NUREDDİN MAHMUD ZENGİ’NİN KUZEY SINIRINDAKİ MÜSLÜMAN DEVLETLERLE İLİŞKİLERİ (1146-1174)

İmadüddin Zengi’nin ölümünden sonra Haleb ve Musul olarak iki ana şubeye ayrılan Zengi Atabeyliği, Haleb hâkimi Nureddin Mahmud Zengi’nin akıllı idaresi ve cesareti sayesinde bir asır daha bu bölgede varlığını güçlü bir şekilde sürdürmüştür. Nureddin, babasının ölümünü fırsat bilerek Suriye ve el-Cezire topraklarına girmeye çalışan rakipleriyle giriştiği egemenlik mücadelesini kazanarak ülkesine yönelen tüm tehditleri bertaraf etmeyi başarmıştır. Öncelikle kuzey sınırında Haçlıları işlevsiz hale getirdikten sonra bölgeye egemen olmaya çalışan Selçuklu ve Artuklu gibi Müslüman devletlere karşı hassas bir politika takip etmek zorunda kalmıştır. Bölgedeki en ciddi rakibi Selçuklulara karşı gerek I. Mesud gerekse onun oğlu II. Kılıç Arslan zamanında işlevsel bir politika takip ederek bu devletin Anadolu’nun doğusuna ve el-Cezire bölgesine sarkmasını engellemiştir. Özellikle II. Kılıç Arslan ile döneminde Selçuklularla sık sık karşı karşıya gelen Nureddin, onun Danişmend coğrafyası üzerindeki uzak hedefleri önünde en büyük engel olmuştur. Bununla birlikte Nureddin, kuzey sınırındaki Müslüman devletlerle ilişkilerini tamamiyle bir düşmanlık politikası üzerine tesis etmemiş, aynı bölgede faaliyet gösteren gayr-ı müslim devletlere karşı ittifak kurmak için zaman zaman tolere edilebilecek bir rekabet politikası takip etmiştir. Bu makalede kaynaklarda yer alan bilgiler üzerinden Nureddin’in, kuzey sınırına yerleşen Müslüman devletlerle giriştiği hâkimiyet mücadelesi anlatılmaya çalışılacak ve onun yaklaşık 30 yıllık saltanat süresi boyunca bölgede takip ettiği siyasetin esasları ortaya konmaya çalışılacaktır.

NUR AL-DIN MAHMUD ZANKI’S RELATIONS WITH ISLAMIC STATES IN HIS NORTHERN FRONTIER (1146-1174)

Zangids which is divided into two main branches as Haleb and Mosul after İmad-al-Din Zanki’s death, thanks to the ruler of Haleb Nur al-Din’s intelligent management and courage, remained in the region spiritedly for another century. Nur al-Din managed to eliminate all threats to his country by winning the sovereignty struggle with his opponents who tried to enter Syria and al-Jazeera with the opportunity of his father's death. Firstly he made Crusaders dysfunctional on the northern border and afterwards he had to pursue a sensitive policy towards Islamic states like Saldjukids and Artukids. Against the most serious opponent the Saldjukids, both in the time of Mesud I and his son Kilidj Arslan II, he followed a functional policy that prevented them in east of Anatolia and Al-Jazeera. Especially in the period of Kilidj Arslan, Nureddin often came across with Saldjukids in Danishmendids territory and he was the biggest obstacle to his distant targets regarding this region. Nevertheless, Nureddin did not establish his relations with Muslim states on the northern border on a purely hostile policy. He followed a competitive policy that could be tolerated from time to time to form an alliance against the non-Muslim states operating in the same region. In this article, it will be tried to explain Nureddin's struggle for dominance with the Islamic states on the northern border and during the 30 years of his reign, the principles of the politics he pursued against Muslim states will be put forward.

