OSMANLI DÖNEMİ NÜKÛD VAKIFLARI BAĞLAMINDA DARÜ’L- KURRÂ VE KIRÂÂT TEDRİSATI (RUMELİ NÜKÛD VAKIFLARI ÖRNEĞİ)

Temelleri Risalet ve dört halife döneminde atılan, tarihi süreç içerisinde kökleşen, özellikle Memluk ve Selçuklular döneminde, cami ve medreselerin müştemilatında müstakil birimler halini alan Darü’l-kurrâ müesseseleri, Osmanlı döneminde daha da yaygınlık kazanmıştır. Mekan olarak ekseriyeti vakıf olan bu müesseselerin iaşe ve idamesi için ayrıca tahsisatlar vakfedilmiştir. Bunlar içinde Kur’an ta’limi ve kıraat ilmi tedrisatını mali yönden desteklemek üzere kurulan nukûd vakıfları da vardır. Osmanlı vakıf medeniyeti içinde, pek önemi haiz olan darü’l-Kurrâ medreseleri ve burada icrâ edilen kıraat tedrisatını finanse etmek amacıyla kurulan vakıflar üzerine yapılmış fazlaca bir çalışma yoktur. İslam tarihi bağlamında bu mekânsal ifadeye değer kazandıran ruh, tedarüs ameliyesidir. İlmin üretimi, paylaşım ve aktarımı anlamında tedarüs ameliyesi, vahyin nüzulü ile başlamış, mekânsal anlamda Darü’l-erkam’ ve Suffa gibi yerlerde tecessüm etmiştir. Bu mekanlarda öncelikli olarak Kur’an ilimleri tahsil edildiği için ilk nüvelerine Darü’l- Kur’an ve Darü’l-Kurrâ gibi isimlerle anılmıştır. Bu isimlendirme, tarihi süreç içerisinde değişiklik arz etmekle beraber, içinde kırâat ilminin de yer aldığı Kur’ân ilimleri, anılan birimlerin yanı başında yer almıştır. Emevî ve Abbasîler döneminde kökleşen, özellikle Selçuklular tarafından, Nizamiye geleneğiyle beslenen medreseler Osmanlı döneminde bu manada külliyeler halini alabilmiştir. Bu çalışmada Osmanlı dönemi Rumeli bölgesinde kurulan nükûd vakıfları örneğinden hareketle cami ve külliye dahilinde veya müştemilatında yer alan, Kur’an ilimlerinin eğitim ve öğretiminin farklı seviyelerde icrâ edildiği

DARUL-KURRÂ AND KIRÂÂT METHODOLOGY IN TERMS OF OTTOMAN MONEY FOUNDATIONS (EXAMPLE OF RUMELİ NUKÛD FOUNDATUONS)

Daru’l Kurra waqfs, whose foundations were laid in the Golden Age (asr-ı saadet), took root in the historical process, especially in the period of Mamlukians and Seljuks, sometimes as a part of mosques and madrasas and sometimes as independent units, gained great momentum in Ottoman period. Some waqs were also allocated for the maintenance of these waqs. Among these foundations, the Money Waqs (Nukûd Waqs) established to finance the Qur'anic practice and the education of Quran resitation (kıraat) are noteworthy. In the Ottoman waqf civilization, which we cannot fully describe in our mind, the social perception about the Qur'anic resitation and waqf established for this purpose are not sufficient. the concept of medrese belonging to the Islamic civilization as content and similar expressions could be found in other civilizations. In the context of Islamic history, it is the operation of procurement that gives meaning to this spatial expression. It has been used in places such as procurement in the sense of the production of knowledge, sharing and transfer, beginning with the revelation, in the spatial sense Daru'lerkam 'and Suffa. In these places, the first nüvelerine was mentioned with names such as Darü'l-Qur'an and Darü'l-Kurrâ because primarily Koranic sciences were collected. While this naming has changed in the historical process, the Qur'an sciences in which the kâatat ilminin also took place took place at the head of the mentioned units. Temples Hz. The medresses rooted in the Umayyad and Abbasids era taken by the Prophet, especially fed by the Seljuks and the Nizamiye tradition, were able to become the kullans in this mania during the Ottoman period. In this study, it will be tried to emphasize the definition, properties and finance of waqs called as Daru’l Kurra / Quran / Huffaz, which are included in the social complex (külliye) and training of the Qur'anic sciences in different levels in the Ottoman period in Rumelia Region.

