KÜLTÜREL KİMLİK VE TOPLUMSAL HAFIZA MEKÂNLARI OLARAK ZİYARET YERLERİ

Türk halk dindarlığının en önemli özelliklerinden biri, belirli mekânları ziyaret etme olgusudur. Bu olgu, Anadolu’da yatır, türbe, ocak, evliya, dede, baba vb. isimlerle anılan ve halk tarafından kutsal mekânlar olarak görülen yerlere gitme davranışını içermektedir. Ziyaret inancının arka planında İslam öncesi Türk inanç ve kültürünün izlerini görmek mümkündür. Ayrıca bu inanç ve uygulamaların Türk tasavvuf kültürüyle birleştirilerek farklı bir boyut ve anlam kazandığı görülmektedir. Toplumlar, varlıklarının korunması ve devamlılığı için bireysel ve onun beslendiği kolektif kimliği önemli bir araç olarak görmüşlerdir. Bu bağlamda ziyaret mekânları, kültürel belleğin diri tutulduğu yerler olarak değerlendirilebilir. Burada tasavvuf ekollerinin etkili olduğu görülmektedir. Çünkü, tasavvuf, sadece dini alanla sınırlı olmamış, felsefe, fikir, mimari, edebiyat, sanat, müzik, şehirlerin kurulması, iskân vb. sosyal hayatla ilgili yönlendirme yapan bir düşünce ve yaşam tarzı oluşturmuştur. Ayrıca, tekke ve tarikatlar, topluma yeni bir görüş, ümit ve paradigma sunmuş, bir bilinç inşa ederek geçmiş, bugün ve gelecek arasındaki köprünün kurulmasında önemli görev üstlenmiştir. Yine, türbe ve tekkelerin insanlara nüfuz etme, etkileme, zihniyet oluşturma ve kültürel kodları yaşatma ve bir kimlik inşa etme yönünde bir hayli geniş etkilerinin olduğunu ifade etmeliyiz. Ziyaret fenomeni ile ilgili günümüze değin yapılan çalışmaların söz konusu inancın daha çok dini boyutuna odaklandığı, konunun sosyal, kültürel ve kimlik inşa etme boyutlarıyla çok fazla ele alınmadığı görülmektedir. Bu makale, ziyaret inancının kültürel kimliğin oluşmasında ve toplumsal hafızayı canlı tutma yönündeki rolü üzerinde durmaktadır. Makalede ziyaret olgusu, fenomenolojik bakış açısı ile değerlendirilmektedir. Konunun daha iyi anlaşılması için önce kültürel kimlik, toplumsal hafıza ve ziyaret inancı gibi kavramlar açıklanmıştır. Daha sonra ise, ziyaret yerlerinin kimlik inşasında ve toplumsal hafızanın canlı tutulmasındaki rolü üzerinde durulmuştur.

VISITING PLACES AS CULTURAL IDENTITY AND SOCIAL MEMORIAL SPACES

One of the most important characteristics of the Turkish people's religiosity is the visit to certain places. This phenomenon, Anatolia, deposits, tombs, quarries, saints, grandparents, etc.. and the place where people are referred to as holy places by the people. It is possible to see traces of pre-Islamic Turkish beliefs and cultures in the background of the visit religiousness. It is also seen that these beliefs and practices are combined with the Turkish mystic culture and gain a different dimension and meaning. Societies saw the individual and the collective identity it feeds as an important tool for the preservation and continuity of their assets. In this context, the places of visit can be considered as places where cultural memory is kept alive. Because mysticism is not only classified as a religious field, it is a philosophy, idea, architecture, literature, art, music, the establishment of cities, has created a way of thinking and lifestyle that guides about social life. In addition, lodges and sects have presented a new vision, hope and paradigm for collecting, building an awareness and undertaking important tasks in establishing a bridge between past, present and future. Again, we must state that the tombs and monks have a wide range of influences in influencing, influencing, forming mentality, keeping cultural codes and building an identity. It seems that earlier studies on visiting phenomenology focus on the religious dimension of the phenomenon more, not on the social, cultural and identity construction aspect of the subject. This article focuses on the role of places of visit in the formation of cultural identity and keeping social memory alive. The phenomenon of visit is evaluated by the phenomenological point of view. For a better understanding of the subject, concepts such as cultural identity, social memory and visitation belief are first explained. Later on, the role of visiting places in the construction of identity and the keeping of social memories was emphasized.

