NAKŞÎLİK-SİYASET İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA TÜRKİYE'DE DİNÎ GRUPLAR VE MİLLİ GÖRÜŞ

Nakşîlik, tarihsel süreçte siyasetle yakın ilişkiler kurmuş bir tarikattır. Bu ilişkinin temel ilkelerine Nakşî şeyhlerinin metinlerinde rastlamak mümkündür. Nakşîler çoğunlukla siyasete doğrudan müdahale etmemişler, devlet yöneticilerini hayra yöneltmeye çalışmış, ancak yanlış yaptıklarında onları ikaz etmişlerdir. Genel olarak yöneticilerin de, Nakşî tarikatlara karşı pozitif bir tutum benimsediği ifade edilebilir. Ancak karşılıklı ilişkide sıra dışı durumlara da rastlanmıştır. Cumhuriyet döneminde, yönetici elitlerin din politikası konusundaki tercihleri tarikatları yasaklı konuma düşürmüştür. Olgusal temeli bulunmayan bu düzenlemeler tarikatları ortadan kaldırmamış, tarikatlar çeşitli yollarla varlıklarını sürdürmüşlerdir. Türkiye'nin çok partili hayata geçmesi kısmi bir özgürlük ortamı oluşturmuş, bu dönemde tarikatlar sosyal hayatta daha da belirginleşmiştir. Bu bağlamda tarikatların sosyal, siyasal ve ekonomik hayattaki etki ve görünürlükleri artmış, tarikatlar toplumsal hareketlere kaynaklık etmiştir. Türkiye'de, Cumhuriyet sonrası varlığını sürdüren Nakşî- Halidî kollardan biri olan İskenderpaşa cemaati, bu süreçte öne çıkan tarikat/ dinî gruplardan biridir. Karizmatik dinî lider Mehmet Zahit Kotku'nun teşvikleri, Türkiye'nin sosyal, siyasi gelişmeleriyle birleştiğinde, bir dinî yapı içerisinden siyasi bir hareket doğmuştur. Bu açıdan ilk etapta Milli Görüş Hareketi, bir dini grup bünyesinde ortaya çıkmış ve gelişimini sürdürmüştür. Bu olgu Milli Görüş'ün sosyal tabanını ve dini gruplarla ilişkisini belirleyen önemli bir unsur olmuştur. Ancak siyasi bir hareket olarak Milli Görüş Hareketi'ni bir dini grupla sınırlamak olası değildir. Türkiye'de siyasal partileri biçimlendiren ve sınırlayan yasal çerçeve, bu değişimi zorunlu kılmıştır. Milli Görüş Hareketi'nin doğuşu o dönemdeki ulusal ve uluslararası gelişmelerle ve Türkiye'nin tarihsel-toplumsal özellikleriyle de ilişkili bir durumdur. Bu çalışmada, Milli Görüş'ün dini gruplarla ilişkileri Türkiye'deki Nakşî tarikatlar bağlamında analiz edilecektir. Türkiye'de Nakşi tarikatlar genellikle Milli Görüş Hareketi ile pozitif bir ilişki kurmuş, Milli Görüş Hareketi de tarikatları önemli bir sosyal taban olarak görmüştür. Bu kapsamda tarikatlar -dönemsel şartlara göre inişli-çıkışlı olmakla birlikte- Milli Görüş Hareketi ile genel olarak sıcak ilişkiler kurmuşlar, Milli Görüş Hareketi'nin muhafazakâr-dindar kesimin taleplerini dillendirmesine sıcak bakmışlardır. Ancak Milli Görüş Hareketi ile tarikatların ilişkisinde konjonktürel şartlar önemli bir etkendir. Diğer taraftan, Milli Görüş Hareketi muhafazakâr-dindar çevrenin taleplerini siyasette dillendirmeyi bir politika olarak benimsemiş görünmektedir. Hareketin bu yönü tarikatlarla ilişkisini belirleyen temel bir unsur olmuştur. Bu çalışma, genel olarak Türkiye'de Milli Görüş-Nakşîlik ilişkisini incelerken İskenderpaşa Cemaati ve Erenköy Cemaati örneği üzerinde yoğunlaşmaktadır. Makale son olarak, Milli Görüş-Nakşîlik ilişkisini Güneydoğu bağlamında incelemektedir.

