SALİHLİ/ DAMATLI KÖYÜ ESKİ CAMİ’NİN KALEM İŞİ BEZEMELERİ (MANİSA)
Kalem işi bezemeleri Türk Sanatında oldukça geniş bir uygulama alanına sahiptir. Özellikle Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde hem dini hem de sivil mimaride kalem işi bezemeler yoğun olarak görülmektedir. Boyalı nakışlar olarak da bilinen kalem işi bezemeler doğrudan sıva üzerine veya ahşap malzeme üzerine uygulanmaktadır. Ahşap malzemede genellikle kapı ve pencere kanatlarında, minberde, vaaz kürsüsünde, üst örtüde karşımıza çıkmaktadır. Sıva üzerine uygulanışında ise yapının kubbesinde, kubbeye geçiş öğelerinde, mihrapta ve yapının beden duvarlarında ele alınmaktadır. Ele alınan kalem işi bezemeler konu bakımından ise oldukça zengindir. Mimari mekan tasvirleri (konut, cami vb.), doğa tasvirleri, natürmortlar, sembolik tasvirler, yazı süslemeleri gibi konular söz konusudur. Anadolu’da bazı yapılarda bereket sembolü olarak değerlendirilen tasvirler de bulunmaktadır. Sözü edilen bu tasvirler genellikle camilerde karşımıza çıkmaktadır. Zamana karşı direnen Damatlı Köyü Eski Cami’nin son cemaat yerinde ve harim beden duvarlarında sıva üzerine uygulanan kalem işi bezemelerde haşhaş bitkisi, dilimlenmiş karpuz motifi, üzüm, incir gibi tasvirler mevcuttur. Yapı Salihli ilçesine 17 km. uzaklıkta olan Bozdağlar’ın eteğinde, Damatlı Köyü’ndedir. Oldukça harap durumda olan yapının çatlamış olan ahşap tavanından sızan yağmur suları nedeniyle kalem işi bezemelerinde bozulmalar meydana gelmiştir. Bu çalışma ile bugün yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olan caminin bezemelerinin ayrıntılı olarak ele alınarak farklı bölgelerdeki benzer uygulamalarla karşılaştırılarak belgelenmeye çalışılmıştır.
SALİHLİ /DAMATLI VILLAGE OLD MOSQUE HANDPAINTED ORNAMENTS (MANİSA)
Hand drawn has a wide application area in Turkish art. Especially in the last period of Ottoman Empirei bath religious and civil architecture, hand drawn decoration is seen intensively. Hand drawn embellishments, also known as dyed embroideries, are applied directly on plaster or on wood material. In wooden material, it is usually seen on door- window wings, pulpit, sermon platform, top cover. When applied on plaster, it is covered in the dome of the building, the mihrab and the body walls of the building. There are hand drawn decorations applied on the plaster on the walls of the Old Mosque of Damatlı Village which resists against time. The hand-drawn embellishments being applied are very rich in terms of subject matter. There are architectural space depictions (dwellings, mosques, etc.) , nature depictions, still lifes, symbolic depictions, writing decorations. There are depictions which are considered as symbol of fertility in some buildings in Anatolia. These depictions often appear in mosques. There are depictions such as poppy plant, sliced watermelon motif, grape and fig on the hand-drawn decorations applied on plaster on the last congregation place of Damatlı Village old Mosque and the walls of the sanctuary bodyThe buildings is 17 km from Salihli district at the foot of Bozdağlar, Damatlı Village. Due to the rain water leaking from the cracked wooden ceiling of the structure, which is quite ruined, deterioration occurred in the decoration of hand drawn work. In this study, the decoration of mosque, which is in danger of extinction, is discussed in detailed and compared with similar applications in different regions.
___
- Acun, H., (1999). Manisa’da Türk Devri Yapıları. Ankara: TTK.
- Algaç, Ş., (2017). “ Afyonkarahisar Dazkırı-İdris Köyü Camii ve Kalem işi Bezemeleri.” Van- Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Türk Kültür Dünyası Özel Sayısı: 421-432.
- Altıer, S., (2019). “Osmanlı Sanatında İbrik Tasvirleri ve İkonografisi.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı,S.26: 149-202.
- Arık, R., (1988). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Bağcı, S., Çağman, F., Renda, G., ve Tanındı, Z., (2006). Osmanlı Resim Sanatı. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Baykara, T., (2013). “Salihli İdari Birimi.” Salihli Sempozyum Bildirileri: 37.
- Bilgili, N., (2008). “ Temettûat Defterlerine Göre XIX. yüzyılın Ortalarında Salihli.” Tarih İncelemeleri Dergisi C. XXIII(1): 37-39.
- Cantay, G., (2008). “Türk Süsleme Sanatında Meyve.” Turkısh Studıes 3/5: 32-64.
- Cömertler, E.A., (2016). “Geç Dönem Kalem İşi Süslemeli Bir Eser: Aydın Kuyucak Kayran Camii.” Medeniyet Sanat, İMÜ Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi 2/2: 9-25.
- Çakmak, ş., (1995). “ Boğaziçi Kasabası Eski Cami (Baklan/Denizli).” 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, C.1: 529-540.
- Çerkez, M., (2013). “ Soma- Bayat Köyü Orta Camii.” Türk Kültür Varlıkları Envanteri 45-Manisa İlçeleri. Ankara: TTK.
