OSMANLI SON DÖNEM ÂLİMLERİNDEN ÖMER ZİYÂEDDİN DAĞISTÂNÎ

Osmanlı son devrinde yaşamış, imparatorluğun farklı bölgelerinde çeşitli hizmetlerde bulunmuş olan Ömer Ziyâeddin Dağıstânî (ö. 1921) sufî bir âlimdir. Kafkasya'dan göç ederek payitaht İstanbul'a gelen ve sırasıyla imparatorluğun farklı bölgelerinde alay müftülüğü, kadı naipliği, medrese hocalığı ve tarikat şeyhliği vazifelerinde bulunan bu âlim dönemin değişen sosyal, ekonomik, siyasî ve kültürel yöndeki değişimlerine kayıtsız kalmamış, eserleriyle bu değişimler hakkındaki görüşlerini ifade etmiştir. II. Meşrutiyet döneminde hilafet ve sultanların hukuku hakkında Hadis-i Erbain fi-Hukuki's-Selâtîn ve meşrutiyet hakkında Mir'ât-ı Kânûn-i Esâsî isimli eserleri kaleme almıştır. Bu eserlerde savunduğu görüşler, 31 Mart Vak'ası'na karıştığı ve muhalif bir hareket olan İttihad-ı Muhammedî Cemiyeti'yle bağlantısı olduğu iddiasıyla sürgüne gönderilmiştir. Sürgüne gönderilme süreci ve sürgünden sonra yaşadığı zorluklar ve enteresan olaylar dönemin tarihsel bağlamı içerisinde ele alınacaktır. Bu çalışmada hayatı hakkında Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul Müftülüğü Arşivi ve İngiliz Arşivi'nde yer alan belgelerin yanısıra ikincil kaynaklar kullanılmıştır. Bu tebliğde akaid, hadis, tasavvuf gibi alanlarda yirmiden fazla eser vermiş olan, imparatorluğun farklı coğrafyalarında çeşitli vazifelerde bulunmuş sufî bir âlim olan Ömer Ziyâeddin Efendi'nin hayatı temelinde Osmanlı Devleti'nin son dönemine ışık tutulacaktır. Bu çalışmada teorik çerçeve olarak biyografi yazımı benimsenmiş, nitel araştırma metodu ve arşivlerde bulunan belgeler kullanılmıştır. Birincil ve ikincil tarihsel kaynaklar kullanılarak yazılan bu makalede Dağıstânî'nin hayat serüveni incelenecektir.

FROM ONE OF THE LATE OTTOMAN SCHOLARS ÖMER ZİYÂEDDİN DAĞISTÂNÎ

Ömer Ziyâeddin Dağıstânî (d. 1921) was a sufi scholar who lived in the late Ottoman period and served in different parts of the empire in various positions. He was emigrated from Caucasus to capital city, Istanbul and served respectively in various positions the mufti of the army (alay müftülüğü), deputy judge (kadı naipliği), muderris and sheikh. He did not remain unresponsive to the social, economic, political, and cultural changes of his time and expressed his opinions about these changes via his works. In the Second Constitutional Period he wrote Hadis-i Erbain fiHukuki's-Selâtîn about the Caliphate and rights of the sultans and Mir'âtı Kânûn-i Esâsî about constitutionalism. He was sent to exile due to his ideas he supported in these works by the claims of having an affiliation with the oppositional movement of the Muhammadan Union (İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti) and being involved in the 31 March Incident. The hardships he had faced during the process of being sent to exile and after the exile and interesting events will be handled in its historical context. In this study, in addition to archival sources in Ottoman Archives, Meşîhat Archives and National Archives secondary sources were used about his life. In this article, based on the life of Ömer Ziyâeddin Dağıstânî who wrote more than twenty works in the fields of Islamic creedal doctrine(akaid), hadith and tasawwuf the late Ottoman Empire was brought to light.In this study, biography writing was employed as a theoratical framework. Qualitative research and documents found in archives were employed. This article aimed to examine his life adventure by using primary and secondary historical sources

