RASİM ÖZDENÖREN'İN ÖYKÜLERİNDE VAROLUŞÇULUĞUN İZLERİ

Alanları birbirlerinden farklı da olsa edebiyat ve felsefe, tarihsel gelişimleri boyunca çoğu zaman karşılıklı etkileşim hâlinde olmuştur. Özellikle 1950'li yıllardan sonra yaygınlaşmaya başlayan varoluşçuluk akımının Türk edebiyatında roman, öykü ve şiirde etkili olmaya başladığı görülür. Modernist eğilimlerin yoğunlukta olduğu bir dönemde etkili olan bu akım, gerek edebî metinlerin kişilerinde gerekse işlenen temalarında önemli değişimlere yol açmıştır. Köklerinden kopmuş, kendine ve topluma yabancılaşmış, mutsuz ve huzursuz insanı dile getiren varoluşçuluk, bireyin tehdit altında olduğunu, manasız bir varlık hâline geldiğini ortaya koymaya çalışır. İki önemli savaş geçiren Avrupa'nın yaşadığı katliamlar, sürgün ve işkenceler sonucunda kaybettiği manevî değerlerin alt üst olmasıyla ortaya çıkan felsefî bir arayıştır varoluşçuluk. Bunun yanı sıra sanayileşmeyle birlikte makinenin nesnelleştirdiği dünyaya bir tepkidir. Dolayısıyla tekdüze hayatın nesnesi olan bireyi, yeniden inşa etme çabasıdır. Batı'da ortaya çıkan varoluşçuluğun Türk edebiyatında yankı bulması 1950'li yılların ortasına denk düşer. Kendi iç dünyasında yalnızlaşan insanların yaşadığı trajedi, Türk sanatçısı için vazgeçilemez tema olur. Varoluşçuluk Türk edebiyatında özellikle öyküde varlığını hissettirir. Bu felsefî akımdan etkilenenlerin başında Demir Özlü, Ferit Edgü, Orhan Duru, Leyla Erbil ve Adnan Özyalçıner gibi isimleri görmek mümkündür. Bu yazarlardan biri de Rasim Özdenören'dir. Onun öykülerinde varoluşsal problemlerle cebelleşen kişilerin büyük bölümü, Tanrı'nın kulu olma bilinciyle yaşamını düzenlediği görülür. Bu çalışmanın giriş kısmında, varoluşçuluğun genel çerçevesi çizildikten sonra, Türk edebiyatındaki yansıması üzerinde durulmuştur. Rasim Özdenören'nin öykülerindeki varoluşsal özellikler ise, kişiler ve temalar bazında olmak üzere iki ana başlık şeklinde irdelenmeye çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise çalışmanın genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır.

THE TRACES OF EXISTENTIALISM ON THE WORKS OF RASIM ÖZDENÖREN

Although the fields of Literature and philosophy are different, they have been mostly in interaction during their historical developments. Especially after 1950's it was noticed that the existentialism philosophy became widespread in novel, story and poem in Turkish Literature. This movement which became widespread in an era when modernist trends were widespread has caused significant changes in both the characters of the literary texts and in the themes used. Existentialism which depicts the man who lost connection with his past and became alienated to himself and the society, unhappy and restless has tried to assert the fact that the individual is under threat, has become a meaningless existence. Existentialism is a philosophical search appearing with the loss of spiritual values after Europe which underwent 2 significant wars, experienced massacres, exile and tortures. Besides this, it is a reaction to the world which the machine has objectivized. Thus, it is an effort to rebuild the individual who is the object of a monotonic life. It was in the middle of 1950's that the existentialism which appeared in the West became common in Turkish Literature. The tragedy experienced by people who become lonely is an indispensable theme for Turkish artist. Existentialism is mostly felt in stories in Turkish Literature. Some of the most deeply inspired authors are Demir Özlü, Ferit Edgü, Orhan Duru, Leyla Erbil and Adnan Özyalçıner. One of these authors is Rasim Özdenören. In his stories, it is observed that most of the characters who struggle with existential problems order their lives with the consciousness of being the creature of God. In the introduction part of this study, after drawing out the general framework of existentialism, the reflections of the philosophy on Turkish Literature have been focused. Existential features in the stories of Rasim Özdenören have been examined under two headings, one is the characters and the other is themes. In the conclusion part, a general evaluation of the study has been made.

