ORAL NARRATIVE TRADITION IN TURKISH CINEMA: THE SAMPLE OF THE FILM HACI BEKTAS-I VELI

Hacı Bektaş-ı Veli, one of the Khorasan saints who was sent to make Anatolia the Turkish homeland and tried to spread Islam in these lands, has made his name heard through ages whether it is for his services or for his moral principles. This study aims to determine how the scholar is adapted from his myth-based work Velâyetnâme to cinema and which dynamics play a role in this adaptation. It is important to know what kind of path is followed in the representation of the scholar in the cinema adaptation in terms of shedding light on the studies to be conducted in the field. In this context, Hacı Bektaş-ı Veli, the only long-term movie of the scholar, bearing his own name and screened in cinemas, was compared through the method of intertextuality with the work Velâyetnâme. The fact that this comparison is a pioneering study regarding the research on Hacı Bektaş-ı Veli and the narrative of Hacı Bektaşıı Veli in cinema constitutes the importance of the study. The study is limited to his life, his basic teachings, his services in Anatolia, oral narrative tradition in Turkish cinema, and the intertextual comparison of the film Hacı Bektaş-ı Veli and Velâyetnâme. When the findings obtained from the study were evaluated, it was found that Hacı Bektaş-ı Veli was reflected as a pioneering religious leader, proper to his character, with his moral principles in his representation in the cinema. In addition, when the film Hacı Bektaş-ı Veli and the work Velâyetnâme are compared, it is understood that in both of them the dialogues are given importance in accordance with the traditional oral narrative tradition, in both an epic narration is employed, and the importance and contributions given to the moral and national values are emphasized in the film, hence some events and details which do not support the main theme and focal point are omitted from the aforesaid film.

TÜRK SİNEMASI’NDA SÖZLÜ ANLATI GELENEĞİ: HACI BEKTAŞ-I VELİ FİLMİ ÖRNEĞİ

Anadolu’nun Türk yurdu haline gelmesi için gönderilen ve bu topraklarda İslamiyet’i yaymaya çalışan Horasan erenlerinden Hacı Bektaş-ı Veli gerek bu hizmetleri gerekse ahlaki ilkeleriyle çağlar boyu adından söz ettirmiştir. Bu çalışma, alimin söylencelere dayalı Velâyetnâme eserinden sinemaya nasıl aktarıldığını ve bu aktarımda hangi dinamiklerin rol aldığını tespit etmeyi amaçlamaktadır. Alimin sinemada temsilinde nasıl bir yol izlendiğini bilmek alanda yapılacak çalışmalara ışık tutması bakımından önemlidir. Bu kapsamda çalışmada alimin kendi ismini taşıyan ve sinemalarda gösterime giren tek filmi Hacı Bektaş-ı Veli, Velâyetnâme eseriyle metinlerararasılık yöntemi ile karşılaştırılmıştır. Söz konusu karşılaştırmanın Hacı Bektaş-ı Veli araştırmaları ve sinemadaki Hacı Bektaş-ı Veli temsiliyle ilgili öncül bir çalışma olması ise çalışmanın önemini oluşturmaktadır. Çalışma, Hacı Bektaş-ı Veli’nin hayatı, temel öğretileri, Anadolu’daki hizmetleri, Türk Sineması’nda sözlü anlatı geleneği, Hacı Bektaş-ı Veli filmi ve Velâyetnâmesinin metinler arası karşılaştırılması ile sınırlandırılmıştır. Çalışmadan elde edilen bulgular değerlendirildiğinde Hacı Bektaş-ı Veli’nin sinemadaki temsilinde özüne uygun, ahlâki ilkeleriyle öncü bir dini lider olarak yansıtıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca Hacı Bektaş-ı Veli filmi ve Velâyetnâme eseri karşılaştırıldığında her ikisinde de geleneksel sözlü anlatı geleneğine uygun olarak diyaloglara önem verildiği, epik bir anlatımın benimsendiği, ahlâki ve milli değerlere verilen önem ve katkıların vurgulandığı bu nedenle de adı geçen filmde ana temayı ve odak noktasını desteklemeyen kimi olay ve detayların aktarılmadığı anlaşılmıştır.

