OSMANLI’DA VASÎLİK KURUMU: KONYA ÖRNEĞİ

Yetim, öksüz, hasta, yaşlı, mecnun ve müsrif gibi ehliyetsiz kişiler, hayatlarını idame ettirebilmeleri, haklarından faydalanabilmeleri ve zor duruma düşmemeleri için hukukî ve malî temsile ihtiyaç duymaktadır. İslâm hukukunda himaye edilmesi zorunlu kılınan ve hakları üzerinde ehliyet sahibi olmayan bu kişilere genel olarak hacir denilmektedir. Kişiler, yaş ve sağlık durumları ile mali yetkinliklerine göre iki farklı şekilde hacir altına alınmaktadır. Buna rağmen hukukî ve malî temsil açısından eşit kabul edilen hacirlerin, yaş ve sağlık durumlarına göre şahsî bakım ve gözetime ihtiyaç duydukları aşikârdır. Çalışmamızın hazırlanmasında, Osmanlı döneminde vesâyet altındaki hacirler ile ilgili Konya Şer’iyye Sicilleri’ne yansıyan çeşitli tutanaklardan faydalanılmıştır. Öncelikle, 1640-1740 yılları arasına tarihlenen sicillerdeki örneklerden yetimler, öksüzler ve gözetime muhtaç olan diğer hacirlerin bakımı, muhafazası ve ihtiyaçlarının karşılanması hususunda nasıl bir yöntem izlendiği sorgulanmıştır. Ayrıca Osmanlı’da vasîlik kurumunun incelenmesi amacıyla; “Osmanlı vesâyet uygulaması, İslâm hukukundaki uygulamadan farklı mıdır? Bu dönemde hacirlerin korunması aileye mi, devlete mi aittir? Haciri koruyacak olan kişi veya kurumun hangi özelliklere sahip olması gerekir? Muhafaza ile görevli kişilerin yükümlülükleri nelerdir? Hangi şartlarda kişi, korunma altına alınır? Hacirin, bakım ve gözetimi süresince masrafları nasıl karşılanır?” gibi sorulara cevap aranacaktır. Bu soruların cevaplanması amacıyla fıkıh kitapları, fetvâ kitapları, ayet ve hadislerden istifade edilerek şer’iyye sicillerinde yer alan örneklerle uygulamanın ne olduğu, teorideki ve pratikteki durumunun nasıl olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.

WARDSHIP ASSOCIATION IN OTTOMAN: KONYA SAMPLE

Noncompetent people such as orphan, motherless, mad, extravagantneed legal and financial representation to live on, benefit from their rights and not to get into a jam. These people, who should obligatorily be protected, and who are noncompotent fort heir rights are generally referred to as those with juridical disability. Persons are interdicted two different forms according to their age and health status and financial competence. Nevertheless, it is obvious that the juradical disability, which are considered equal in terms of legal and financial representation, need personal care and supervision according to their age and health status. During the preparation of our study, various official reports, reflecting on the Konya’s court records regarding people with juridical disability who were undercustody in Ottoman period, were used. Firstly, which method was followed regarding the care, maintenance and meeting needs of orphans, motherless people and other people with juridical disability who need supervision were questioned through samples from the records dating from 1640 to 1740. Moreover, the answer of question ssuch as “Is the application of wardship different from the practice in Islamic law? Is the protection of people with juridical disability under the responsibility of the state or family at this period? Which characteristics should the person or institution have that will protect person with juridical disability? What are the obligations of persons in charge of protection? Under which conditions is the person with juridical disability put under protection? How the expenses of person with juridical disability are covered during the period of care and supervision?” were sought with the aim of the investigation of wardship association in Ottoman. Benefiting from islamic law books, fetwa books, verses and hadiths, and also through the samples included in court records, the situation in theory and practice was attempted to be determined in order to answer above mentioned questions.

