MEHMED İZZÎ'NİN MUHİBBÎ'NİN ŞİİRLERİNE YAZILAN NAZİRELER MECMUASI

Medeniyetin oluşum ve gelişiminde en önemli yönlendiricilerden ikisi insanın yaratılışındaki güzel ve güzele erişme tutkusu ile beraber diğerleriyle rekabet etme ve onları geçme içgüdüsüdür denilebilir. İnsan hayatına ait herşeyin kendisine yansıdığı edebi ürünlerin gelişip çoğalması da aynı arayışın sonucudur. Edebiyat tarihimizde bu gelişmeyi destekleyen en önemli anlayışın nazire geleneğinin kendisi olduğu söylenilebilir. Bu sayede bir şiirin içeriğine daha güzel nasıl karşılık verebileceğinin beyin fırtınasını yaşayan şair kendisini geliştirdiği, yeni hayal ve düşünceler ürettiği kadar dilin ifade yeteneğini de geliştirmiş oluyordu. Bu yarışın edebiyat tarihimizde en canlı yaşandığı dönemin 16. YY olduğu söylenilebilir. Nazireleri toplayan dört büyük eserden üçünün bu yüzyılda ortaya çıkması bunun göstergesi olmalıdır. Bu dört büyük nazire mecmuasının dışında irili ufaklı nazire mecmuaları da gün yüzüne çıkmaya başlamıştır. Burada üzerinde çalışılan Mehmed İzzî'nin sadece Kanuni Sultan Süleyman'ın şiirlerine yazılan nazireleri bir araya getirmeyi amaçladığı anlaşılan Mecmua'sı da bunlardan birisidir. Bu çalışmada önce nazire geleneğinin dikkati çeken bazı yönleri üzerinde durulacak, daha sonra bu Mecmua'nın Muhibbî'ye yazılan nazirelerin tespitiyle beraber edebiyat tarihimize yaptığı katkılar ifade edilmeye çalışılacaktır. Ayrıca bu eserde görülen özel yapıların nazire geleneği açısından gündeme getirdiği sorulara dikkat çekilecektir. Çalışmanın devamında Mecmua'nın metnine yer verilecektir

MEHMED İZZÎ AND HIS COLLECTION OF POEMS COMPOSED IN IMITATION OF MUHiBBÎ'S POEMS

Two qualities that are inhibited in the nature of mankind probably played the most significant role in the foundation and the development of civilization. These are first, the sense of beauty and the desire for it, and the second, the competiton with one another. Literature, as a kind of registry of all actions and thinking of mankind, is no exception to that. It owes its development to those two qualities as well. The tradion of writing nazire, (parellel poems to one another) in Islamic literatures has played very significant role in their development. It is also true for the classical Turkish literature. This practise became so popular that special works rose to collect them. They are known as nazire mecmuaları (collections of poems composed in parallel/imitation). While there was only one work of that nature in the 15th century, its number grew to, at lest, three in the following century. It seems as the new research is conducted, more works of that nature will be discovered. Mehmed İzzî's Collection is one of them. It seems that he aimed to bring together some poems of Muhibbî (penname of Sultan Süleyman the Magnificant, d. 1566) with the poems written in parallel to them. In this study, first, I will point out some of the problems with the traditon of writing nazires, and refer to a special case in this Collection that creates another one to them. Later, the contribution that this Collection has to make to Turkish classical literature will be conveyed. The texts of this Collection will be provided at the end

PDF

___

Ak, Coşkun (2010). "Süleyman I: Edebi Yönü", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 38, s. 74-75.

Ak, Coşkun (2006). Muhibbi: Farsça Divan, Ankara Nobel Yayınları.

Ak, Coşkun (1987). Muhibbî Dîvānı: İzahlı Metin, Ankara: KB.

Akkaya, Mehmet (1992). Şemsi Paşa Divānı, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Aksoyak; İsmail Hakkı (2015). "Nevālî"; http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=7355 Erişim. 01.02.2016.

Akün, Ömer Faruk (1994). "Divan Edebiyatı", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 9, s. 389-427.

Alıcı, Lütfi (2010). Halîlî-i Mar’aşî: Divançe ve Etvār-ı Seb’a-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım, Kahramanmaraş, Ukde Kitaplığı.

