ON SEKİZİNCİ YÜZYILDAN BİR KIRKAMBAR: ELÎFÎZÂDE FEYZÎ MECMUASI

Edirneli Elîfîzâde Feyzullah Efendi / Feyzî (ö. 1179/1765) tahsilini Edirne'de tamamlamış, İstanbul'da bulunmuş, Banaluka kazasında görevliyken vefat etmiştir. Kaynaklara göre şiir ve inşada akranlarından üstün, tarih düşürmede oldukça başarılıdır, buna karşın şiirleri yeterince bilinmemektedir. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Şevket Rado Yazmaları ŞR 484 numarada kayıtlı mecmuada Elîfîzâde'ye ait bazı kayıtlar ve bir mühür bulunmaktadır. Ayrıca bu mecmuanın Bursa'da yazıldığı kayıtlıdır. Bu mecmuada Elîfîzâde Feyzî'nin tarih manzumeleri ile bazı şiir ve beyitleri yer alır; tarih manzumeleri, yeni yılın gelmesi, bayram tebriği, Bursa'daki çeşme ve hamam, bazı kişilerin paye almaları, III. Mustafa'nın tahta çıkışı hakkındaki şiirlerden oluşur. Elîfîzâde tarafından hazırlanan bu mecmuada başka şairlere ait beyitler yanında kerem, kaplıca, ayna, kalem, müzik, gül ve bülbül, şem' gibi konularına göre tasnif edilmiş beyitler bulunur. Mecmua ayrıca fal, astronomi gibi konularda mensur metinler de içermektedir. Hem derleyicisi belli olan hem de içinde barındırdığı metinler açısından karışık mecmualara örnek teşkil eden bu mecmua, kişisel kullanım amacıyla kaydedilen şiirlerin yanı sıra şiirleri hakkında bilgi sahibi olunmayan şair Feyzî'nin şiirlerini içermesi bakımından önemlidir. Makalemizde ilk olarak mecmuanın derleyicisi, şair Elîfîzâde Feyzî hakkında bilgi verilmekte, ardından mecmuanın fiziksel özellikleri tanıtılmaktadır. Daha sonra mecmuanın içeriğine geçilerek Feyzî'nin mecmuada yer alan şiirleri, dikkati çeken diğer bazı manzumeler, konularına göre tasnif edilmiş şiirler ile mecmuanın içerdiği mensur risale ve metinler ele alınmaktadır. Bu mecmua örneğinden ve içeriğinden yola çıkarak hem bir şairi ve onun ilgi alanına giren edebiyat ve bilim alanını tanımak, okuma pratiğini ortaya koymak hem de Osmanlı kültür dünyasını kavramak imkânının olduğunu görmekteyiz

A KIRKAMBAR FROM THE EIGHTEENTH CENTURY: A MECMUA OF THE ELÎFÎZÂDE FEYZÎ

Elîfîzâde Feyzullah Efendi / Feyzî from Edirne, after successfully completing his studies in Edirne, went to İstanbul. He died in 1179 (1765) in Banaluka where he was on official duty. According to written sources he was superior to his contemporaries in verse and prose. He was also successful in isopsephic poems. A few of his poems are available. The present article focuses on a mecmua compiled by Elîfîzâde Feyzullah Efendi. It is located in İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Şevket Rado Yazmaları, ŞR 484. There are some records and a seal belonging to Elîfîzâde in this mecmua. It is also recorded that it was written in Bursa. It contains both the isopsephic poems and some other poems / verses by Elîfîzâde. The isopsephic ones are celebratory or congratulatory poems on the arrival of a new year, a religious festival, the appointment of some statesman, the accession to throne of Mustafa III, as well as a fountain and a Turkish bath. There are also poems by some other poets and a group of poems on some specific topics like hot springs, mirrors, pencils, music, candles, roses and a nightingales. The mecmua also includes some treatises on different subject such as astronomy. Mecmuas can be considered as personal collections of miscellaneous records and poems. This mecmua which belonged to Elîfîzâde contains both poems and some treatises. It is possible to gain valuable insights into the Ottoman cultural atmosphere by studying the content of the mecmua, mainly because it enables the scholar to draw conclusions about the reading and writing practices of its compiler. Therefore, it can serve as a significant source for cultural and historical research. A very important characteristic of mecmuas is that they might include texts or poems that were either unknown or known but unavailable. This mecmua emerges as a significant source because the compiler is known, and it also contains those poems of its compiler, which are unavailable. This article provides information on Elîfîzâde Feyzullah Efendi, focuses on the subjects that were of interest to him, and gives details concerning the physical description, the form and content of the mecmua itself