PDF

___

Aktulum, K. (2018). Sinema ve Metinlerarasılık: Filmlerarası Etkileşimler ve Aktarımlar. Konya: Çizgi Kitabevi.

Altınok, B. Y. (2003). “Hacı Bektaş Veli Hakkında Yazılmış Bir Menakıbnâme ve Bu Menakıbnâmede Belirtilen Anadolu’daki Alevi Ocakları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 27, 177-194.

Andrew, D. (2000), "Adaptation", (der.). J. Naremore, In Film Adaptation, Newbrunswick: Rutgers University Press, ss.28-38.

Aydın, M. (1996). “Hacı Bektaş-ı Veli’de Dini Boyut”. Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi (Özel Sayı). C.8, S.23, s.541-553.

Barthes, R. (2009). Göstergebilimsel Serüven. (Translator.). M. Rıfat, S. Rıfat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Buğdaylı, H. (2015). Türk Sinemasının Görsel Anlatı Geleneği. Marmara İletişim Dergisi, 23, 95-109.

Chatman, S. (2008). Öykü ve Söylem: Filmde ve Kurmacada Anlatı Yapısı.Ankara: De Ki Basım Yayım.

Çalışır, G. and Uncu, G. (2019). Çocukların Sosyalleşme Sürecinde Bir İletişim Aracı Olarak Kullanılan Masalın Önemi: Kırmızı Başlıklı Kız Örneği. (Eds.) M. Cinman and E. Dinçerden. İletişim Bilimleri Çalışmaları I. (pp.95-109). Ankara: Akademisyen Kitabevi.

Çalışır, G. and Uncu, G. (2018). Sözlü Kültürün Sözlü İletişimle Harmonisi: Şahmeran. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. 3(2), 9-24

Coşkun, E. (2009). Türk Sinemasında Akım Araştıması. İstanbul:Phoenix Yayınevi.

Çam, Ş. (2008). Medya Çalışmalarında İdeoloji Epistemolojik ve Metodolojik Sorunlar. Ankara: De Ki Basım Yayım.

Daldal, A. (2005). 1960 Darbesi ve Türk Sinemasında Toplumsal Gerçekçilik. İstanbul: Homer Kitabevi.

Dorsay, A. (2003). Sinema ve Çağımız. İstanbul:Remzi Kitabevi.

Duran, H. (2007). Velâyetnâme. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.

Duran, H. (2010). “Velayetname’ye Göre Hacı Bektaş Velî”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi 55, 129-138.

Ercan, S. (2015). “Avrupa ve Politik Sinema: Çöküş ve Diriliş Hikayeleri”. (Ed.). F. Aydoğan. İletişim Çalışmaları. (s.235-258), İstanbul: Derin Yayınları.

Erus, Z. Ç. (2005). Amerikan ve Türk Sinemalarında Uyarlamalar:Karşılaştırmalı Bir Bakış. İstanbul: Es Yayınları.

Esen, Ş. K. (2010). Türk Sinemasının Kilometre Taşları. İstanbul: Agora Kitaplığı.

Fidan, S. (2017). Âşıklık Geleneği ve Medya Endüstrisi: Geleneksel Müziğin Serüveni.Ankara: Grafiker Yayınları.

Gönden, M. (2012). Bilgilenme Aracı Olarak Edebi Metin İncelemeleri: Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Sinema ve Gündelik Hayat. (Ed.). Ö. Güllüoğlu. İletişim Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri: Yazılı Metin Çözümleme.1st Print. Ankara: Ütopya Yayınevi, s.277-312

Gülçiçek, A. D. (2003) “Hacı Bektaş Veli’nin Yaşam Felsefesi, İnanç ve Öğretisi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 22, s.267-279.

Güllük, İ. (2016) İslam ve Sinema “Sinemanın Fıkıh Dili”. İstanbul: Siyer Yayınları.

