ROMANI AHMET MİTHAT’SIZ OKUYABİLİR MİYİZ?

Ahmet Midhat Efendi, romancılığı beğenilsin ya da beğenilmesin Türk romanının kurucu isimlerinin başındadır. Özellikle roman tekniği açısından eserlerine yöneltilen eleştiriler daha çok onun Batılı çağdaşlarını ya da önceki dönemin büyük romancılarını taklit ettiği yanılgısından kaynaklanır. Bu ise Türk romanının geleneksel anlatının bir tarafa bırakılarak doğrudan Avrupa anlatılarını taklitten doğduğu önyargısının bir sonucudur. Oysa Ahmet Mithat birçok eserinde klasik anlatma gelenekleri ile modern olan arasında bir geçiş dönemini temsil eder. Ahmet Midhat etrafındaki tartışmalardan bir diğeri de hakkındaki değerlendirmelerin ya sembolleşmiş bazı eserlerinden yola çıkılarak ya da eserlerine bütüncül bir bakıştan kaynaklanan keskin genellemelerin sebep olduğu önyargılardır. Buna eserleri hakkındaki kendi değerlendirmeleri de eklendiğinde söz konusu metinlerin farklı yorum imkânları ulaşılması güç bir noktaya taşınır. Oysa her metin, hakkında yazılanlar ne olursa olsun -bizzat yazarınkiler de dâhil- daima yoruma açık bir potansiyel barındırır. Çalışmamızda Ahmet Midhat Efendi'nin Diplomalı Kız adlı metni söz edilen noktalardan hareketle rasyonalizm, kapitalizm ve natüralist eğitim anlayışı adına söyledikleri etrafında incelenmiştir. Edebi eserde yüzey yapının örttüğü, sistematik bir yorumla ortaya çıkarılabilen derin yapıya ait bulgular metnin kurgusal mantığı ile analiz edilmeye çalışılmıştır. Diplomalı Kız adlı eser hakkındaki önceki çalışmaların daha çok Ahmet Mithat Efendi'nin kendi metni hakkındaki 'İfade' ve 'Hatime' başlıkları altıında söylediklerine paralel olduğu gözlemlenmiş, yazarın kendi metni hakkındaki yargılarının bir çeşit yönlendirme olduğu ve metni tahakküm altına aldığı gösterilmiştir. Bu noktada yapısal incelemenin sözü edilen tahakkümü aşabileceği gösterilmiş, Diplomalı Kız'ın rasyonalizm, kapitalizm ve natüral eğitim gibi çağcıl temalarla ilişkisine değinilmiştir

IS IT POSSIBLE TO READ A NOVEL WITHOUT AHMET MİDHAT?

No matter whether the works of Ahmet Midhat Efendi are being liked or not, his name comes at the head of all the other founders of a Turkish novel. The criticism of his works, especially the technique of his novels, is based on a mistaken consideration that he was immitating contemporary Western writers or great novelists of the former epoch. It is, actually, the result of prejudice based on leaving the traditional narration of a Turkish novel and adopting the Western style of narration. Meanwhile, the majority of Ahmet Midhat’s novels symbolise the transition period between the tradition of classical narration and the modern one. One of the other disputes around Ahmet Midhat’s personality is based on the misjudgement either of some of his symbolised novels or on the prejudice which is the result of very severe generalisation caused by a holistic approach to his works. When we add the writer’s own assessment of his novels to the above said, it becomes hard to provide a different interpritation of the above mentioned literary works. Meanwhile, every text has a potential for different interpretations, no matter what has been said about it before, including its writer’s remarks. In our work, we have analysed the novel “Diplomalı Kız” by Ahmet Midhat Efendi from the point of view of the writer’s understanding of Rationalism, Capitalism, and Naturalism in education, taking into consideration all the above mentioned points. By using fictional logic, we have tried to analyse the data belonging to the deep structure of the novel, which is being covered by the surface structure and uncovered by systematical interpretation.The previous works about “Diplomalı Kız” were parallel, in terms of content, to Ahmet Mithat’s own critical view expressed under the titles “İfade” and “Hatime”. The author’s own interpritation of the novel seemed to guide all the other interpretations in the particular direction. At this point, it has been attempted to show, by structural analysis, that it is possible to overcome the above mentioned domination of the writer’s own interpretation of the novel. The relation of the novel to the contemporary topics like capitalism, rationalism, and naturalistic education has been mentioned here.