___

  • Aksarayî, Kerimüddin Mahmud, (2000), Musâmeratü’l Ahbar, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara.
  • Altan E., (2014), “Nur Al-Din Mahmud B. Zangi (1146-1174): One Of The Prominent Leaders Of The Struggle Against The Crusaders” Tarih Dergisi. İstanbul: 2014/1. Sayı 55. ss. 57-78.
  • Anonim Süryani, (2005), I. ve II. Haçlı Seferleri Vekayinamesi, Çev. V. İlmen, Yaba Yayınları, İstanbul.
  • Asbridge, T., (2014), Haçlı Seferleri, Çev. Ekin Duru, Say Yayınları, İstanbul. Cahen, C., (1940), La Syrie Du Nord A L'époque Des Croisades Et La Princıpauté Franque D'antioche, Librairie Orientaliste Paul Geuthner, Paris.
  • Demirkent, I., (1994), Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi, (1118-1146), c. II, TTK Yayınları Ankara.
  • Durmuş, E., (2016), “Bir Ortaçağ Şehri: Suruç”, I. Uluslar Arası İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa Sempozyumu, (25-27 Mart 2016), Şanlıurfa, ss. 197-208.
  • Elisséef, N., (1995), “Nur al-Din Mahmud b. Zanki”, Encyclopedia of Islam (Second Edition), vol. VIII, Leiden, ss. 127-132.
  • el-Ömerî, Şihabeddin b. Fazlullah, (2014), Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım (Mesalikü’l Ebsar), Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
  • Gibb, H. A. R., (1969), “Career of Nur-ad-Din”, A History of Crusaders, (ed. K. M. Setton), vol. I, The University of Wisconsin Press, London, ss. 513-527.
  • Gregory Abu’l Farac (Barhabreus), (1999), Abu’l Farac Tarihi, Çev. Ö. R. Doğrul, c. II, TTK Yayınları, Ankara.
  • Hamdullah Müstevfi-i Kazvinî, (2015), Tarih-i Güzide, (Zikr-i Padişahan-ı Selçukliyan), Ed. Erkan Göksu, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Ioannes Kinnamos, (2001), Ioannes Kinnamos’un Histioria’sı (1118-1178), Çev. I. Demirkent. TTK Yayınları, Ankara.
  • İbn Kesir, (1994), El-Bidaye ve’n Nihaye (Büyük İslam Tarihi), c. XII, Çev. M. Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul.
  • İbnu’l Adim, (2011), Buğyat at-Talab Fi Tarih Halab (Selçuklularla İlgili Haltercümeleri), Yay. Ali Sevim, TTK Yayınları, Ankara.
  • İbnu’l Esir, (1991), İslam Tarihi, (el-Kâmil Fi’t Tarih Tercümesi), Çev. A. Özaydın, c. XI, Bahar Yayınları, İstanbul.
  • İbnu’l Esir, (Tarihsiz), al-Tarikh al Bahir Fi al Dawla al-Atabekiya (H. 555-630), Neş. A. A. Tolaymat.
  • İbnu’l Ezrak, Ahmed b. Yusuf b. Ali, (1992), Meyyafarikin ve Amid Tarihi (Artuklular Kısmı), Çev. Ahmet Savran, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum.
  • İbnu’l Kalanisî, (2015), Şam Tarihine Zeyl, (I. II. Haçlı Seferleri Dönemi), Çev. O. Özatağ, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
  • İbnü’l Verdî, (2017), Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminde Selçuklular, Tercüme ve Notlar: Mustafa Alican, Kronik Yayınları, İstanbul.
  • Kök, B., (2007), “Nureddin Mahmud Zengi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XXXIII, TDV Yayınları, ss. 259-262.
  • Kütük, A., (2018), “Nureddin Mahmud Döneminde Kuzey Sınırındaki Hıristiyan Devletlerle İlişkiler (1146-1174)”, Journal of Islamic Jerusalem, c. 18, Sayı: 3, ss. 51-68.
  • Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, (2016), Camiu’d-Düvel (Selçuklular Tarihi), c. II, Haz. Ali Öngül, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
  • Niketas Khoniates, (1995), Historia,(Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), Çev. Fikret Işıltan, TTK Yayınları, Ankara.
  • Polat, Z., (2017), “Selahaddin Eyyubi Döneminde Harran”, İslam Tarihi ve Medeniyetinde Harran, (Ed. K. Şülul-M. Akgündüz), ss. 106-122.
  • Runciman, S., (1992), Haçlı Seferleri Tarihi, Kudüs Krallığı ve Frank Doğu 1100-1187, Çev. F. Işıltan, c. II, TTK Yayınları, Ankara.
  • Süryani Mihail, (1944), Vekayinâme, Çev. H. D. Andreasyan, [Basılmamış TTK Nüshası].
  • Turan, O., (1996), Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
  • Turan, O., (1997), “Kılıç Arslan II”, İslam Ansiklopedisi, c. VI, MEB Yayınları, ss. 688-703.
  • Urfalı Mateos, (1987), Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952-1156) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136- 1162), Çev. H. D. Andreasyan, TTK Yayınları, Ankara.
  • William Archbishop of Tyre, (1943), A History of Deeds Done Beyond The Sea, Vol. II, (Trans. E. A. Babcock-A. C. Krey), Colombia University Press, Newyork.
  • Zehebî, Şemseddin Ebi Abdullah b. Muhammed d. Ahmed b. Osman, (1999), Düvelü’l İslam, c. II, Tahkik: Hasan İsmail Merde, Dar Sader, Beyrut.
  • Zettersteen, K. V., (1964), “Nureddin”, İslam Ansiklopedisi, c. IX, MEB Yayınları, İstanbul, ss. 358-361.
Turkish Studies (Elektronik)-Cover
  • ISSN: 1308-2140
  • Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
  • Başlangıç: 2006
  • Yayıncı: Mehmet Dursun Erdem