Andrews, Walter G. (2002). "Starting Over Again: Some Suggestions for Rethinking Ottoman Divan Poetry in the Context of Translation and Transmission", Translations: (Re)shaping of Literature and Culture (ed. Saliha Paker), İstanbul, s. 15-40.

Ayan, Hüseyin (1993). "Bir Nazire Mecmūası", Marmara Üniversitesi Türlük Araştırmaları Dergisi, Sayı 7, s. 111-118.

Banarlı, Nihad Sami (1962). Büyük Nazîreler: Mevlid ve Mevlid’de Millî Çizgiler, İstanbul: İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Yayınları.

Bayak, Cemal (2009-1). "Sehābî", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 36, s.309-310.

Bayak, Cemal (2009-2). Sehābî Dîvānı, Ankara KB., Ekitap. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78399/sehabi-divani.html. Erişim. 10.01.2016.

Cihan, Selim (1996). Cenābî Paşa ve Divanı, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

Çabuk, Vahit (1975). Divan-ı Muhibbi: Kanuni Sultan Süleyman'ın Şiirleri: İstanbul: Tercüman Gazetesi, 3 C.

Çavuşoğlu, Mehmed (1991). "Bākî", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 4, s. 537-540.

Çelebioğlu, Āmil (1994). Kanuni Sultan Süleyman Devri Türk Edebiyatı, Ankara: MEB.

Çiçekler, Mustafa (2006). "Nazîre: Fars Edebiyatı" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 32, s. 458.

Dilçin, Cem (1983). Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK.

Durmuş, İsmail (2006). "Nazîre: Arap Edebiyatı" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 32, s. 455-456.

Ekinci, Ramazan (2013). "İzzî, Mehmed". http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1059 Erişim. 01.02.2016.

Emecen, Feridun (2010). "Süleyman I", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 38, s. 62-74.

Erbay, Erdoğan (1997). Eskiler ve Yeniler: Tanzimat ve Servet-i Fünun Neslinin Divan Edebiyatına Bakışı, Erzurum: Akademik Araştırmalar Yayınları.

Ertek Morkoç, Yasemin [Haz.] (2003). Eğridirli Hacı Kemal'in Cāmiü'n-Nezāir'i, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Feldman, Walter (1997). "Imitatio in Ottoman Poetry: Three Ghazals of the Mid-Seventeenth Century", Turkish Studies Association Bulletin, C. 21/2, s. 41-58.

"Fevri", (1976). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergah Yayınları, c. 3, s. 212.

Gelen, Kasım (1989). Kānūnî Sultan Süleyman'ın Farsça Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

Gıbb; E.J.W (1900). History of Ottoman Poetry, London: Luzac & Co., 6 C.

Gıynaş, Kamil Ali (2014). Pervāne Bey Mecmuası, İstanbul: Akademik Kitaplar, 3 C.

Gültekin, Hasan (2010). "Düzenleyeni Bilinmeyen Bir Nazire Mecmuası: Mecmu‘a-i Nezāyir", Edebiyat Fakültesi Dergisi (Hacettepe Üniversitesi), Ankara, C. 27/1, s. 107-122.

"Halil Senāi" (1981). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergah Yayınları, C. 4, s. 47.

İpekten, Haluk (2007). Eski Türk Edebiyatı: Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergah Yayınları.

İpekten, Haluk, vd.(1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: KB.

İsen, Mustafa (1999). "Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatına Bakışlar: Divan Şairlerinin Mesleki Durumları", Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, İstanbul: YKY, s. 310-314.

İsen, Mustafa (1981). "Divan Şiirinde Nazire Geleneği", Mavera, Sayı. 54, s. 24-26.

Kahraman, Mehmet (1996). Divan Edebiyatı Üzerine Tartışmalar, İstanbul: Beyan Yay.

Kalpaklı, Mehmet (2014). "Fevrî, Ahmed" http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=5905. Erişim. 02.02.2016.

Kalpaklı, Mehmet (2007). "Osmanlı Şiir Akademisi: Nazire", Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: KB, C. 2, s. 133-137.

Kalpaklı, Mehmet (1995). "Fevri", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 12, s. 505-506.