___

AKKAYA Hüseyin, Nevres-i Kadîm ve Türkçe Dîvânı: İnceleme, Tenkitli Metin ve Tıpkıbasım, 2 c. Harvard Üniversitesi, Yakın Doğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, Cambridge Mass. 1996.

ALTUNSU Abdülkadir, Osmanlı Şeyhülislâmları, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1972.

Bağdatlı Rûhî Dîvânı, (Haz.: Coşkun Ak), 2 c. Uludağ Üniversitesi, Bursa 2001.

Bursalı Mehmed Tahir, Osmânlı Müellifleri, III c. Matbaa-i Amire, İstanbul 1333 (1914-15) - 1342.

BÜYÜKKARCI YILMAZ, Fatma, "Onyedinci Yüzyıldan Bir Kırkambar: Baldırzâde Ailesine Ait Bir Mecmua." Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, C. 8/1 (Kış 2013): 549-578.

CANIM Rıdvan, Başlangıçtan Günümüze Edirne Şairleri, Akçağ, Ankara 1995.

DIJKEMA F. Th.,The Ottoman Historical Monumental Inscriptions in Edirne, E.J. Brill, Leiden 1977.

Edirneli Kâmî ve Dîvânı, (Haz.: Gülgün Erişen Yazıcı), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1- 275465/h/kami.pdf, (ET: 20.08.2013).

Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, (Haz.: Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım), Turkuaz, İstanbul 2012.

Fuzûlî, Türkçe Divan, (Haz.: Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgân Cunbur), Türkiye İş Bankası, Ankara 1958.

GÜVEMLİ Zahir, "Bursalı Ahmed", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 6, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 1992, s. 452.

İbn-i Kemâl,Dîvân: Tenkidli Metin, (Haz.: Mustafa Demirel), Fakülteler Matbaası, İstanbul: 1996. Mecmua, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Şevket Rado Yazmaları no 484, (ŞR 484).

Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani: Osmanlı Ünlüleri, (Yayına Haz.: Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran Seyit Ali Kahraman), 4 c., Tarih Vakfı, İstanbul 1996.

On Altıncı Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem'î'nin Divanının Edisyon Kritiği ve İncelenmesi, (Haz.: Murat Ali Karavelioğlu),

http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1219046/h/girisprizrenlisemi.pdf, (ET: 23.08.2013).

KUT Günay, "Mecmûa", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, c. 6, Dergâh, İstanbul 1986, s. 170-73.

KUT Günay, "Yazmalar Arasında III: Gurre-nâme ve Le'âlî'nin Gurre-nâmesi ile Rûz-nâmelerde Görülen İki Beyit", Journal of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları Hasibe Mazıoğlu Armağanı, 22/II, Harvard Üniversitesi, Yakın Doğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, Cambridge, Mass. 1998, s. 133-40.

KUTLAR Fatma Sabiha, Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî, Dîvân, Ankara 2004.

PAKALIN Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III c., Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1946.

Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâ'sı: İnceleme, Tenkidli Metin, İndeks, Sözlük, (Haz.: Sadık Erdem), Atatürk Kültür Merkezi, Ankara 1994.

SERİN Muhittin, "Enîs Mevlevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 11, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 1995, s. 241.

SEZEN Tahir, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü (Alfabetik Sırayla), Başbakanlık Devlet Arşivleri, Ankara 2006.

Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı Sözlüğü, (Haz.: Halûk İpekten, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu, Turgut Karabey), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1988.

TUMAN Mehmet Nâil, Tuhfe-i Nâilî: Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, (Haz.: Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı), 2. c., Bizim Büro, Ankara 2001.

YAKIT İsmail, Türk-İslâm Kültüründe Tarih Düşürme ve Ebced Hesabı, Ötüken, İstanbul 2003.