- Çöl, N., (2002). “Kütahya İli Tavşanlı İlçesi Kurşunlu Camiinin Duvar Resimlerinin Geleneksel Türk Duvar Resim Sanatı Çerçevesinde Değerlendirilmesi: Osmanlı Sanatı Çerçevesinde Duvar Resmi.” Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Anadolu Sanat Dergisi, S. 12: 49-66.
- Deniz, B., (1992). “ Manisa Yöresi Köy Ev Mimarisi.” Ege Üniversitesi Arkeoloji- Sanat Dergisi, C. 5: 17-46.
- Evliya Çelebi Seyahatnamesi (2017). (Çev.) Seyit Ali Kahraman. Yapı Kredi Yayınları.
- Görür, M., (2013). “Sarıgöl- Sığırtmaçlı Köyü Merkez Eski Cami.” Türk Kültür Varlıkları Envanteri 45-Manisa İlçeleri. Ankara: TTK.
- Görür, M., (2013). “Turgutlu- Sinirli Köyü Cami.” Türk Kültür Varlıkları Envanteri 45-Manisa İlçeleri. Ankara: TTK.
- Gültekin, R.E., (2008). “Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Mimaride Değerlendirilmesi”. Turkısh Studıes 3/5: 9-31.
- Gürbıyık, C., (2016). “Turgutlı-Irlamaz Köyü Cami.” Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 14/3: 146-162.
- İbn Battûta Seyahatnamesi I (2000). (Çev.) A.Sait Aykut. İstanbul: Kazım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi.
- İltar, G., (2014). “Tekke Köyü Hacı Abdullah Halife Camisi Duvar Resimleri.” Vakıflar Dergisi S.42: 69-80.
- Karaaziz, D.Ş., (2014). “Soma Hızır Bey (Çarşı) Camii Duvar Resimleri Üzerine Bir Değerlendirme.” Turkısh Studies, 9/10: 715-738.
- Karamağaralı, B., (1982). “ İslam Sanatında Haşhaş ve Hint Keneviri Motifleri”. Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, S.5: 463-484.
- Koday, S., Kara, G., ve Akbaş, F. (2016). “Salihli İlçesinde Köy Adlarında Coğrafyanın Etkisi.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2): 559-582.
- Kuyulu, İ., (1988). “Geç Dönem Anadolu Tasvir Sanatında Yeni Bir Örnek: Soma- Damgacı Camii.” Arkeoloji- Sanat Tarihi Dergisi, C. 4: 67-78.
- Kuyulu, İ., (1990). “Kırkağaç- Çiftehanlar Camii.” Arkeoloji- Sanat Tarihi Dergisi, C.5: 103-115.
- Küskü, S.G., (2014). “Türk Dönemi Manisa Kenti ve Düşündürdükleri.” Turkısh Studies, 9/10: 639- 656.
- Mahir, B., (2012). Osmanlı Minyatür Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
- Müderrisoğlu, F., (2013). “Demirci- Köpüler Köyü Eski Cami.” Türk Kültür Varlıkları Envanteri 45- Manisa İlçeleri. Ankara: TTK.
- Müderrisoğlu, F., (2013). “Demirci- Ağa Cami.” Türk Kültür Varlıkları Envanteri 45-Manisa İlçeleri. Ankara: TTK.
- Okçuoğlu, T., (2000). 18. Ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Duvar Resimlerinde Betimleme Anlayışı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Otman, A., (1998). Dünden Bugüne Salihli. İzmir: Gökay Yayınları.
- Özbek, Y.,(2014). “Kapadokya’da Osmanlı Dönemi Duvar Resimlerinde Kent Tasvirleri.” Mediterranean Journal of Humanıtıes 4/1: 215-230.
- Pektaş, K., (2013). “ Çardak ve Çevresindeki Türk Devri Eserleri Üzerine Bir Araştırma.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/25: 419-459.
- Renda, G., (1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara. Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
- Renda, G., (1985). “ 19.yy.’da Kalemişi Nakış- Duvar Resmi.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.6: 1530-1534.
- Solak, İ., (2008). “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu’da Meyve ve Sebze Üretimi.” Türkiyat AraştırmalarI Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.24: 217-251.
- Strabon, (2000), Geographika ( XII-XIII-XIV) Antik Anadolu Coğrafyası. (Çev.) Adnan Pekman. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Şener, D., (2011). XVIII. Ve XIX. Yüzyıllarda Anadolu Duvar Resimleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Tali, Ş., (2014). “Giresun Yağlıdere Tekke Köyü Cami Kalem işi Bezemeleri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/31: 489-497.
- Ülkü, O., (2016). “ Osmanlı Mimarisinde Manzara Resimleri Süslemeciliği Bağlamında Koçarlı- Cincin Köyü Cihanoğlu Hacı Abdülaziz Efendi Camii Duvar Süslemelerinin Değerlendirilmesi.” Sanat Tarihi Dergisi 25/2: 277-293.
- Ürer, H., (2009). Kültür ve Tabiat Varlıklarıyla Salihli. Salihli: Salihli Belediyesi Kültür Yayınları.
- Yurtsal, T., (2009). Aydın ve Denizli Camilerinde Duvar Resimleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.