RELIGIOUS GROUPS AND MILLI GORUS IN TURKEY IN THE CONTEXT OF THE RELATIONSHIP BETWEEN NAKSHIBENDI-POLITICS

Nakshibendi is an order that has established close relations with politics in the historical process. The basic principles of this relationship can be found in the texts of the Nachish sheikhs. This relationship is often a warning to managers that they misconduct, rather than directly intervening politics. In general, it can be said that the managers have adopted a positive attitude towards the Nachish orders. However, unusual circumstances have also been encountered. During the Republican era, the ruling elites' preferences for religious politics have been forbidden to orders. These arrangements, which are not factually based, did not remove the orders from the middle, and the orders continued their existence in various ways. Turkey's multi-party moral passion has created a partial freedom environment, and in this period orders have become more evident in social life. In this context, the influence and visibility of the orders in social, political and economic life has increased and the orders have been the source of social movements. The Iskenderpaşa congregation, which is the continuation of the NakshiKhalidi sect, is one of the order / religious groups that stand out in this process. When the incitements of the charismatic religious leader Mehmet Zahit Kotku were combined with the social and political developments of Turkey, a political movement was born within a religious structure. In this respect, the Milli Gorus Movement has emerged from the beginning Within a religious group and has maintained its development. This phenomenon has been an important factor in determining the social base of Milli Gorus and its relation with religious groups. However, as a political movement, the structure of the Milli Gorus Movement exceeds this framework. The birth of the movement is also related to the national and international developments at the time and the historical-social characteristics of Turkey. In this paper, the relations of Milli Gorus with religious groups will be analyzed in the context of Naksi orders in Turkey. In Turkey, Naksi orders generally establish a positive relationship with the Milli Gorus Movement and Milli Gorus Movement regards the orders as an important social base. In this context, the orders have formed warm relations with the Milli Gorus Movement in general, although they are fluctuating according to the seasonal conditions. In addition, the orders have warmly welcomed the Milli Gorus Movement's demand for the conservativereligious community. However, the conjunctural conditions in relation to the Milli Gorus Movement and the orders are a significant influence. On the other hand, the Milli Gorus Movement seems to have adopted politics as a policy to express the demands of conservative-religious circles. This aspect of the movement is a fundamental element in determining the relation with the orders. This study focuses on the Iskenderpaşa community and the Erenköy community when examining the relation of Milli Gorus- Nakshibendi in Turkey in general. The article finally examines the relation of Milli Görüş-Nakşîlik in the context of Southeastern.

PDF

___

Abu Manneh, Butrus (2014) "Halidîliğin Yükselişine ve Gelişmesine Yeni Bir Bakış", (Haz. Ahmet Yaşar Ocak), Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Ankara: TTK Yayınları, s. 323- 359.
Algar, Hamid (2006) DİA, "Nakşibendiyye" Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 32, s. 335- 342.
Algar, Hamid (1997) DİA, "Halidiyye" Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 15, s. 295-296.
Algar, Hamid (2006) DİA, "Nakşibediyye" Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: C. 32, s. 335- 342.
Algar, Hamid (2007) Nakşibendilik, Yayına Hazırlayan: A. Cüneyd Köksal, İstanbul: İnsan Yayınları.
Arpacı, Işıl (2017). "Dini Radikalizmin Nedenlerini Tersinden Sorgulamak: Millî Görüş Neden Radikalleşmedi?/ Turkısh Studıes - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Millî Görüş Özel Sayısı)Volume 12/8, s. 11-28.
Bruinessen, Martin Van (2003) Ağa, Şeyh ve Devlet, Çev. Banu Yalkut, İstanbul: İletişim Yayınları.
