NİYAZÎ-İ MISRÎ'NİN "ETVÂR-I SEB'A" ADLI RİSÂLESİ'NDE SEYR Ü SÜLÛK'UN EVRELERİNDE GÖRÜLEN RÜYÂ/VÂKIÂT

"Etvâr-ı seb'a" ile alakalı eserler, seyr ü sülûkun evrelerini konu edinen tasavvuf kaynaklarıdır. Halvetî gelenekte etvâr-ı seb'a konusunda yazılan eserlerden biri, Niyazî-i Mısrî'nin (ö.1105/1694) "Etvâr-ı Seb'a" adlı risâlesidir. Mısrî, "Etvâr-ı Seb'a" adlı risâlesini mensubu bulunduğu Halvetî geleneğe uyarak müridin manevî gelişiminde onlara yol gösterici ve gördükleri rüyâları kendileri ta'bir edebilmeleri için yardımcı/rehber kitap olarak kaleme almıştır. Mısrî'nin seyr ü sülûkun evrelerinde görülen rüyâlara yer verdiği Risâle'si hakkında bir çalışma yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu araştırmada, Niyazî-i Mısrî'nin "Etvâr-ı Seb'a" adlı Risâle'sinde mânevî gelişimin evrelerinde görülen rüyâ ve vâkıât hakkındaki yorumlarına yer verdik. Tasavvuf kültüründe rüyâ ve ifade ettiği anlamlar dervişin mânevî hayatı açısından oldukça önemlidir. Mürid, iyi rüyâ görürse manevî mertebesi yükselir, kötü rüyâ görürse bulunduğu manevî mertebeden aşağı iner. Halvetî anlayışta sâlikin gördüğü rüyâların mânevî gelişim açısından birtakım işaretler olduğu ve rüyâda görülen her hayvanın içinde bulunulan mertebeye ait özel bir anlam taşıdığı kabul edilir. Dolayısıyla Halvetî mutasavvıflar rüyâda görülen hayvanların sıfatlarına sembolik anlamlar yüklemiş ve onları nefsin sıfatları olarak yorumlamışlardır. İnsanın maddi yaratılışının aşamaları olduğu anlayışını benimseyen mutasavvıflara göre, "Oysa sizi türlü merhalelerden geçirerek O yaratmıştır"1 (Nûh, 71/14) âyeti, insanın bedensel gelişim aşamalarını ifade ettiği gibi, mânevî gelişimin de evreleri söz konusudur. Buradan hareketle insanın yedi aşamada mânevî gelişimini sağlayacağı kabul edilir. Bunlardan ilki, Mısrî'nin, "dâire-i emmâre" dediği nefs-i emmâre mertebesidir ve risalede sırasıyla diğer mertebelerin izahına yer verilir. Mısrî'nin ifadesiyle bunlar, dâire-i evvel emmâre (nefs-i emmâre), dâire-i sâniye levvâme (nefs-i levvâme), dâire-i sâlise mülheme (nefs-i mülheme), dâire-i râbia mutmainne (nefs-i mutmainne), dâire-i hâmise râziye (nefs-i râziye), dâire-i sâdise marziyye (nefs-i marziyye) ve dâire-i sâbia sâfiye (nefs-i sâfiye)'dir. Niyâzî-i Mısrî, nefsle mücadelede nefsin, her mertebede bulunduğu aşamaya münasip bir isimle adlandırıldığını ifade eder.Dolayısıyla Mısrî risâlede, nefs mertebelerinden bir mertebeye tekâbül eden her bir dâirenin/mertebenin ayrı olarak tertîb olunduğunu ve her bir dâirenin de o mertebede vâki' olan eşkâle göre tanzim olunduğunu söyler.

THE DREAMS/VÂKIAT SEEN THROUGHOUT "SAYR-U SUL?K" IN NIYAZI-I MISRI'S BOOK CALLED "RISÂLE-I ETVÂR-I SEB'A"