PDF

___

Agamben, G. (2004). Auschwitz’den Artakalanlar: Tanık ve Arşiv, Çev.Ali İhsan Başgül, Ankara: Bağımsız Kitaplar.
Ak, M. (2012). Ziyaret Fenomeni Çerçevesinde Türk Popüler Dindarlığı: Aziz Mahmut Hüdayi Türbesi Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Akalın, H. Ş. (2016). Balkanlarda İslam’ın ve Türklüğün Yayılmasında Bir Öncü: Sarı Saltuk, Balkanlarda İslam Miadı Dolmayan Umut, I.Cilt, Editör: M.Savaş Kafkasyalı, Ankara: TİKA Yayınları,51-72.
Anjiganova, L. (2007). Geleneksel ve Çağdaş Hakas Kamlığı, Çev. Timur B. Davletov, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 15-22.
Arslantürk, Z. & Amman, M.T. (2001). Sosyoloji, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Assmann, J. (2001). Kültürel Bellek, Çev. Ayşe Tekin, İstanbul: Ayrıntı Yay.
Aydın, M., vd.(2006). Konya Merkezdeki Manevi Halk İnançlarının Dinler Tarihi ve Din Fenomenolojisi Açısından Değerlendirilmesi, Konya: SÜİF Yayınları.
Beningsen, A. & Lemercier Q. Chantal. (1988). Sufi ve Komiser, Çev. Osman Türer. Ankara: Akçağ Yayınları.
Berger, P. (1993). Gerçekliğin Toplumsal Yapımı: Yapısalcılık ve Etkileşimciliğin Bir Sentezi, Çağdaş Sosyoloji Kuramları içinde Margaret M. Poloma, Çev. Hayriye Erbaş, Ankara: Gündoğan Yayınları, 259-280.
Berger, P. & Luckmann, T.(2008). Gerçekliğin Sosyal İnşası, Çev. Vefa Saygın Öğütle, İstanbul: Paradigma Yayınları.
Bostancı, M. N. (1999). Bir Kolektif Bilinç Olarak Milliyetçilik, İstanbul: Doğan Yay.
Castells, M. (2013). Kimliğin Gücü, Çev. Ebru Kılıç, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yay.
Connerton, P. (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar, Çev. Alaeddin Şenel, İstanbul: Ayrıntı Yay.
Coşkun Çıblak N. (2013). Yatır ve Ziyaretlerin Halk Kültüründeki Rolü Bağlamında Mersin’deki Muğdat Dede Türbesinin İncelenmesi, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/1 Winter 2013, p.1205- 1219, ANKARA-TURKEY.
Çapcıoğlu, İ. (2016). Ziyaret Fenomeni Bağlamında Hacı Bayram-ı Veli Türbesi ve Tesirleri, Uluslararası Hacı Bayram-ı Veli Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara: Eğitim Kültür Akademi Derneği Yayınları, 355-378.
Erkal, E.M. (2000). Sosyoloji, İstanbul: Der Yayınları.
Giddens, A. (1999). Toplumun Kuruluşu, Çev. Hüseyin Özel, Ankara: Bilim Sanat Yay.
Günay, Ü., vd. (2001). Ziyaret Fenomeni Üzerine Bir Din Bilimi Araştırması, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
Günay, Ü. (2002). Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları.
Güngör, H.(2007). Geleneksel Türk Dininden Anadolu’ya Taşınanlar, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 1-6.
Halbwachs, M. (1992). On Collective Memory, Chicago: University of Chicago Press.
Hasanov, B. (2011). Azerbaycan’da Din, İstanbul: İSAM Yayınları.
Hutton, P. H. (1993). History as an Art of Memory, Hannover and London: University Press of New England.
Huyssen, A. (1999). Alacakaranlık Anıları, Çev. Kemal Atakay, İstanbul: Metis Yay.
Kara, İ. (2010). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslâm, İstanbul: Dergâh Yay.
Karpat, K. H. (2016). Balkanlarda İslam, Balkanlarda İslam Miadı Dolmayan Umut, Editör: M.Savaş Kafkasyalı, Ankara: TİKA Yayınları, 93-128.
Keskin, Y. M. (2004). Gelenek ve Modernlik İlişkisi Bağlamında Türkiye’de Ziyaret Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış (Keçeci Baba Örneği), Dini Araştırmalar Dergisi, 6(19), 89-101.
Küçük A. (1982) .Tercan ve Çevresindeki Adak Yerleri ve İlgili İnançlar, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, C. IV, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları s.315-327.
Közleme, A. O. & Çil, G. (2017). Çanakkale Halkının Siyasi ve İnanç Eğilimlerine Göre Çanakkale Savaşı ve Şehitliği Algısı, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/3, p.669-700, ANKARA-TURKEY.
Közleme, A.O. (2016). 100. Yılında Türk ve Anzak Halklarının Çanakkale Savaşı ve Şehitliği Algısı, İstanbul: Kriter Yayınları.
Mardin, Ş. (2017). Türkiye, İslam ve Sekülarizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
Melikoff, I. (2011). Uyur İdik Uyardılar, İstanbul: Demos Yayınları.
Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları, Çev. M. Emin Özcan, Ankara: Dost Kitapevi Yayınları.
Nuredin, M. (2016). Balkanlar’da (Makedonya’da) İslamiyetin Yayılmasında Tekke, Zaviye ve Ziyatergahların Önemi, Balkanlarda İslam Miadı Dolmayan Umut ,II.Cilt, Editör: M.Savaş Kafkasyalı, Ankara:TİKA Yayınları,155-186.
Ocak, A. Y. (1992). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ocak, A.Y. (1997). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler, Ankara: T.T.K.Yay.
Ocak, A.Y. (2002). Sarı Saltık Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Destani Öncüsü, Ankara: TTK Yayınları.
Ocak, A.Y. (2009). Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yay.
Ocak, A.Y. (2014). Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri Selçuklu Dönemi, İstanbul: Kitap Yayınevi.
Ong, W. (2003). Sözlü ve Yazılı Kültür, Sözün Teknolojileşmesi, Çev. S. P. Banon, İstanbul: Metis Yayınları.
Smith, A. D. (1999). Millî Kimlik, Çev. Bahadır Sina Şener, İstanbul: İletişim Yayınları.
Urry, J. (1999). Mekânları Tüketmek, Çev. Rahmi Öğdül, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Yılmaz, H. (2017). Gülbaba’nın Balkan Bektaşiliğindeki Yeri ve Feyzname Adlı Eserinde Bektaşilik- Hurufilik İzleri, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/21, p.531-566, ANKARA- TURKEY