Büyükkara, M. Ali (2006) Türkiye'de Radikal Dini-Siyasi Akımlar, Demokrasi Platformu, Yıl, 2, S. 8, Güz, ss. 107-166
Cengiz, Can (2008) Türkiye'de İslamcılığın Tarihsel Seyri ve İslam Dergisi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Çakır, Ruşen (1990) Türkiye'de İslami Oluşumlar, İstanbul: Metis Yayınları.
Çakır, Ruşen (1994) Ne Şeriat Ne Demokrasi Refah Partisini Anlamak, İstanbul: Metisi Yayınları.
Çakır, Ruşen (2004) Yaşar, "Milli Görüş Hareketi" Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce İslamcılık, Editör: Yasin Aktay, C. 6, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 544-575.
Çalmuk, Fehmi (2004) "Necmettin Erbakan" Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce İslamcılık, Editör: Yasin Aktay, C. 6, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 550-565.
Çelik, Celalettin (2013) "Dini Gruplar Sosyolojisi", Din Sosyolojisi, Editör: Mehmet Bayyiğit, Konya: Palet Yayınları. s. 277-305.
Eraydın, Selçuk (1997) Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: İFAV.
Erbakan, Necmettin (1974) Üç Konferans İslam ve İlim İslam'da Kadın Sanayi Davamız, İstanbul: Fetih Yayınevi.
Erbakan, Necmettin (1975) Milli Görüş, İstanbul: Dergah Yayınları
Erbakan, Necmettin (Tarihsiz) Davam, Ankara: Milli Gazete Ankara Kitap Kulübü.
Gökçen, Ahmet (2015) Bir Sosyal Hareket Olarak Tunus'ta En-Nahda Hareketi Ve 2011 Tunus Devrimi Üzerine Etkileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Danışman: Doç. Dr. Ertan Özensel.
Gündüz, İrfan (1984) Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri, Ankara: Seha Neşriyat.
Hüseyin es-Safi, Mevlana Ali bin Hüseyn es-Safi (2009) Reşahat Ayne'l Hayat (Can Damlaları) Sadeleştiren: Necip Fazıl Kısakürek, İstanbul: Eserkitap.
Işık, Zekeriya (2015) "XIX. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Sosyo-Ekonomik Değişim Süreci ve Tarikatlar" Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 8, Sayı 2, Aralık 2015, ss. 545-573.
Işık, Zekeriya (2016) "Osmanlı Klasik Çağında İdeolojik Ve Ontolojik Bir Muhalefet: Bayramî Melâmîliği" Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1, Editör: Ahmet Zahid Haksever, Ankara: Kalem Eğitim Kültür Akademi Derneği Yayınları, Anıl Matbaacılık, s. 539-564.
Kara, Mustafa (1990) Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, İstanbul: Dergah Yayınları.
Kara, Mustafa (2006) "Cumhuriyet Döneminde Tarikatlar", Demokrasi Platformu, Yıl, 2, S. 6, Bahar, ss. 1-20.
Kemikli, Bilal (2017) "Siyasetin Besleyici Zemini Olarak Tekke: Erbakan ve Zâhid Efendi İlişkisi" Yayınlanmamış Tebliğ, Doğumunun 90. Yılında Erbakan Sempozyumu, Konya: 28-30 Ekim 2016
Kılıç, Rüya (2006) "Osmanlı Devleti'nde Yönetim-Nakşibendi İlişkisine Farklı Bir Bakış: Hâlidî Sürgünleri" Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 7, S. 17, ss. 103-119.
Kotku, Mehmed Zahid (1991) Tasavvufî Ahlak 2, Ankara: Seha Neşriyat.
Kotku, Mehmed Zahid (1991a) Tasavvufî Ahlak 4, Ankara: Seha Neşriyat.
Nakşîlik-Siyaset İlişkisi Bağlamında Türkiye'de Dinî Gruplar ve Milli Görüş 163 Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/10
Mardin, Şerif (1993) "Türk Tarihinde Nakşibendi Tarikatı" Çağdaş Türkiye'de İslam Din, Siyaset, Edebiyat ve Laik Devlet, Yayına Hazırlayan Richard Tapper, İstanbul: Sarmal Yayınevi.