Kalpaklı, Mehmet (1991). Divān Şiirinin Edisyonunda Bilgisayar Kullanımı Metoduna Giriş ve Fevri Divānı'nın Elektronik Formu, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Kesik; Beyhan (2014). "Cenābî (Harfî), Cenābî (Ahmed) Paşa. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=5581 Erişim. 01.02.2016

Kılıç, Filiz (2010). Āşık Çelebi: Meşā‘irüş-Şu‘arā, İnceleme-Metin, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.

Koç Keskin, Neslihan (2007). "Dîvān Şiirinde "Senli Benli Gazeller" Üzerine Bir İnceleme", Gazi Türkiyat: Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, s.159-182

Köksal, M. Fatih (2013). "Nevālî", Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=461. Erişim. 01.02.2016.

Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmi: Mecmaü’n-Nezāir: İnceleme-Tenkitli Metin, Ankara: KB., Ekitap. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78454/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.html. Erişim. 15.01.2016.

Köksal, M. Fatih (2006-1). Sana Benzer Güzel Olmaz: Divan Şiirinde Nazire, Ankara: Akçağ Yayınları.

Köksal, M. Fatih (2006-2). "Nazîre: Türk Edebiyatı" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 32, s. 456-458.

Köksal, M. Fatih (2003). "Nazire Kavramı ve Klāsik Türk Şiirinde Nazire Yazıcılığı", Diriözler Armağanı: Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı, Ankara: Bizim Büro Basımevi, s. 215-290.

Köprülü, Fuad (1999). "Hayat ve Edebiyat", Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, İstanbul: YKY, s. 64-67.

Kur’an-ı Kerim Meāli (2001). Haz. Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.

Kurnaz, Cemal (2007). Osmanlı Şair Okulu, Ankara: Birleşik Dağıtım Kitapevi.

Kurnaz, Cemal (2003). "Osmanlı Şair Okulu", Journal of Turkish Studies/Türlük Bilgisi Araştırmaları: Agah Sırrı Levend Hatıra Sayısı, C. 27/II, s. 403-420.

Kut, Günay (1986). "Mecmua", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergah Yayınları, C. 6, s. 170-173.

Küçük, Sabahattin (1994). Bākî Dîvānı, Ankara: TDK.

Levend, Agāh Sırrı (1984). Türk Edebiyatı Tarihi I, Ankara: TTK.

Macit, Muhsin - Hasan Kaplan (2014). "Bākî", http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2462. Erişim. 01.02.2016.

Mehmed Süreyya (1996). Mehmed Süreyya: Sicill-i Osmanî, Haz. Nuri Akbayar, İstanbul: Tarih Vakfı yurt Yayınları, 6. C.

Mermer, Ahmet (2002). "XV. Yüzyılda Yazılmış Bilinmeyen Bir Nazire Mecmuası ve Aydınlı Visālî’nin Bilinmeyen Şiirleri", Millî Folklor, Sayı 56, s. 75-94.

Muhibbi (2014-1). Muhibbî Dîvānı: Kendi Hattıyla, Kānūnî Sultan Süleyman (İnceleme-MetinTıpkıbasım Topkapı Müzesi Kütüphanesi Hazine 1132 Nüshası), Haz. Orhan Yavuz, İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.

Muhibbi (2014-2). Muhibbî Dîvānı: Konya Bölge Yazma Eserler Nüshası, Kānūnî Sultan Süleyman (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım), Haz. Orhan Yavuz vd., Konya: Palet Yayınları.

Muhibbî (2005). Divan-ı Muhibbi (İstanbul Üniversitesi TY 5467 nüshasının Tıpkıbasımı), Zonguldak: Ereğli Demir ve Çelik Fab.T.A.Ş.

Muhibbi (2001). Muhibbî Divanı: Nuruosmaniye Kütüphanesi No 3873 Karamemi Tezhipli Nüshasının Tıpkıbasımı, Haz. Günay Kut, Ankara: KB.

Muhibbî (1308/1890). Divan-ı Muhibbi, Dersaadet (İstanbul): Matbaa-i Osmaniye.

"Nazîre" (1986). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergah Yayınları, C. 6, s. 544- 545.

