MİLLİ KÜTÜPHANE 2727 NUMARALI MECMÛ’A’DA KAYITLI MANZUM BİR MELHEME

İnsanoğlu yüzyıllardan beri, çeşitli işlerinin nasıl sonuçlanacağı, geleceğin kendisine neler getireceği hususunu hep merak etmiş ve gelecekte olabilecekleri öğrenebilmek için çeşitli yollara başvurmuştur. Bu yollara genel olarak “fal, kehânet, astroloji” gibi adlar verilmektedir. Diğer milletlerin kültüründe olduğu gibi Türk kültüründe de fal ve kehânet yaygın olarak görülmektedir. O nedenle gerek İslam öncesi gerekse İslam sonrası edebiyatımızda fal ile ilgili eserler görülmektedir. İnsanın geleceğe dair merakını gidermek için kullandığı olaylardan bazıları da Ay veya Güneş tutulması, yeni ay görünmesi, yıldız kayması, şiddetli yağmur veya dolu yağması ya da rüzgâr esmesi, gök kuşağı, şimşek, yıldırım ve deprem gibi bir takım tabiat olaylarıdır. Başka bir deyişle merak hissi, insana tabiat olaylarını kullandırarak gelecekten haber verme konusunda farklı bir yöntem oluşturtmuştur ki buna “melheme” adı verilmektedir. Arap, Fars ve Türk edebiyatında birçok örneği bulunan melhemeler, eski eserlerimiz arasında önemli bir yekün oluşturmaktadır. Bu melhemelerden biri de Milli Kütüphane 2727 numaralı mecmûada kayıtlı olan manzum bir metindir. Bu metinde ayın hangi burçta olduğunu çıkarma yöntemi ile ayın bulunduğu burca göre yapılması uygun olan ya da olmayan işler anlatılmıştır. İlgili metni konu alan bu çalışmamızda fal ve melhemelerle ilgili bilgi verildikten sonra adı geçen mecmuada kayıtlı bu manzum metin incelenmiş, transkribe edilmiş, ayrıca metinde geçen kelimeleri içeren bir sözlük de yazıya eklenmiştir.

A MELHEME1 WRITTEN IN VERSE REGISTERED IN THE PERIODICAL NO:2727 IN THE NATIONAL LIBRARY

Mankind has wondered for centuries how some of their work will end and what future will bring to them, thus they have tried different ways to learn what will happen in the future. These ways are named as “fortune-telling, prophecy, astrology”. In Turkish culture, fortune-telling and prophecy are common as they are in the other cultures. Therefore, both in pre-islamic period and post-islamic period, we can see the examples of literary works about fortune-telling. Some of the other ways that mankind use to satisfy his curiosity about future are such natural events as lunar and solar eclipse, new moon, falling star, heavy rain, hailstorm, strong winds, rainbow, lightning, thunder and earthquake. In other words, curiosity led people to find different methods by using natural events to predict the future, which is called “melheme”. Melheme, the examples of which can be widely seen in Arabic, Persian and Turkish literature, amounts to a significant number among our old literary works. One of these melheme’s is a poetic text registered in the periodical no:2727 in the National Library. In this text, with the method of finding out in which horoscope the moon is, works which are and are not appropriate to do according to the horoscope of the moon are explained. In the study of this text, after giving information about fortunetelling and melheme, I have studied and transcribed the poetic text registered in the mentioned periodical, and added a glossary including the words of the text.

PDF

___

AKAR, Zuhal, Topkapı Sarayı Müzesinde Bulunan İki Falname ve Resimleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2002.

ALKAN, Erdoğan, Fal Asiklopedisi, Veb Ofset, İstanbul 1988.

ARSLAN, Arif, Büyü, Fal ve Kehanet, Nesil Yayınları, İstanbul 2002.

ASIMGİL, Sevim, İnsanlık Tarihinin Gizemli Dünyası, Büyü, Sihir, Fal (Yıldızname, Kehanet, Nazar), İpek Yayınları, İstanbul 1997.

ATALAY, Besim, Divanu Lugati’t Türk Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara 1985, C.I, s.42.

BAUMANN, A., Kahve Falı ve Çiçeklerin, Ellerin Dili, Çev : Enver Bolayır, Erksan Yayınevi, İstanbul 1951.