PDF

___

Konya Şer’iyye Sicili (KŞS) 6, H. 1051-1051 (M. 1641-1642)
KŞS 9, H. 1055-1056 (M. 1645-1646)
KŞS 13, H. 1087-1088 (M.1676-1678)
KŞS 15, H. 1081-1082 (M. 1670-1672)
KŞS 16, H. 1083 (M. 1672-1673)
KŞS 20, H. 1085-1086 (M. 1674-1676)
KŞS 23, H. 1088 (M. 1677-1678)
KŞS 24, H. 1088-1089 (M. 1678-1679)
KŞS 25, H. 1091-1092 (M. 1680-1681)
KŞS 26, H. 1092-1093 (M. 1681-1682)
KŞS 29, H. 1085-1097 (M. 1674-1686)
KŞS 34, H. 1098-1099 (M. 1686-1688)
KŞS 42, H. 1118-1119 (M. 1706-1707)
KŞS 44, H. 1121-1122 (M. 1709-1711)
KŞS 55, H. 1153-1155 (M. 1740-1743)
Acartürk, Ferrayi (2006). 1672-1673 Tarihlerinde Konya’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu (19 Nolu Konya Şer’iyye Siciline Göre):Değerlendirme-Transkripsiyon Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Altan, Mehmet (2007). 1748-1749 Yıllarında Konya’da Sosyal ve İktisadî Hayat (57 Numaralı Şer’iyye Siciline Göre): Değerlendirme-Transkripsiyon. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Apaydın, Hacı Yunus (1996). “Hacir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XIV: 513-517.
Apaydın, Hacı Yunus (2013). “Velâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XLIII: 15-19.
Araz, Yahya (2013). 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Başlarına Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak. İstanbul: Kitap Yayınları.
Arı, Abdüsselam (2013). “Yetim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XLIII: 501-503.
Avcı, Mustafâ (2004). Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
Aydın, Mehmet Akif (1993). “Çocuk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi VIII: 361-363.
Baktır, Mustafâ (1986). “İslam Hukukunda Hidâne”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (7): 259-290.
Bardakoğlu, Ali (1994). “Ehliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi X: 533-539.
Bardakoğlu, Ali (1998). “Hidâne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XVII: 467-471.
Bardakoğlu, Ali (2013). “Vesâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XLIII: 66-70.
Bilmen, Ömer Nasuhî (1991). Kur’ân’ı Kerîm’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. Ankara: Akçay Yayınları.
Buhârî, Muhammed b. İsmaîl (1987). Sahîh-i Buhârî ve Tercümesi. Çev. Mehmed Sofuoğlu. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Çağbayır, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük(4 Cilt). İstanbul: Ötüken Yayınları.
Çatalcalı, Âli Efendi (2014). Açıklamalı Osmanlı Fetvâları: Fetâva-yı Âli Efendi (2 Cilt). Haz. H. Necâti Demirtaş, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Çiçek, Kemal (2001). “Cemaat Mahkemesinden Kadı Mahkemesine Zimmîlerin Yargı Tercihi”. PaxOttomanaStudies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç. Ed. Kemal Çiçek, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 31-49.
Devellioğlu, Ferit (2008). Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Dönmez, İbrahim Kâfi (1993). “Cünun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi VIII: 125-129.
Erdoğan, Halîl – Küçükdağ, Yusuf (2011). Katologda Yer Almayan 1916-1921 Yıllarına Ait Bir Konya Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Erdoğan, Mehmed (2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ensar Neşriyat Yayınları.
Eroğlu, Haldun (2007). “XIX. Yüzyılda Yetim Çocuklara Vasî Tayini: Antalya Örneği”. Hacettepe Üniversitesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi (4): 285-288.
Erten, Hayri (2001). Konya Şer’iye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (XVIII. Y.y. İlk Yarısı), Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Yayınları.
Es-Salih, Muhammed bin Ahmed (1984). “İslâm Hukukunda Çocuğun Hukukî Durumuna Genel Bir Bakış”. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2): 415-439.
Feyzullah Efendi, Seyyid (2009). Fetâva-yı Feyziye. Hz. Süleyman Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları.
Furat, Ahmed Subhi (1986). “Velî”. İslâm Ansiklopedisi XII: 287-292.
Gazanker, Emine (2014). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Toplumunda Kimsesiz Çocuklar ve Evlatlıklar: İnceleme Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi.
Genç, Mehmet (2006). "Nâzır (Osmanlılar'da)". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XXXII: 449-450.
Gürhan, Veysel - Gümüş, Ercan (2016). “Osmanlı Kadı Sicilleri’nde Bir Borç Ödeme Yöntemi Olarak ‘Guremâ Usulü’ ve Uygulanışı/ ‘GuremâMethod’ as a Method of DebtDischargingandIts Application in OttomanKadiRecords”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 11/6 Spring 2016, Ankara/Turkey, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9522, p. 61-74.
Güven, Mehmet Ali (2006). 33 Numaralı Konya Şer’iye Sicili: Değerlendirme- Transkripsiyon. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
İpçioğlu, Mehmet (2001). Konya Şer’iyye Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi. Ankara: Nobel Yayınları.
Karakoç, İrem (2015). “Bir İslâm Hukuku Müessesesi Olan Hidâne Hakkının ve Osmanlı Aile Hukuku’nda Uygulanışının İzmir Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan Bir Karar Örneği Üzerinden İncelenmesi”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi XIX (3): 151-206.
Kaya, Umut (2012). “Osmanlı’da Aile Bireylerinin Görevleri ve Sorumlulukları”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi DergisiXVI (2): 477-513.
Köse, Saffet (2003). “Lakît”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XXVII: 68-69.