Günay, Ö. L. (2015). Geleneksel Anlatı ve Modern Sinema Anlatısı: ''The Mummy'' (Mumya) ve ''Amour'' (Aşk) Filmlerinin Dramaturjik Çözümlemeleri. (Ed.) Y. Bayraktutan. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Kongresi 4 Kongre Kitabı. Umuttepe/Kocaeli. ss.399-408

Güngör, A. C. (2006) Masal Formunun Türk Sinemasının Oluşumuna Etkileri. (Prepared by.) D. Bayrakdar ve E. Akçalı. Türk Film Araştırmalarına Yeni Yönelimler. (ss.127-138). İstanbul: Bağlam Yayıncılık

Kaleli, L. (1995). “İnsanlık, Hoşgörü Temelinde Değişerek Geliyor” Yunus Emre Nasrettin Hoca ve Hacı Bektaş Veli Düşüncesinde Hoşgörü. Ankara: Ümit Yayıncılık Basımevi.

Kalıpçı, M. (2016). Metinlerarasılık Kapsamında G.O.R.A. ve A.R.O.G. Filmlerinin İncelenmesi. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. Issue:7, ss.69-80.

Kameraarkasi.org (N.D.). Makaleler: Türk Sineması Dönemleri, http://www.kameraarkasi.org/makaleler/makaleler/turksinemasinindonemleri.pdf Date Accessed: 15.03.2019

Karadeniz, H. B. (2006). Osmanlı-Hacı Bektaş Veli İlişkisi veya “Ak Börk” Meselesi. Akademik Bakış: Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi. Issue:8, ss.1-9. Kayaoğlu, E. (2016) Edebiyat ve Film. İstanbul: Hiperlink Yayınları.

Korkmaz, S. (2001). “Ahmed Yesevî ve Hacı Bektaş-ı Veli: Aralarındaki Bağlar, Fikirleri, Tesirleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11, 325-355.

Korkmaz, E. (2006). Vilâyetnâme: (Menakıb-ı Hacı Bektaş Veli). Third Issue. İstanbul: Can Yayınları. Kozan, A. (2013). Hacı Bektâş Velî’ye İzafe Edilen Bir Eser: Emânet-i Hazret-i Pîr. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 67, 15-38.

Köprülü, F. (1991). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

Kurtoğlu, F. S. (2019). “Kök Değerler Açısından Hacı Bektaş Veli’nin Eserleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi 89, 55-70.

Melikoff, İ. (1998). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.

Meteer, M. M. (2012). “Vilâyetnâme-i Hacı Bektâş-ı Veli (İnceleme- Metin- Dizin) (103a-204a)” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.

Murat, İ. (2006). Hacı Bektaş-ı Veli’nin Ondört Sırrı. İstanbul: İlgi Yayınları.

Ocak, A. Y. (1995). “Anadolu Heterodoks Türk Sufiliğinin Temel Taşı: Hacı Bektaş-ı Veli El-Horasani (?-1271)”. (Prepared by) Ş. Özdemir. Yunus Emre Nasrettin Hoca ve Hacı Bektaş Veli Düşüncesinde Hoşgörü. Ankara: Ümit Yayıncılık, s.185-201

Ocak, A. Y. (1996) Hacı Bektâş-ı Velî. TDV İslam Ansiklopedisi. Volume:14, pp.455-458

Ocak, A. Y. (2015). “Bektaşiyye”. (Ed.) Semih Ceylan. Türkiye’de Tarikatlar: Tarih ve Kültür. İstanbul: İSAM Yayınları, s.447-486.

Onaran Â. Ş. (1999). Türk Sineması-1. Ankara: Kitle Yayıncılık Ögke, A. (2016). “Ahmed-i Yesevi’de İlâhi Aşk”. Diyanet İlmi Dergi: Hoca Ahmed-i Yesevi Özel Sayı. 52(4):93-111.

Özcan, H. ve Gönenç, C. G. (2015) “Yazılı ve Sözlü Ortamlardaki Karaca Ahmet Sultan Menkabelerinin Karşılaştırılması”. Turkish Studies. 10 (4):717-746

Özdemir, C. (2016). “Hacı Bektaş Veli’nin Velâyetnâme Adlı Eserinde Yer Alan Halk Kültürü Unsurlarına İşlevsel Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 78: 197-218.