Milli Görüş İktidarındaki Hizmetler Kitapçığı (1978) (http://www.esam.org.tr/pdfler/siyasi_dokumanlar/2%20MSP/1978_Milli_G%C3%B6r%C 3%BCs_iktidarindaki_Hizmetler%20(1974-1978).pdf, Erişim Tarihi: 21.03.2017.
Milli Selamet Partisi Seçim Sloganları (1977) http://www.esam.org.tr/pdfler/siyasi_dokumanlar/2%20MSP/1977_Secim_Sloganlari.pdf. Erişim tarihi: 13.04.2017.
Milli Nizam Partisi Kuruluş Beyannamesi (1970) http://www.esam.org.tr/pdfler/siyasi_dokumanlar/1%20MNP/MNP%201970%20Kurulu% C5%9F%20Beyannamesi.pdf. Erişim Tarihi: 13.04.2017.
Ocak, Ahmet Yaşar (2009) Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yayınları.
Ocak, Ahmet Yaşar (2010) Osmanlı Sufiliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yayınları.
Ocak, Ahmet Yaşar (2011) Yeniçağ Anadolu'sunda İslam'ın Ayak İzleri Osmanlı Dönemi, İstanbul: İletişim Yayınları.
Ocak, Ahmet Yaşar (2012) Türkler, Türkiye ve İslam Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Denemeleri, İstanbul: İletişim Yayınları.
Özdalga, Elizabeth (2007) İslamcılığın Türkiye Seyri Sosyolojik Bir Perspektif, Çev. Gamze Türkoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları.
Sözer, Selim (2015) "Dini Grup (Cemaat)-İktidar İlişkileri Bağlamında Esad Coşan-Necmettin Erbakan Ayrışmasına Sosyolojik Bir Bakış" Kur'an ve Toplumsal bütünleşme -Mezhepler ve Dini Gruplar Arası İlişkiler- (Sempozyum Bildirileri Kitabı), Editörler: Hayati HökelekliVejdi Bilgin, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Burfaş Matbaası, Bursa, s. 585-608.
Subaşı, Necdet (1999) "Şeyh, Seyyid ve Molla -Doğu ve Güneydoğu Anadolu Örneğinde Dinsel İtibarın Kategorileri-," İslamiyat/1, S. 3, ss. 121-140.
Şeker, Fatih M. (2007) Cumhuriyet İdeolojisinin Nakşibendilik Tasavvuru Şerif Mardin Örneği, Degah Yayınları, İstanbul.
Şentürk, Hulusi (2011) Türkiye'de İslami Oluşumlar ce Siyaset İslamcılık, İstanbul: Çıra Yayınları.
Tosun, Necdet (2003) Baheddin Nakşibend Hayatı Görüşleri Tarikatı, İstanbul: İnsan Yayınları.
Tosun, Necdet (2006) "Nakşibendiyye ( Âdâb ve Erkân )" Diyanet İslam Ansiklopesi, İstanbul: C. 32, s. 342-343.
Tuğrul, Talip (2017). "Millî Görüş Hareketi Bibliyografyası - Bibliyografya, Etki ve Yansımalar-", Turkısh Studıes -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Millî Görüş Özel Sayısı) Volume 12/8, s. 247-336.
Usta, Niyazi (2006) "Menzil Nakşiliği" Demokrasi Platformu Türkiyede Tarikatlar ve Cemaatler -I, Üç Aylık Fikir- Kültür- Sanat ve Araştırma Dergisi Y. 2, S. 6, Bahar, ss. 21-44.
Uludağ, Süleyman (1997) "Halidiyye" Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: C. 15, s. 296-299.
Yaşar, M. Emin (2004) "Dergahtan Parti'ye, Vakıftan Şirkete Bir Kimliğin Oluşumu ve Dönüşümü İskenderpaşa Cemaati" Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce İslamcılık, Editör: Yasin Aktay, C. 6, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 323-340.