The works related to "Atw?r-ı Sab'a" are the sources of Sufism which touch on the phases of the "sayr-u sul?k" (phases of adherence in the spiritual training peculiar to Sufism). One of the works written about "Atw?r-ı Sab'a" in Khalwatiah tradition is Niyazî-i Mısrî's book called "Ris?lah on Atw?r-ı Sab'a". Niyâzî-i Mısrî wrote down his book named "Etvâr-ı Seb'a" in conformity with the Halwati tradition as a guiding light in spiritual progress of dervishes (disciple), and as a prospectus in the interpretation of the dreams they see. In this book, about which no independent study has been detected, are discussed the dreams seen by the dervishes throughout "sayr-u sul?k". This paper introduces Mısri's interpretations on the meaning of the dreams and intuitions the dervishes happened to see through the phases of their spiritual evolution. In terms of Sufi culture, dream is very important for the spiritual life of a dervish. The spiritual status of the dervish rises if he sees good dreams. He descends from the spiritual status if he sees bad dreams. According to the Halveti Sufis, his dreams are some signs in terms of spiritual growth. And each animal seen in dreams has a special meaning for that stage. Therefore, Halveti Sufis have loaded symbolic meanings of the adjective to the animals seen in dreams and interpreted them as the adjectives of nafs/soul. According to the sufis (islamic mystic) adopted the notion that the stages of man's material creation "seeing that He has created [every one of] you in successive stages'' (Nûh, 71/14) verse, expresses not only human physical development stages, but there are also stages of spiritual development. Hence it is accepted that human supplies his spiritual development in seven stages. The first of these, Misri "circle-i emmare" is performed as is the nafs-i ammara (Commanding Nafs) treatise in order to be included in the nomenclature and other explanations of order, respectively. According to Misri these are: the Coercive Circle (commanding nafs), the circle of condemnation (self condemning nafs), the circle of inspiration (inspirated nafs), the circle of satisfaction (satisfied nafs), the circle of content with God (consenting nafs), the circle of being loved by God (pleased nafs by God), and the circle of pureness (perfected nafs). Niyâzî-i Mısrî points out that the nafs (psyche) is given a name, in its struggle with its desires, appropriate to the stage in which it is.Therefore, Misri in the Work, says an order corresponding to the order of the nafs/soul of each and every circle as separate articles in a circle as he arranged according to the order being seen in a dream.

___

Afîfî, Ebu'l-Alâ, (2002). Fusûsu'l-Hikem Okumaları İçin Anahtar, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayınları.

Aclûnî, İsmail bin Muhammed, 1997: Keşfü'l-Hafâ, c. II, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.

Akot, Bülent, (2011). Tasavvufî Terbiyede Rüyanın Değeri, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, , c. 10, sayı 19, ss. 93-113.

Âsım Efendi, (1305). Kâmus Tercümesi, , Matbaa-i Bahriye, İstanbul: c. II.

Aşkar, Mustafa, (1998). Niyazî-i Mısrî ve Tasavvuf Anlayışı, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.

----------, (1999). "Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye'nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili", AÜİFD, , Sayı 1, Ankara: c. XXXIX.

----------, Aşkar, (2007). "Niyazî-i Mısrî", DİA, , İstanbul: c. XXXIII.

Bağdatlı İsmail, (1955). Hediyyetü'l-Ârifîn ve Esmâü'l- Müellifîn ve Âsâru'l-Musannifîn, İstanbul: c. II.

Balaban, Adem, (2014). "Türkçe Yazma Tabirnameler", Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, Kış, Sayı 9, ss. 112-132.

Bostancı, Ali Haydar, (1996). Tasavvuf'ta Etvâr-ı Seb'a ve Sofyalı Bâlî Efendi'nin "Etvâr-ı Seb'a'sı", Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Bursalı, Mehmed Tahir, (tsz.). Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Meral Yayınları.

el-Cevziyye, İbn Kayyım, (2003). Kitâbu'r-Rûh, çev. Şaban Haklı, İstanbul: İz Yayınları.

-----------, (1990). Medâricu's-Sâlikîn, çev. Heyet, İstanbul: İnsan Yayınları,

Cürcânî, Seyyid Şerif, ( 2014). Ta'rîfât Tasavvuf Istılahları, çev. Abdülaziz Mecdi Tolun, İstanbul: Litera Yayıncılık.

Çakmak, Muharrem, (2015). Anadolu'da Halvetîlik Cemâl-i Halvetî ve Cemâliyye, Malatya, Mengüceli Yayınları.

-----------, (2014). "Hayreddin-i Tokadî'nin Yetişmesi ve Halvetî Gelenek", Tokat'ın Yetiştirdiği İlim ve Fikir Önderleri, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.

Çelik, İsa, (2002). "Tasavvufî Düşüncede Havâtır", Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, II, Sayı: 1, ss. 157-170.

Dayf, Şevki, (1986). Tarîhu'l-Edebi'l-Arabî (el-Asru'l-Câhiliyye), Kâhire, c. I, Dâru'l-Maârif. Çelebi, İlyas, (2008). "Rüya", DİA, İstanbul: c. XXXV.

Demirli, Ekrem, (2007). "Niyâzî-i Mısrî", DİA, İstanbul: c. XXXIII.

Destgayb, Hüseyin, (1998). Nefs-i Mutmainne, çev. Aziz Çınar-Şefik Onar, İstanbul: İnsan Yayınları.

Erdoğan, Kenan, (2008). Niyâzî-i Mısrî Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara.