Özön, N. (1968). Türk Sineması Kronolojisi. Ankara: Bilgi Yayınevi.

Sarı, E. (2016). Hacı Bektaş Veli. 1st Print. Antalya: Nokta E-Kitap

Ryan, M. and Kellner, D. (2010). Politik Kamera: Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası. (Çev. E. Özsayar), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Sepetçi, T., Gül, M. E. (2018) Sinemada Şiddetin Estetize Edilmesi: Zincirsiz ve Birkaç Dolar İçin Filmlerinin Metinlerarası Karşılaştırması. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi. 3 (5), 21-42.

Sezgin, A. (1990). Hacı Bektaş Velî ve Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1180.

Sözen, M. (2009). Doğu Anlatı Gelenekleri ve Türk Sinemasının Aidiyeti. Bilig, 50, 131-152.

Sümer, A. (1995). “Hacı Bektaş Veli Düşüncesinde Hoşgörü”. (Prepared by.) Ş. Özdemir. Yunus Emre Nasrettin Hoca ve Hacı Bektaş Veli Düşüncesinde Hoşgörü. Ankara: Ümit Yayıncılık, s.271- 292.

Şahin, H. (2011). “Tapduk Emre”. TDV İslam Ansiklopedisi. C.40, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.12-13.

Şişman, M. (2013). Hacı Bektaş Veli. Ankara: Sepya Kitaplar.

Şahin, İ. (1988). “Ahi Evran”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C.1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.529-530.

Şengül, Ş. (2012). “Metinlerarası Anlam Aktarımında Bir Yöntem Olarak Ekfrasis: Şiir-Roman ve Sinemada Kullanımı”. Unpublished Master’s Thesis. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.

TSA. (t.y). T. Fikret Uçak. https://www.tsa.org.tr/tr/kisi/kisibio/1407/t-fikret-ucak Date Accessed: 15.03.2019

Tunalı, D. (2006). Batıdan Doğuya, Hollywood’dan Yeşilçam’a Melodram: Zihniyet ve Kültür Etkileşimleri Çerçevesinde Yeşilçam Melodramı’na Bakış. Ankara: Aşina Kitaplar.

Uçakan, M. (2010). Türk Sineması’nda İdeoloji. İstanbul: Sepya Yayıncılık

Uluç, G. and Yılmaz, M. (2008). “Metinlerarası Bağlamda ve Ruhsal Çözümleme İle “Diğerleri-Others” Filmi”. (Derl.). Seyide Parsa. Within the Film Analyses. İstanbul: Multilungial, ss.89-111.

Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Ülken, H. Z. (2003). Anadolu’nun Dini Sosyal Tarihi (Öncüler: Barak Baba, Geyikli Baba, Hacı Bektaş). 1st Print. Ankara: Kalan Yayınları.

Vural, N. (2019). “Kadıncık Ana Emekçi Kadınların Önderi”. Date Accessed: 15.03.2019. Hacıbektaştv. Https://www.hacibektastv.com/kadincik-ana-emekci-kadinlarin-onderi/

Yalçın, A. (2004). “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Bektaşilerin Rolü”. Unpublished Master’s Thesis. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.

Yaman, M. (1995). “Hacı Bektaş Veli Felsefesinde Hoşgörü”. (Prepared by) Ş. Özdemir. Yunus Emre Nasrettin Hoca ve Hacı Bektaş Veli Düşüncesinde Hoşgörü. Ankara: Ümit Yayıncılık, s.293- 312.

Yenen, İ. (2012) Türk Sinemasında İslamcılık Pratiği: Milli Sinema Örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1 (3): 240-271.

Yıldırım, E. (2018) İdeolojik ve Estetik Boyutu ile Politik Sinema. Konya: Atlas Akademi

Yıldırım, R. (2001). Dervishes in Early Ottoman Society and Politics: A Study Of Velayetnames As A Source For History. Unpublished Master’s Thesis. Ankara: Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Yıldız, H. (2012). “Hacı Bektaş Veli ile Ahi Evran İlişkisi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (61) 187-206.