PDF

___

Ahmet Mithat Efendi (2001). Letaif-i Rivayat, Haz.: Fazıl Gökçek ve Sabahattin Çağın, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Ahmed Midhat (2012). Ben Neyim? ‘Hikmet-i MâddiyeyeMüdâfa’a’, Haz.: Erdoğan Erbay ve Ali Utku, Konya: Çizgi Kitabevi.
Akgün, Ahmet (1988). Materyalizmin Türkiye'ye Gelişi ve İlk Etkileri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Akyıldız, Hüseyin (2008). Tartışılan Boyutlarıyla ‘Homo Economicus’, SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 13, S. 2, ss. 29-40.
Boratav, Pertev Naili (1982). Folklor ve Edebiyat 1, İstanbul: Adam Yayınları.
Daşçıoğlu, Yılmaz; Koç, Okan (2009). Batı Tarzı Türk hikâyesinin Doğuşu ve Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ana Temalar, Turkish Studies, Volume 4/1-I Winter, ss. 799-900.
Demir, Yavuz (2002). Zaman Zaman İçinde Roman Roman İçinde ‘Bir Üstkurmaca Olarak Müşâhedât, Ankara: Akçağ Yayınları.
Demir, Yavuz (2011). Hayat Böyledir İşte Fakat Hikâye, Ankara: Hece Yayınları.
Esen, Nükhet (2014). Hikâye Anlatan Adam: Ahmet Mithat Efendi, İstanbul: İletişim Yayınları.
Finn, Robert P. (1984). Türk Romanı (İlk Dönem 1872-1900), Çeviren: Tomris Uyar, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Girard, Rene (2001). Romantik Yalan Romansal Hakikat, Çev. Orhan Koçak, İstanbul: Metis Yayınları.
Hisar, Abdülhak Şinasi (2005). Geçmiş Zaman Edipleri, Haz. Tahsin Yıldırım, İstanbul: Selis Kitaplar.
İsmail Habip (1932). Edebî Yeniliğimiz II, Maarif Vekâleti, İstanbul: Devlet Matbaası.
Kerman, Zeynep (2009). Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kundera, Milan (2012). Roman Sanatı, Çev.: Aysel Bora, İstanbul Can Yayınları.
Lucakcs, Georg (1979). Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı, Çev. Cevat Çapan, İstanbul: Payel Yayınları.
McWilliam, Neil (2011). Sanat/Ütopya Mutluluk Hayalleri: Sosyal Sanat ve Fransız Solu (1830- 1850), Çev.: Esin Soğancılar, İstanbul: İletişim Yayınları.
Moran, Berna (2001). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1 -Tanzimat’tan A. H. Tanpınar’a-, İstanbul: İletişim Yayınları.
Nâbizade Nazım (1996). Karabibik, Haz.: Sabahattin Çağan, İzmir: Akademi Kitabevi.
Namık Kemal (2005). Celaleddin Harzemşah, Haz.: Oğuz Öcal, Ankara: Akçağ yayınları.
Okay, Orhan (2008). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Özön, Mustafa Nihat (1985). Türkçede Roman, İstanbul: İletişim Yayınları.
Parla, Jale (2000). Don Kişot'tan Bugüne Roman, İstanbul: İletişim Yayınları.
Rebalais, François (2010). Gargantua, Çev.: İsmail Yerguz, İstanbul: Say Yayınları.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (1956). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi Cilt I, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
Uşaklıgil, Halid Ziya (2012). Hikâye, (Haz.: Fazıl Gökçek), İstanbul: Özgür Yayınları.
Ülken, Hilmi Ziya (1994). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken Yayınları.
Yapıcı, Mehmet (2005). Okul ve İnsan, Ankara: Ocak Yayınları.
Yavuz, Hilmi (2015). Edebiyat Okumaları, İstanbul: Timaş Yayınları.
Yazgıç, Kâmil (1940). Ahmet Mithat Efendi –Hayatı ve Hatıraları-, İstanbul: Tan Matbaası.
Yeşilyurt, Şamil (2014). Ahmet Mithat Efendi’nin Romancılığı, Ankara: Akçağ Yayınları.
Watt, Ian (2000). Romanın Yükselişi, Çev.: Ferit Burak Aydar, İstanbul: Metis Yayınları.
Wolff, Janet (2000). Sanatın Toplumsal Üretimi, Çev. A. Demir, İstanbul: Özne Yayınları.