İlhanlı Hükümdarlarından Abaka, Argun Hanlar ve Ahmedi-i Celayir", Belleten, C. LIII, Sayı. 206, ss. 175-197, Ankara.
Şahin, Hanifi. (2010), İlhanlılar Döneminde Şiîlik, Ankara: Ötüken.
Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. (1343 hş.), Mecma'u'l-Ensâb, (Tsh. Mîr Hâşim) Muhammed, Tahrân: İntişârât-î Emîr Kebîr.
Şirinov, Agil. (2012), "Nasîrüddin Tûsî", DİA, C. XLI, ss. 437-442, İstanbul.
Vardan, Müverrih. (1937), Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269), (Çev.: Hrant D. Andreasyan), İÜEFY, İstanbul.
Vassâf, Şihâbu'd-din ʽAbdullâh b. Fazlullâh Kâtib-i Şîrâzî. (1382), Tahrîr-i Târîh-i Vassâf, ʽAbdu‘l- Muhammed Âyetî, Tahran: Pejuheşgâh-ı Ûlûmî İnsanî ve Mûtalât-ı Ferhengî yay.
Yuvalı, Abdülkadir. (2000), "Hülâgû", DİA, C. XXII, ss. 102-105, İstanbul.
Yuvalı, Abdülkadir. (2017), İlhanlı Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.