___

  • Abdulismail, el-Musteşrikûn ve’l-Kur’an, Da’vetü’l-Hak, 1991.
  • Abdulaliy, el-Mes’ul, Mu‘cemu Mustalahati İlmi’l-Kıraati’l-Kur’aniyyeti, Kahire, 2008.
  • Abdülhay el-Kettani, et-Teratibu'l-İdariyye Tercümesi, İstanbul, 1992.
  • Adıgüzel, Mehmet, Kıraat İlminde Tarîk-Sened Boyutu ve Konu ile İlgili Te'lif Edilen Eserler, Atatürk Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi, 2001. s. 233-257.
  • Ateş, Süleyman, “Kıraatlarda Tevatür Meselesi”, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları IV. (Kıraat Sempozyumu.) İSAV Vakfı, 2002, s. 324.
  • Aydın Yalçın, Türkiye İktisat Tarihi, Ankara, 1979
  • Baltacı Cahit, Onbeşinci-Onyedinci Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul, 1976, Baltacı Cahit, Onbeşinci-Onyedinci Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul, 1976.
  • Bozkurt Nebi, DİA, “medrese” mad, c. 28, s. 324.
  • Dimyâtî, Ahmed bin Muhammed bin Abdilğanî, İthâfu Fudalâi ‘l-Beşer fi ‘l-Kıraati’l-Erbe’a Aşera, thk. Ali Muhammed ed-Dabbağ, Mısır, 1359.
  • Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, Çev. Salih Tuğ. İrfan Yayıncılık, İst. 1993.
  • Hızlı Mefail, Bursa Mahkeme Sicillerine Göre XIV-XVI. Yüzyıllarda Bursa Medreseleri, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Bursa 1991.
  • Hâfız Hüseyin Ayvansarayı, Hadîkatü'l-Cevâmi' Nşr. Ali Satı, İstanbul 1865, 1/8; Türkçesi: Camilerimiz Ansiklopedisi, Terc. İhsan Erzi, İstanbul 1987
  • Huzai, (Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed el-Huzai), Tahricu'd-delaleti's-Sem'iyye ala ma kane fi ahdi Rasulillah mine'l-Hıraf ve's-Sanai' ve'l-A'mali'ş-Şer’iyye, Kahire, 140.
  • İbn Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed bin Muhammed, Müncidi ‘l-Mükriîn ve Mürşidi’t-Tâlibin, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Mısır, 1931.
  • İbn Cezerî, Muhammed, Gayet’ün-Nihaye fî Tabakati’l-Kurra, Beyrut, 1936. İbnü’l-Cevzî, el- Muntazam, Beyrut, ts.
  • İbn Nukta, et-Taķyîd li-marifeti ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1408.
  • İbn Nuceym,el-Eşbahu ve’n-Nezair, 194
  • İbn Sa'd, Muhammed (öl. 230/844), Tabakatü'l-Kübra, Beyrut-ts.
  • İbnü’l-Esîr, en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, I-V, (thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî ve Mahmûd Muhammed et-Tanâhî), el-Mektebetu’l-İslâmiyye, Kahire, 1963.
  • İsfahânî, Hüseyin bin Muhammed, İsfahânî, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’an, İst. 1986.
  • Kâdî, Abdulfettâh, el-Budûru’z-Zâhire fi ‘l-Kırââti’l-Mutavâtire, Beyrut, 1981.
  • Karaçam, İsmail, Kıraat İlminin Kur’an Tefsirindeki Yeri, İst. 1996.
  • Karaçam, İsmail, Kur’an-ı Kerîm’in Nüzûlu ve Kıraati, İst. 1995.
  • Kudat Aydın, Medeniyetler Güzergâhı İpekyolu, “İbn Cezerî’nin Osmanlı coğrafyasında Bıraktığı İlmî Miras,” bölümü, İstanbul, 2014.
  • Kudat, Osmanlı Medreselerinde Kıraat-ı Sebʻa ve Kıraat-ı Aşera Tedrisatı (Selimiye Medresesi Örneği) s. 50-51; http://www.osamer.sakarya.edu.tr/sites/osamer.sakarya.edu.tr/file/sempozyum_kitapcigi1.pdf,
  • Mekkî, el-İbâne an Vücûhi’l-Kırâât, Beyrut, 1971.
  • Nazif Öztürk, Menşei ve Tarihî Gelişimi Açısından Vakıflar, VGM Yayınları, Ankara, 1983
  • Rodoscuk Şer‘iye Sicili, 08608,00003, v. 17 a-b.
  • Salih Subhî, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’an, Beyrut, 1979.
  • Sami Salih, Nakdü’l-Hitabi’l-İstişrakiyyeti ve Eseruhâ fi’d-Dirasati’l-İslamiyyeti, Darü’l-Medari’l- İslamiyyeti, 2002.
  • Turan Osman Selçuklular Tarihi, Ötüken Neş, 2010
  • Unat Faik Reşit, Türk Eğitim Sistemine Tarihî Bir Bakış, Ankara, 1964.
  • Ünver Süheyl, Fatih Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı, İstanbul, 1946. VGM 2113 No.lu defter, s. 118.
  • VGM, Defter 2113, Sayfa No. 72 ve 77.
  • VGM, Defter No. 2113, Sayfa No. 75.
  • VGM, Defter No. 2113, Sayfa No. 76.
  • VGMA Defter No. 623, Sayfa: 272-273, Sıra: 293.
  • VGMA Defter No. 623, Sayfa No. 185-186, Sıra No. 183.
  • VGMA Defter No. 623, Sayfa: 272, Sıra: 292.
  • VGMA, Defter No. 581/1, Sayfa: 67-68, Sıra: 74.
  • VGMA, Defter No. 624, Sayfa: 424, Sıra: 398.
  • VGMA Defter No. 623, Sayfa: 272, Sıra: 292.
  • Zerkânî, Abdülazim, Menahilü'l-irfan fî Ulûmi'l-Kur’an, Mısır, ts.
  • Zerkânî, Muhammed Abdülazim, Menahilü’l-irfan fî Ulûmi’l-Kur’an, Beyrut, 1995.
  • Zeydan Corci, İslam Medeniyeti tarihî, Çev. Zeki Meğamiz, Doğan Güneş yay. İstanbul, 1972.