Osmanlı İmparatorluğu döneminde özel mülkiyet ve yapısal özellikleri

Osmanlı döneminde tımar sisteminin mevcudiyeti sebebiyle koşulsuz özel mülkiyetin olmadığı yönünde genel inanç mevcuttur. Aksini savunan birkaç yazarsa, özel mülkiyetin vakıflarla gerçekleştirildiğini savunmaktadır. Osmanlı dönemi boyunca özel mülkiyet; ağırlıklı olarak şehirlerde mevcut olmuş, devletçe de koruma altına alınmıştır. Bu durum, aslında bir seçişin sonucudur. Osmanlılar Eski Mısır ya da Persler gibi her alanda güçlü bürokratik yapılanmayı tercih etmemişler, eski Yunan ve Roma uygarlıklarıyla paralel bir yapılanmayı tercih etmişlerdir. Muhtemelen bürokrasinin hâkimiyetini iktidara muhalif güç unsuru olarak görmüşlerdir. Neticede Osmanlı’nın kuruluş ve gelişim süreçlerinde bu sıkıntıyı feodal Ortaçağ Avrupa’sı yaşamıştır. Zirai üretimin temel üretim olduğu ve şehirlerin, zirai artık ürünle beslendiği bir dünyada Osmanlı, İstanbul gibi ana bürokratik şehirlere hammadde veya işlenmiş mamul mal olarak zirai artık ürünlerin ulaştırılmasında tüccarları kullanmıştır. İptidai sanayiciler de esnaf ve zanaatkârlar olmuştur. Böyle bir artı ürün akışının sağlanabilmesi için mecburen piyasa ekonomisi koşulları oluşturulmuş ve bu çerçevede de özel mülkiyet kurumsallaşmıştır. Vakıflarsa koşulsuz özel mülkiyeti de aşan ve piyasa ekonomisindeki rekabet koşullarını zedeleyen, özel mülkiyet üstü yapılanma olarak karşımıza çıkmaktadır.

Private property in period of Ottoman Empire and its structural characteristics

There is a general belief that there was not an unconditional private property in the Ottoman period because of existence of tımar system. However, some authors who maintain opposite of this general belief argue that private property was realized with vaqfs. Private property during the Ottoman period commonly was in cities and was protected by the state. Actually, this circumstance was a result of a selection. Ottomans did not prefer bureaucratic structure in every fields like ancient Egyptians and Persians. They preferred a structure in parallel with ancient Greek and Roman civilizations. They probably accepted sovereignty of bureaucracy as an opposite power element against the government. Consequently, feudal Middle Age Europe lived this trouble in Ottoman building and in developing process. The Ottomans used merchants in carrying agricultural surplus products as raw material or as manufactured commodity to essential bureaucratic cities like Istanbul in a world where agricultural production was a basis and cities fed with agricultural surplus production. Primitive industrialists also became artisans and tradesmen. Condition of market economy was compulsorily constituted to provide such a surplus product flow and, in this framework, private property was instituted. Vaqfs which surpassed unconditional private property and bruised competitive conditions in the market economy was a structure over the private property.