BAYAT, Fuzuli, “Irk Bitig’in Poetik Yapısı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırması Enstitüsü Yayını, Bahar 2006, S.4, s.39-65.

BAYAT, Fuzuli Bayat, “Irk Bitig'de Sosyal ve Mitolojik Konular”, Folklor/Edebiyat, 2004, S.38. s.109-125.

BOLAYIR, Enver, Mufassal Rüya Tabirleri ve Yıldızınıza Bakıyoruz -Kahve Falı - Niyet Kuyusu - İskambil Falı, Bolayır Yayınevi, İstanbul 1974.

BOYRAZ, İeref, Türk Halkbiliminin Yazılı Kaynakları Olarak Melhemeler, (Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, (Dan: Doç.Dr. Özkul Çobanoğlu), Ankara 2000.

BOYRAZ, İeref, Fal Kitabı (Melhemeler ve Halk Kültürü), Kitabevi Yayınları, İstanbul İubat 2006, s. 3.

CANPOLAT, Mustafa, Mecmû’atü'n-Nezâ’ir, TDK Yayınları., Ankara 1982.

CHERİRO, El Falı, Gün Yayıncılık, İstanbul 2000.

ÇELEBİ, İlyas, “İslâm’da Fal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1995, C.12, s.138-139.

DAVUDOĞLU, Ahmet, Kurân-ı Kerim ve İzahlı Meâli (Türkçe Anlamı), Çile Yayınevi, İstanbul.

DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Yayınevi, 23.Baskı, Ankara, 2006

DURAKOĞLU, Gülseren, Talih Yıldızı (Yıldız, İskambil, Kahve, El Falı ve Merak Ettiğiniz Birçok Şey), Gazeteci Kitap ve Yayınevi, (Yer yok) 1962.

DUVARCI Ayşe, Türkiye’de Falcılık Geleneği İle Bu Konuda İki Eser – Risâle-i Falnâme li Ca’fer-i Sâdık ve Tefe’ülnâme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993.

DUVARCI, Ayşe, Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser Falname-i Risâle-i liCâfer-i Sâdık ve Tefe’ülnâme, (Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1987, s.6.

DÜLGER, Elif, “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Fal”, Turkish Studies, S.6/4, Sonbahar 2011, s.97-105. (http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1535169062_1_dulgerelif_t.pdf)

ELİADE, Mircea, Samanizm, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2000.

ERDAL, Marcel, “Irk Bitig Üzerine Yeni Notlar”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, 1977 s. 87–119.

ERDEM, Mehmet Dursun, “Osmanlı Dönemi Manzum Çocuk Sözlükleri ve Bir Lugât-ı Sıbyân Yazması”, Hece Aylık Edebiyat Dergisi Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, Yıl 9, S. 104-105, Ağustos-Eylül 2005, s. 178-189.

ERSOYLU, Halil, Fal, Falname ve Bir Çiçek Falı (Der Aksâm-ı Ezhâr), Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1997.s.27.

ERTAYLAN, İ. Hikmet, Falname, Sucuoğlu Matbaası, İstanbul 1951.

EYUBOĞLU, İsmet Zeki, Anadolu Büyüleri, İstanbul 1987.

EYUBOĞLU, İsmet Zeki; Cinci Büyüleri Yıldızname, İstanbul 1996.

GÜNAY, Muzaffer, Hurafeler ve Batıl İnançlar, Sevgi Yayınları, İstanbul 2002.

İNAN Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.

KALAFAT, Yaşar, Altay’lardan Anadolu’ya Kamizm Şamanizm, İstanbul 2004.

KARADENİZ, Fikret “Giresun’da Büyüsel İnanç Sistemi İçinde Gül ve Yastık Büyüleri”, Türk Folkloru, S.75, s.11-12.

KAYA, Ceval, “Irk Bitig'de Falcılık”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, Emine Gürsoy Naskali – Erdal İahin, Picus Yayınları, İstanbul 2008, s. 359-368.

KILIÇ, Atabey, Klâsik Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Turkish Studies Publication, Ankara 2007.

KILIÇ, Atabey, Manzum Sözlük Mecmuası (Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 4026) Tuhfe-i Vehbî, Tuhfe-i Şâhidî, Sübha-i Sıbyân, Laçin Yayınevi, Kayseri 2007.