___

  • Arşiv Kaynakları
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
  • BOA, DH.MUİ 82/56 (1) 1328 CA 22.
  • BOA, Y.EE 71/88 (1), 1327 R 06 [7 Nisan 1909].
  • İstanbul Müftülüğü, Meşîhat Arşivi (MA, Dosya nr. 1396)
  • İstanbul Müftülüğü, Şeriyye Sicilleri Arşivi Tarik Defteri (TD, nr. 9, 10, 11)
  • M. Es'ad Coşan Arşivi, Fon: Kotku, 1/1, "Hatıra Defteri”.
  • The National Archives, FO 608/94/7. (D. 2.5 p.m. February 3rd, 1919. R. 1.5 p.m February 5th, 1919.)
  • Yeni Tasvir-i Efkar, 20 Cemaziyelahir 1327, no: 38, s. 6. İkincil Kaynaklar
  • Albayrak, Sadık. (1981), Son Devir Osmanlı Uleması, Milli Gazete Yay., İstanbul.
  • Algar, Hamid. (1990), “A Brief History of the Naqshbandi Order”, Marc Gaborieau, Alexandre Popovic, Thierry Zarcone (eds.), Naqshbandis: cheminements et situation actuelle d’un ordre mystique musulman içinde, Editions Isis, Istanbul-Paris.
  • Bağlan, Süleyman Zeki. (1993), “Ömer Ziyâüddîn Dağıstânî üzerine Yusuf Ziya Binatlı ile Yapılan Röportaj,” Büyük İslâm ve Tasavvuf Önderleri Ansiklopedisi, Vefa Yayınları, İstanbul.
  • Bardakçı, Murat. (1998), Şahbaba: Osmanoğulları’nın son Hükümdarları VI. Mehmed Vahideddin’in Hayatı, Hatıraları ve Özel Mektupları, Pan Yayıncılık, İstanbul.
  • Binatlı, Yusuf Ziya. (1993), “Dağıstânî Ömer Ziyâeddin”, DİA, c. 34, s. 406-407, İstanbul.
  • Budak, Mustafa. (2010), “Şeyh Şâmil”, DİA, c. 39, s. 67-70, İstanbul.
  • Buhari, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail. (1971), Zübdetü’l-Buharî Tercümesi, Ömer Ziyaeddin Dağıstani (çev.), c. 1, Salah Bilici Kitabevi Yay., İstanbul.
  • Buniyatov, Ziya Musa. (1993), “Dağıstan”, DİA, c. 8, s. 404-406, İstanbul.
  • Caine, Barbara. (2010), Biography and History, Palgrave Macmillian, Basingstoke; New York.
  • Cebecioğlu, Ethem. (2002), Allah Dostları: 20.Yüzyıl Türkiye Evliya Menakıbı, c. III, Alperen Kitapları, Ankara.
  • Danişmend, İsmail Hami. (1974), 31 Mart Vak'ası: Sadr-ı-a'zam Tevfik Paşa'nın Dosyasındaki Resmi ve Hususi Kayıtlara Göre, İstanbul Kitabevi Yay., İstanbul.
  • Demirel, Arif Hakan. (2006), “Ömer Ziyâüddîn Dağıstânî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı”, Ankara Üni. Sosyal Bilimler Fakültesi Tasavvuf Anabilim Dalı, Ankara.
  • Demirel, Harun Reşit. (2015), “Dağıstanî ve "Hadis-i Erbaîn fî Hukûkî Selâtîn" İsimli Risâlesi”, Dini Araştırmalar, sy. 7 (21), s. 265-276.
  • Dursun, Davut. (2003), “Lezgiler”, DİA, c. 27, s. 169-170, İstanbul.
  • Erçetin, Zeynep. (2014), Ulema and Politics: The Life and Political Works of Ömer Ziyâeddin Dağıstânî (1849-1921), (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Şehir Üniversitesi.
  • Erçetin, Zeynep. (2015), Ulema and Politics: The Life and Political Works of Ömer Ziyâeddin Dağıstânî (1849-1921), Libra Yayınları, İstanbul.
  • Gammer, Moshe. (1994), Muslim Resistance to the Tsar: Shamil and the Conquest of Chechnia and Daghestan, Frank Cass, London.
  • Görgün, Hilal. (2004), “Mısır”, DİA, c. 29, s. 577-584, İstanbul.
  • Gündüz, İrfan. (1984), Gümüşhânevî Ahmed Ziyâüddîn (K.S.) Hayatı-Eserleri-Tarikât Anlayışı ve Hâlidiyye, Tarîkatı, Seha Neşriyat, İstanbul.
  • Kaflı, Kadircan. (2004), Kuzey Kafkasya, Erol Cihangir, Turan Kültür Vakfı, İstanbul.
  • Kandemir, M. Yaşar. (1993), “el-Câmiu’s-Sahîh”, DİA, c. 7, s. 114-123, İstanbul.
  • Kara, İsmail. (1994), İslamcıların Siyasi Görüşleri, İz Yay., İstanbul.
  • Kemper, Michael. (2007), “The North Caucasian Khalidiyya and ‘Muridism’: Historiographical Problems”, Journal of the History of Sufism, c. 5, Paris.
  • Ortaylı, İlber. (1983), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yay., İstanbul.
  • Ömer Ziyâuddîn Dağıstânî, (1992), Tasavvuf ve Tarikatlarla İlgili Fetvalar, İrfan Gündüz, Yakup Çiçek (ed.), Seha Neşriyat, İstanbul.
  • Pakalın, Mehmet Zeki. (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul.
  • Paşaoğlu, Derya Derin. (2013), “Muhacir Komisyonu Maruzatı’na Göre (1877-78) 93 Harbi Sonrası Muhacir İskânı”, History Studies International Journal of History.
  • Taftazânî. (1982), Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi: Şerhu'l-Akâid, Süleyman Uludağ (haz.), Dergâh Yayınevi, İstanbul.
  • Tanman, Baha. (1998), “Gümüşhânevî Tekkesi’nin Tarihî ve Mimârî Özellikleri”, İlim ve Sanat, Mayıs-Temmuz 1998, sy. 48, s. 115-120.
  • Türkmen, Ramazan Özgün. (1999), “Ömer Ziyâüddîn Dağıstânî”, Basılmamış Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi.
  • Unan, Fahri. (2004), “Mevleviyet”, DİA, c. 29, s. 467-468, İstanbul.
  • Ülker, Birol. (2010), “Tabur İmamlığından Moral Subaylığına”, Çanakkale 1915, nu. 6, s. 18-25.
  • Vassaf, Hüseyin. (1999), Sefine-i Evliya, Ali Yılmaz, Mehmet Akkuş (haz.), Seha Neşriyat, İstanbul.
  • Yılmaz, Hülya. (1997), Dünden Bugüne Gümüşhânevî Mektebi, Seha Neşriyat, İstanbul.