Erginli, Zafer (Terc. Heyet), (2006). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, çev. Zafer Erginli, İlyas Karslı, Yavuz Köktaş, Nureddin Ödül, Rıfat Resul Sevinç, Salih Sabri Yavuz, İstanbul: Kalem Yayınları.

Furat, Ahmed Suphi, (1978). "Abu'l-Huseyn an-Nûri ve Makâmât al-Kulûb adlı Risâlesi", İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, İstanbul: sayı 1-2, , c. 7, ss. 339-356.

Gazalî, Ebû Hâmid Muhammed bin Muhammed, (1986). İyhâu Ulûmi'd-Dîn, çev. Ahmed Serdaroğlu, İstanbul: c. IV, Bedir Yayınları.

Gölpınarlı, Abdülbâki, (1972). "Niyâzî-i Mısrî", Şarkiyat Mecmuası, VII (1972)'den ayrıbasım.

Göztepe, Yüksel, (2006). Abdulkerim Kuşeyrî'de Hâller ve Makâmlar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Gümüşhanevî, Ahmed Ziyâüddin, (1981). Câmiu'l-Usûl, çev. Rahmi Serin, İstanbul: Pamuk Yayınları.

Gündüz, İrfan, (tsz.). Gümüşhanevî Ahmed Ziyâeddin Hayatı, Eserleri- Tarikat Anlayışı ve Hâlidiyye Tarikatı, İstanbul.

Gürer, Dilaver, (2008). "Hz. Yûsuf'un Gördüğü Rüyanın Fusûsu'l-Hikem'deki Yorumu", Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü'l-Arabî Özel Sayısı-1), Ankara: yıl: 9 sayı: 21, ss. 39-56.

Haksever, Ahmet Cahid, (2014). "Ahmet Ziyaüddin Gümüşhanevî'nin Camiu'l-Usûl'ünde Rüya Algısı" I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları Sage Yayıncılık, ss. 353-358.

Işıtan, İbrahim, (2011). "Halvetiyye Geleneğine ve Bir Halvetiyye Şeyhi Olan Sofyalı Bâlî Efendi'ye Göre Sülûkün Yedi Evresi (Atvâr-ı Seb'a), Hikmet Yurdu, Yıl: 4, c. 4, Sayı: 7, ss. 89-113.

İbn Arabî, Muhyiddin, (2015). Tasavvuf Terimleri sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, İstanbul, Litera Yayıncılık.

İbn Manzur, Muhammed bin Mükrim, (1993). Lisânü'l-Arab, Beyrut, Dâru's-Sadr. İbn Sîde, Ebu'l-Hasan Ali, (2000). el-Muhkem ve'l-Muhîti'l-Â'yân, Beyrut, Dâru'l-Kütübi'l- İlmiyye.

el-İsfahânî, Râğıb, (tsz.). el-Müfredât, Beyrut.

el-İsfahânî, Râğıb, (2010). Müfredât, çev. Abdülbaki Güneş-Mehmet Yolcu, İstanbul: Çıra Yayınları.

İzutsu, Toshihiko, (1998). İbn Arabî'nin Fusûs'undaki Anahtar Kavramlar, çev. Ahmed Yüksel Özemre, İstanbul: Kaknüs Yayınları.

Kasapoğlu, Abdurrahman, (2006). "Kur'an'da Hayvan Davranışlarına Benzetilen İnsan Karakterleri", Fırat Üniversitesi İlahiyat fakültesi dergisi, yıl: 11sayı:1, ss. 47-75.

Kâşânî, Abdürrezzak, (2004). Tasavvuf Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayınları.

Kaşgarlı Mahmut, (1972): Divânü Lûgati't-Türk, Türk, Dil Kurumu Yayınları, Ankara Üni. Basımevi.

Konuk, Ahmed Avni, (1989). Fusûsu'l-Hikem Tercüme ve Şerhi, haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, İstanbul: c. IV, İFAV Yay.

Kuşeyrî, Abdulkerîm, (1991). Er-Risâletü'l-Kuşeyriyye, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları.

Küçük, Osman Nuri, (2011). "Niyazî-i Mısrî'nin (1027-1105/1618-1694) Seyr ü Sülûk Sürecine İlişkin Vakıâları ve Sâliklere Tavsiyeleri", Uluslararası Kulun Niyazı Mısrî Niyazî Sempozyumu (Yayınlanmamış Semp. Bild.), Malatya.

-----------, (2012). "Nefsin Mertebeleri (Atvâr-ı Seb'a)", Tasavvuf El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.

Mısrî, Niyazî, -Risâle-i Etvâr-ı Seb'a, Milli Kütüphane Yazmalar A 1053/2.

-----------, (tsz.). Mevâidü'l-İrfan, Notlarla çev. Süleyman Ateş, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.

-----------, Ta'bîrâtü'l-Vâkıât, Süleymaniye Y.E.K., Hacı Mahmud Efendi 3346/6.