Necati (1992). Necatî Beg Divanı, Haz. Ali Nihad Tarlan, Ankara: Akçağ Yayınları.

Ördek, Şerife (2014-1). "Kavaklızare, Şeyh Mehmed Nevālî Çelebi" http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=5995. Erişim. 01.02.2016.

Ördek, Şerife (2014-2). "Muhlisî/Defterî, Halîl Muhlis Efendi b. Îsā Efendi" http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=5924 Erişim. 01.02.2016.

Öz, Yusuf (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Ankara: TDK.

Paker, Saliha (2014). "Terceme, Te'lîf ve Özgünlük Meselesi", Metnin Hālleri: Osmanlı'da Telif, Tercüme ve Şerh, İstanbul: Klasik Yayınları, s. 36-71.

Paker, Saliha (2009). "Terceme ve Nazire Olarak Çeviri: Kültüre Bağlı Kavramlar ve Osmanlı Çeviri Tarihi Araştırmalarına Bir Kavramsal Çerçeve Kurmak", Journal of Turkish Studies/Türlük Bilgisi Araştırmaları: Festschrift in Honor of Cem Dilçin , C. 33/II, s. 90- 110.

Samancı, Metin (2013). Mecmū‘a-i Nezāir (vr. 150b-250b) (Süleymaniye Kütüphanesi H. Hüsnü Paşa 1031) İnceleme-Tenkitli Metin, Marmara Üniversitesi, sosyal Bilimler Ensitütü Yüksek Lisans Tezi.

Saraç, M.A. Yekta (2007). Klasik Edebiyat Bilgisi: Belāgat, İstanbul: 3F Yayınları.

Sertkaya, Osman (1999). "Tevārüd mü? Adaptasyon mu? Nazîre mi? Yoksa İntihāl yani "Sirkat-i Şiir" mi?", İlmi Araştırmalar, İstanbul, Sayı 7, s. 192-199.

Solmaz, Süleyman (2009). "Gülşen-i Şu‘arā: Bağdatlı Ahdî", Ankara: KB., Ekitap. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78461/ahdi---gulsen-i-suara.html Erişim: 02.02.2016.

Şen, Fatma Meliha (2006). "Kanuni Sultan Süleyman (Muhibbi) ve Baki", Osmanlı Araştırmaları: Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu'na Armağan IV, XXVIII, s. 183-193.

Tarlan, Ali Nihad (1990). "Hayāli-Bāki", Prof.Dr. Ali Nihad Tarlan'ın Makalelerinden Seçmeler, Ankara: AKM, s. 150-162.

Tarlan, Ali Nihad (1948). Şiir Mecmualarında XVI ve XVII Asır Divan Şiiri: Rahmi ve Fevri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi.

Tolasa, Harun (1986). "18. yy.’da Yazılmış Bir Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü: Müstakimzāde’nin Istılāhātü’ş-şi’riyye’si II", Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, Sayı XXIVXXV, s. 363-380.

Toska, Zehra (2000). "İleriye Yönelik Araştırmalarla İlgili Olarak Eski Türk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Olan Tercüme Metinleri Değerlendirmede İzlenecek Yentem/ler Ne Olmalıdır", Journal of Turkish Studies/Türlük Bilgisi Araştırmaları: Agah Sırrı Levend Hatıra Sayısı, C. 24/I, s. 291-306.

Tuman, Mehmet Nail (2001). İnehan-zāde Mehmed Nāil Tuman: Tuhfe-i Nāilî, Divān Şairlerinin Muhtasar Biyorafileri, Haz. Cemal Kurnaz - Mustafa Tatçı Ankara: Bizim Büro Yayınları.

Uzun, Mustafa (2003). "Mecmua", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 28, s. 265-268.

Yardım, Ali (1997). İzmir Milli Kütüphanesi Yazma Eserler Kataloğu, İzmir: İzmir Milli Kütüphane Vakfı C. 3.

Yavuz, Kemal (2013). "Türk Şiirinde Nazire", Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İstanbul: Sayı 10, s. 359-424.

Zülfe, Ömer (2011). "Biyografik Bilgiler Açısından İki Nazire mecmuası", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, Sayı. 18, s. 151-169.