Küçük, Fatih – Sak, İzzet (2014). 14 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1080-1081 / 1669-1670): Transkripsiyon ve Dizin. Konya: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Memduhoğlu, Adnan (2010). “İslam Hukuku'na Göre Çocuğun Bakım ve Terbiyesi (Hidâne)”. Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmi Dergisi (9-10): 71-83.
Müslîm, Müslîm b. Haccâc (1968). Sahîh-i Müslîm ve Tercümesi, Çev. Mehmed Sofuoğlu, İstanbul: İrfan Yayınları.
Özger, Betül (2007). 74/F-4 Numaralı Konya Şer’iye Siciline Göre Sosyal, İdarî, Dinî, Hukukî ve Kültürel Açıdan Konya: İnceleme-Değerlendirme. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Özkan, Halit (2012). “Vasiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XLII: 555-556.
Özmel, İsmail (2002). “Kayyım”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XXV: 107-108.
Özpolat, Leyla (2016). 1 Numaralı Konya Şer’iyye Sicili (970-1019 / 1063-1610): Değerlendirme- Transkripsiyon. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Pakalın, Mehmet Zeki (1983). Tarih Deyimleri ve Terimleri SözlüğüC. III. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Parlıyan, Abdullah (2005). Sünen-i Nesaî Tercemesi. Konya: Konya Kitapçılık Yayınları.
Sak, İzzet (2003). 10 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1070-1071 / 1659-1661):Transkripsiyon. Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
Sak, İzzet (2007a). 11 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1071-1072 / 1661-1662): Transkripsiyon ve Dizin, Konya: Kömen Yayınları.
Sak, İzzet (2007b). 47 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1128-1129 / 1716-1717): Transkripsiyon ve Dizin, Konya: Tablet Yayınları.
Sak, İzzet (2010). 37 Numaralı Konya Şer’iye Sicili(1102-1103 / 1691-1692): Transkripsiyon ve Dizin. Konya: Konya Ticaret Odası Yayınları.
Sak, İzzet (2012). Konya Kadı Sicili 52 (1143-1144 / 1730-1731). Konya: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Sak, İzzet (2015). Konya Kâdı Sicili (1115-1116 / 1703-1704): Defter 41. Konya: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Sak, İzzet - Çetin, Cemal (2008). 45 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1126-1127 / 1714-1715): Transkripsiyon ve Dizin. Konya: Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları.
Sak, İzzet - Çetin, Cemal (2014). Konya Kadı Sicili 50 (1138-1139 / 1726-1727): Transkripsiyon ve Dizin. Konya: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Sak, İzzet - Solak, İbrahim (2014). 53 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1148-1149 / 1736-1737): Transkripsiyon ve Dizin. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi Yayınları.
Sak, İzzet - Solak, İbrahim (2015). 49 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1135-1136 / 1723- 1724):Transkripsiyon ve Dizin. Konya: Palet Yayınları. Sarı, Mevlûd (1982). Arapça-Türkçe Lûgat (El-Mevârid). İstanbul: İpek Yayınları.
Sarıcaoğlu, M.E. (2016). “Kadı Sicillerinde Aile Kurumuna Dair Hukuki Uygulamalar (Kırşehir Örneği) / Legal PracticesRegardingtheInstution of Family in Court Registries (Kırşehir Case) ”. Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Hayati Akyol Armağanı), Volume 11/1 Winter 2016, Ankara/Turkey, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9410, p. 161-174.
Sevici, Hatice (2011). 54 Numaralı Konya Şer’iye Sicilinin (1-190) Değerlendirmesi ve Transkripsiyonu (H. 1150-1152 / M. 1738–1740): Değerlendirme-Transkripsiyon. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Solak, İbrahim (2011). 51 Numaralı Konya Şer’iyye Sicili: Özet ve Dizin. Konya: Palet Yayınları.
Solak, İbrahim - Sak, İzzet (2014). 38 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1103-1104 / 1692-1693): Transkripsiyon ve Dizin. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi Yayınları.
Solak, İbrahim - Sak, İzzet (2015). 39 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1113-1113 / 1701-1702): Transkripsiyon ve Dizin. Konya: Palet Yayınları.
Şafakçı, Hamit (2005). 1644-1645 Tarihlerinde Konya’nın Ekonomik ve Sosyal Durumu (7 Numaralı Konya Şer’iye Siciline Göre): Değerlendirme-Transkripsiyon. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Şahin, Mustafâ (2013). Konya’da Tanzimat’ın Uygulanması (1840-1843 Tarihli 76 Numaralı Konya Şer’iyye Siciline Göre):Değerlendirme-Transkripsiyon. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed. Sünen-i Tirmizî. https://ia802501.us.archive.org/4/items /2213SunenITirmizi/2213Sunen-iTirmizi.pdf (01.07.2018).
Tomar, Cengiz (2006). "Nâzır". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XXXII: 449.
Topaloğlu, Bekir (2013). “Velî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XLIII: 24-25.
Türk Hukuk Lügâtı (1994). Ankara: Maarif Matbaası Yayınları.
Uluşal, Neşet (2006). Kur'ân'da Yetim Kavramı, İnceleme Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Uzunpostalcı, Mustafa (1991). Konya Şer’iyye Sicillerinden İkinci Defterde Kayıtlı Olaylar ve Hükümleri: İnceleme Metin. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Ünlü, Nuri (2005). 70 Numaralı Konya Şer’iyye Sicili (H. 1230-1237 / M. 1814-1820): Değerlendirme-Transkripsiyon. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Yörük, Doğan (2013). 3 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (987-1330 / 1579-1912): Transkripsiyon ve Dizin, Konya: Palet Yayınları.