PDF

___

AKARSU, Bedia (1979). Çağdaş Felsefe, İstanbul: MEB Yayınları.
ANDAÇ, Feridun (2007). "Çözülmenin Durakları", Işıyan Kelimeler, (Haz. Alim Karaman), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
ASLAN, Bahtiyar (2008). "Rasim Özdenören'in Kahramanlarında Kendini İdrak Biçimleri", Hikâyenin Bugünü Bugünün Hikâyesi: 80 sonrası Tük Hikâyesi Sempozyumu, İst.
BAŞ, Selma (2003). Türk Hikâyeciliğinde Yabancılaşma (1950-1980), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), C. I.
BUDAK, Selçuk (2000). Psikoloji Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
BULUT, Ayhan (2013). Rasim Özdenören Hakkında Bir Monografi Çalışması, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
CANBAZ YUMUŞAK, Firdevs (2012). "Rasim Özdenören ve Öykücülüğü/ Rasim Özdenören and His Narration", Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Coşkun AK Armağanı), Volume 7/2, Spring 2012, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/ 10.7827/TurkishStudies.3243,p.1281-1299.
CEVİZCİ, Ahmet (1999). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
DEMİREL, Meral (2007). "Rasim Özdenören'in Öykülerinde Trenle İstasyonun İşlevi ve Simgesel Değeri" Işıyan Kelimler, (Haz. Alim Karaman), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
ERDEM, Mehmet Dursun (2009). "Göstergebilim (Semiotik) Açısından Rasim Özdenören'in 'İt' Hikâyesi/'İt' Tale of Rasım Ozdenoren On The Point of Semiology", Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 4/6, Fall 2009, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.876,p.120-169.
FROMM, Erich (1985). Kendini Savunan İnsan, (Çev. Necla Arat), İstanbul: Say Yayınları. GLICKSBERG, Charles I. (2004). Avrupa Edebiyatında Trajik Görünüm, Ankara: Hece Yayınları.
GÖKER, Cemil (1986). Fransa'da Edebiyat Akımları, Ankara: DTCF Yayınları.
GÜNGÖR, Erol (1995). Ahlâk psikolojisi ve Sosyal Ahlâk, İstanbul: Ötüken Yayınları
KABAKLI, Ahmet (1994). Türk Edebiyatı, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
KARAKOÇ, Sezai (1975). Sütun I, İstanbul: Diriliş Yayınları.
KOÇAK, Orhan (1991). "Aynadaki Kadın/Kitaptaki Ayna", Defter, S.17, Ağustos-Aralık.
KOLCU, Ali İhsan (2010). Edebiyat Kuramları, Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
MAGİLL, Frank (1992). Egzistansiyalist Felsefenin Beş Klasiği, (Çev. Vahap Mutal ), İstanbul: Dergâh Yayınları.
OKTAY, Ahmet (2004). Hayat, Edebiyat, Siyaset/ Ahmet Oktay İle Dünden Bugünden, (Söyleşi: Metin Cengiz), İstanbul: Everest Yayınları.
ÖZATA DİRLİKYAPAN, Jale (2014). "Yusuf Atılgan'ın Kentinde Sınırda Yürüyen Öykü Kişileri/Short Story Characters Walking On The Borderlines Of Yusuf Atılgan's City", Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 9/3, Winter 2014, www.turkishstudies.net,DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6389, p.1051-1060.
ÖZDENÖREN, Rasim (2006). Toz, İstanbul: İz Yayıncılık.
ÖZDENÖREN, Rasim (2008a). Hastalar ve Işıklar, İstanbul: İz Yayıncılık.
ÖZDENÖREN, Rasim (2008b). Çözülme, İstanbul: İz Yayıncılık.
ÖZDENÖREN, Rasim (2008c). Denize Açılan Kapı, İstanbul: İz Yayıncılık.
ÖZDENÖREN, Rasim (2008d). Ansızın Yola Çıkmak, İstanbul: İz Yayıncılık.
ÖZDENÖREN, Rasim (2008e). Kuyu, İstanbul: İz Yayıncılık.
ÖZDENÖREN, Rasim (2008f). Hışırtı, İstanbul: İz Yayıncılık.
ÖZDENÖREN, Rasim (2009). İmkânsız Öyküler, İstanbul: İz Yayıncılık.
PARLA, Jale (2008). Donkişot'tan Günümüze Roman, İstanbul: İletişim Yayınları.
POLAT, Adem (2011). "Rasim Özdenören Anlatısında İnsan ve Mekân Algısı", Medeniyetin Burçları, Rasim Özdenören Kitabı, (Haz. Ali Dursun, Turan Karataş), Kayseri: MemurSen Kayseri İl Temsilciliği.
SARTRE, Jean Paul (2009). Varlık ve Hiçlik, (Çev. Turhan Ilgaz; Gaye Çankaya Eksen), İstanbul: İthaki Yayınları.
ŞENER, Sevda (1998). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi, Ankara: Dost Kitapevi.
TAŞDELEN, Vefa (2004). Kierkegaard'ta Benlik ve Varoluş, Ankara: Hece Yaynları.
TİMUR, Kemal (2011). "Rasim Özdenören'in Öykülerinde Yabancılaşma", Medeniyetin Burçları: Rasim Özdenören Kitabı, (Haz. Ali Dursun, Turan Karataş), Kayseri: MemurSen Kayseri İl Temsilciliği.
TOLAN, Barlas (1880). Çağdaş Toplumun Bunalımı- Anomi ve Yabancılaşma, Ankara: Ankara İktisadi ve İdari İlimler Yayınları.
TOSUN, Necip (1996). Türk Öykücülüğünde Rasim Özdenören, İstanbul: İz Yayıncılık.
ULUTAŞ, Nurullah (2011). İntihar ve Roman, Ankara: Akçağ Yayınları.
ÜNLÜ, Seyfettin (1999). "Hastalar ve Işıklar ya da İnsanı İçerden Kuşatan Bir Tavır", Yedi İklim, nu: 107-108.
UTURGAURİ, Svetlana (1989). Türk Edebiyatı Üzerine, (Çev. Hakan Aksay), İstanbul: Cem Yayınları.
ÜNLÜ, Seyfettin (1999). "Hastalar ve Işıklar ya da İnsanı İçerden Kuşatan Bir Tavır", Yedi İklim, nu: 107-108.
YALÇIN, Alemdar (2003). Siyasal ve Sosyal Değişmeler Açısından Çağdaş Türk Romanı, Ankara: Akçağ Yayınları.