Muhâsibî, Hâris, (1998). er-Riâye li Hukûkillah, çev. Şahin Filiz, Hülya Küçük, İstanbul, İnsan Yayınları.

Muslu, Ramazan, (2007). "Halvetiyye'de "Atvâr-ı Seb'a" Yazma Geleneği ve Sofyalı Bâlî'nin Atvâr-ı Seb'a Risâlesi", Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara: yıl: 8, sayı: 18, ss. 43-63.

-----------, (2012). "Seyr u Sülûk Metodları", Tasavvuf El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.

Ögke, Ahmet, (1997). Kur'ân'da Nefs Kavramı, İstanbul: İnsan Yayınları.

Öngören, Reşat, (2008). "Füsus Şârihi Sofyalı Bâlî Efendinin Tasavvufî Çizgisi", Tasavvuf-İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü'l-Arabî Özel Sayısı-1), Ankara: yıl: 9 sayı: 21, ss. 57- 66.

-----------, (2005): "Bir Rûya Yorumcusu Olarak Mutasavvıf-Âlim Kutbuddinzâde Mehmed İznikî", Uluslararası İznik Semempozyumu, ss. 381-387.

Özköse, Kadir, (2014). "Seyyid Yahyâ Şirvânî'nin Benimsediği Seyr u Sülûk Esasları", Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. II, sayı. 2, ss. 11-38.

Öztürk, Ali, (2003). XVI. yüzyıl Halveti Şiirinde Din ve Tasavvuf, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

es-Saîdî, Abdürrezzâk bin Ferrâc, (1417-18/1987-88). Usûlü İlmi'l-Arabiyyeti Fi'l-Medîne, Medîne İslam Üniversitesi Degisi, Medîne: Yıl 28, Sayı 105-106, c. 38.

Sak, Vesile Albayrak, (2014). "Şemseddin Sivâsî'nin Kaside-i Bürde Tercümesi", Turkish Studies, Ankara: Volume 9/3 Winter, ss. 91-110.

Schimmel, Annemarie, (2005). Halifenin Rüyâları, çev.: Tuba Erkmen, İstanbul: Kabalcı Yayınları.

Soysaldı, İhsan, (2007). "Halvet Kavramı üzerine Bir Değerlendirme", Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara: yıl: 8, sayı: 19, ss 235-243.

Sunar, Cavit, (1930). "(Nefs) Kelimesinin Manaları", Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası, İstanbul, ss. 46-52.

Sühreverdî, Ebû Hafs Şihâbüddin, (1989). Avârifü'l-Meârif, çev. H. Kâmil Yılmaz - İrfan Gündüz, İstanbul: Erkam Yayınları.

Şimşek, Selami, (2009). "Osman Şems Efendi'nin Âdâbü'l-mürîd fî-sohbeti'l-murâd Adlı Mesnevîsinin Tahlili", Turkish Studies, İnternational Periodical For Languages Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/7, s. 538-592.

Tatçı, Mustafa, (1995). Türk Edebiyatında Tasavvufî Rüyâ Tâbirnâmeleri, Ankara: Akçağ Yayınları.

Teber, Ömer Faruk, (2005). XVI. Yüzyılda Kızılbaşlık Farklılaşması, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Tek, Abdürrezzak, (2008). Tasavvufta Yüz Basamak Menâzilü's-Sâirîn, Bursa, Emin Yayınları.

Toksarı, Ali, (2006): "Nifak", İslam'da İnanç ve İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, İstanbul: c. 3.

Türer, Osman, (1998). Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İstanbul: Sehâ Neşriyat.

Uludağ, Süleyman, (1997). "Havletiyye", DİA, İstanbul: c. XV.

-----------, (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Kabalcı Yayınları.

-----------, (2008). "Rüya", DİA, İstanbul: c. XXXV.

-----------, (2012). "Halvet", Keşkül, sayı: 23, İstanbul: ss. 4-23.

Vassâf, Hüseyin, (2006). Sefine-i Evliyâ, c. 5, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

Yeğin, A., Badıllı, A., Hekimoğlu, İ., Çalım, İ., (1985). Osmanlıca Türkçe Büyük Lûgat, İstanbul, Türdav Yay.

Yılmaz, Hasan Kamil, (2010). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat.

-----------, (2010). Konevî'de Rüyâ Anlayışı, "1.Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri", Konya: ss. 237-248.

Yüksel, Hasan Avni, (1996). Türk İslâm Tasavvuf Geleneğinde Rüyâ, İstanbul: MEB Yayınları.

Zebîdî, Muhammed Murteza el Hüseynî, (2005). Tâcü'l-Ârûs min Cevâhiri'l-Kâmıus, Beyrut: Dâru'l-Fikr.