___

  • AKGÜNDÜZ, Ahmet (1987), “Hz. Peygamberin Bir Vakfı ve Osmanlı Devletinin Vakıf ve Tapu – Kadastro Anlayışını Gösteren Bir Belge”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 1, Ocak 1987.
  • AKİPEK, Şebnem, ALTAŞ, Hüseyin (1998), Vakıflarda Evladiye Davaları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 47 (1), 145-151.
  • BARKAN, Ömer Lütfü (1999), “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi”, Tanzimat 1,MEB Yayınları, İstanbul.
  • BARKAN, Ömer Lütfü (2001), 15 ve 16. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları – 1. Cilt – Kanunlar (Tıpkı Basım),İ.Ü. İktisat Fakültesi yayınları, No: 4302/568.
  • BAŞOL, Hikmet (2008), Kentleşme, Ekonomi ve Sosyal Hayat Yönleriyle 17. Yüzyıl Bursa Vakıfları, Gazi Üniversitesi SBE Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
  • BAYTOP, Erhan (1985), Türk Eczacılık Tarihi, İ.Ü. Eczacılık Fakültesi Yayınları, No: 3358/47, İstanbul.
  • BEHAR, Cem (1996), Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927, C 2, DİE Yayınları, Ankara.
  • BERUMENT, Hakan; GÜNAY Aslı (2004), Inflatıon Dynamıcs And Its Sources In The Ottoman Empıre: 1586-1913, TURKISH ECONOMIC ASSOCIATION DISCUSSION PAPER 2004/3 http://www.tek.org.tr
  • BROCKELMANN (1992), İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi, Çev: Neşet ÇAĞATAY, TTK, No: 10/14, Ankara.
  • BÜYÜKBOYACI, Yusuf (1986), “Türk Esnafının Sosyal Yapısı ve Sosyal Değişme Temayülleri”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Sosyoloji Konferansları, 21. Kitap.
  • CIPOLLA, M. (1993), Akdeniz Dünyasında Para, Fiyatlar ve Medeniyet, Çev: Ali İhsan KARACAN, Bağlam Yayınları, İstanbul.
  • CUNBUR, Müjgan (1964), “I. Abdülhamid Vakfiyesi ve Hamidiye Kütüphanesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 22 Sayı: 1-2, 17-67
  • ÇİFTÇİ, Cafer (2004), “Bursa’da Para Vakıfları ve Kredi İşleyişi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 23 (36), 79–102.
  • ÇİZAKÇA, Murat (2004), Otoman Cash Waqfs Revisited: The Case of Bursa1555 – 1823, Foundation Science Technology and Civilisation, Manchester.
  • DEMİREL, Ömer (1991), Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü (1700–1850), Ankara Üniversitesi SBE Tarih ABD Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
  • EKEN, Galip (2008), “19. Yüzyıl Mardin Vakıfları Üzerine”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 20, 233–253.
  • FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri (1999), “Tanzimatta İçtimai Hayat”,Tanzimat 2,, MEB yayınları, İstanbul.
  • GÖNÜLLÜ, Ali Rıza (1990), “Antalya’nın Selçuklu Türkleri Tarfından Fethi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 43, Temmuz 1990. GÜRAN, Tevfik (2003), Osmanlı Mali İstatistikleri Bütçeler 1841-1918, DİE Yayınları, Ankara.
  • HAMMER, Jeseph Von (2005), Osmanlı Tarihi 1, (Özet Çev: Mehmet ATA, Abdülkadir KARAHAN),4. baskı, MEB Yayınları, No:3078/946, İstanbul.
  • HAMMER, Jeseph Von (2005), Osmanlı Tarihi 2, (Özet Çev: Mehmet ATA, Abdülkadir KARAHAN),4. baskı, MEB Yayınları, No:3079/947, İstanbul
  • İstanbul Araştırmaları Merkezi (1998), İstanbul Ahkam Defterleri İstanbul Finans Tarihi I (1742-1787)- İstanbul Külliyatı (VI), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayını, No: 59, İstanbul, s. 121. (Evrak No: 4/157/485)
  • KELEŞ, Hamza (2001), “Vakfiyelere Göre XV. Yüzyılda Bursa’da İmar Faaliyetleri” G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 21, Sayı 1, 177-188.
  • KELEŞ, Hamza (2001), Osmanlılarda 19. Yüzyıldaki Para Vakıflarının İşleyiş Tarzı ve İktisadî Sonuçları Üzerine Bir Çalışma-Karacabey (Mihaliç) Kazası Örneği-”, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 21, Sayı 1, 189-207
  • KÖPRÜLÜ, Bülent (1951), “Tarihte Vakıflar”, AÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 8, 479-518.
  • KÖYMEN, Mehmet Altay (1992), “Türkiye Selçuklu Devletinde Ekonomik Hayat”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 64, Mayıs 1992.
  • MUĞAN, Nuri (1994), Türk Diş Hekimliği Tarihi, İ.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Yayınları, No: 3831/80, İstanbul.
  • ORAL, M. Zeki (1954), Ahî Ahmet Nahcivanî Vakfiyesi, A.Ü.İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 3-4, 57-65.
  • ÖZDEMİR, İbrahim (2001), Osmanlı Devletinde Bürokrasi, Okumuş Adam Yayınları, İstanbul.
  • ÖZDEMİR, İbrahim (2003), “Osmanlı Toplumunda Çevre Anlayışı”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
  • PAMUK, Şevket (1994), Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • PAMUK, Şevket (2004), “Urban Real Wages in Constantinople-Istanbul,1100-2000 (and more generally around the Eastern Mediterranean)” paper presented to the Conference Towards a Global History of Prices and Wages Utrecht, 19-21 August, 2004.
  • PAMUK, Şevket (2006), “Estimating Economic Growth in the Middle East since 1820”, The Journal of Economic History, Vol. 66, No. 3 (September 2006).
  • SAKAOĞLU, Necdet (1984),Anadolu Derebeyi Ocaklarından Köse Paşa Hanedanı, Yurt Yayınları, Ankara. SARC, Ömer Celal (1999), “Tanzimat ve Sanayimiz”, Tanzimat 1, MEB Yayınları, İstanbul tarih yok.
  • SEFEROĞLU, Şükrü Kaya, MÜDERRİSOĞLU, Adnan (1986), Türk Devletleri Tarihi (Etnolojik Bir Deneme), Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, No: 21, Ankara.
  • SÜMER, Faruk (1993), “Türk Kültürüne Genel Bir Bakış - V”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 74, Mart 1993.
  • SÜMER, Faruk (1992), Çepniler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı yayınları, İstanbul.
  • ŞİMŞEK, Mehmet (1985), Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerinde Münakaşalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 27, 207-220.
  • TABAKOĞLU, Ahmet (1994), Türk İktisat Tarihi, 2. Baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2000), Osmanlı Şdaresinde Kıbrıs (Nüfus – Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları), Yayın No:43, Ankara.
  • UNAN, Fahri (2004), “Medreseler ve Osmanlı Merkezî Yönetimi”, Hacettepe Sosyal Bilimler Dergisi
  • URAL, Engin (1977), Vakıflar, Türkiye Kalkınma Vakfı Yayınları, Şstanbul.
  • USLU, Mustafa (1990), “Anadolu Ahilerinden İlk Defa Bahseden İbn-i Batuta Seyahatnamesinde Ahiler”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 38, Şubat 1990.
  • VELDET, Hıfzı (1999), “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tanzimat 1,MEB Yayınları, İstanbul.
  • YILDIZ, Hakkı Dursun vd (1991), Tarih 2, Servet Yayın-Dağıtım, İstanbul.
  • YİNANÇ, Refet (1988), “Söğüt Vakıfları”, İ.Ü. Sosyoloji Konferansları, 22. kitap, (Prof. Dr. Mehmet ERÖZ’e Armağan) No: 3527/523/8-81