KILIÇ, Atabey - Gümüş, Zehra, “Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 2095’te Kayıtlı Mevlevî Mecmuası Hakkında”, Atabey Kılıç, Klâsik Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Turkish Studies Publication, Ankara 2007, s. 211-228.

KILIÇ, Atabey, “Mevlânâ Müzesi Kitaplığı 4026’da Kayıtlı Manzum Sözlük Mecmûası Hakkında”, Mevlânâ, Mesnevî, Mevlevîhaneler Sempozyumu, 30 Eylül - 01 Ekim 2006 Manisa. (Yayına Hazırlayan: Mehmet Veysi Dörtbudak), Manisa 2006, s. 161-170.

KILIÇ, Atabey, “Süleymaniye Kütüphanesi Reşid Efendi 977’de Kayıtlı Manzum Sözlük Mecmuası Hakkında”, Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu, 25-27 Nisan 2007 Erzurum.

KIRAN, Yavuz, "İslâm İtikadı Açısından Fal ve Falcılık", Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Sakarya 1999.

KORKMAZ Esat, Eski Türk İnanışları ve Şamanizm Terimleri Sözlüğü, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul 2003.

KUT, Günay, “Mecmualar”, Dergâh Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1986, s. 170.

KUTLUER, İlhan, “İslam Literatüründe Burç”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İstanbul 1992, C.6, s.422-424.

MASİNO, Marcia, A’dan Z’ye Tarot Fal Kitabı, Çev: Hülya İahin, Gün Yayıncılık, İstanbul 1997.

NACİ, Muallim Ömer, Lugati Naci, Fal maddesi, Çağrı Yayınları, İstanbul 1987.

ÖGEL, Bahaddin, Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1971.

ÖĞÜT, Elvan, ÖĞÜT, Gündüz, Tarih Boyunca Gerçekleşen ve Gerçekleşmesi Beklenen Kehanetler ve Kahinler, Ege Meta Yayınları, İzmir 1997.

ÖZSEVEN, Adil “Büyü, Fal ve Rüya Tabirleri”, Halk Bilgisi Haberleri, S.93, s185-190, İstanbul 1939.

PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara, 1995, s.279.

ROLAND, Josef, Konuşan Eller, Ter: Ragıp Rıfkı Özyürel, Hüseyin Hilmi Kitabevi, İstanbul 1968.

ROUX Jean-Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.

RÜİTÜ, Necdet, Niyet Manileri 100 Fal, İstanbul 1934.

SCOGNAMILLO Giovanni, ARSLAN Arif, Doğu ve Batı Kaynaklarına Göre Fal, Karizma Yayınları, İstanbul 1999.

SEZER İennur, Osmanlı’da Fal ve Falnameler, Milliyet Yayınları, İstanbul 1998.

SÜMBÜLLÜ, Yusuf Ziya “Halk Meterolojisi Ekseninde Bir Melheme Örneği,” Turkish Studies, S.3/7, Sonbahar 2008, S.782-811.

(http://www.turkishstudies.net/Makaleler/290117103_44sumbulluyusufziya.pdf)

TEKİN, Talat, Irk Bitig (Eski Uygurca Fal Kitabı), Öncü Kitap, Ankara 2004.

TUNCEL, Nuran, A’dan Z’ye Astroloji, Kitsan Yayınevi, İstanbul 1997.

URAZ, Murat, Türk Mitolojisi, Düşünen Adam Yayınları, İstanbul 1994.

UYGUN, Azize, El Falı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Dan. Prof.Dr. Ekrem Sarıkçıoğlu), Isparta, 2005, s.12-38.

UZUN, Mustafa, “Falname”; Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1995, C.12, s.141-145.

ÜNAL, Ahmet, Hitit Sarayındaki Entrikalar Hakkında Bir Fal Metni, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1983.

ÜNAL, Orçun, “Irk Bitig’in 40. Irkı Üzerine Düşünceler,” Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırması Enstitüsü Yayını, Güz 2010, S.13, s.223- 242.

YUSUF HAS HACİB, Kutadgu Bilig, (Çev. Reşid Rahmeti Arat), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.

YILDIZ, Naciye, Manas Destanı (W.Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller, Ankara 1995.

YÖRÜKAN, Yusuf Ziya, Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm, Ankara 2005.