SALİH BİRİNCİ, ÇAĞLAR KIVANÇ KAYMAZ, Aykut CAMCI

KÜLTÜR TURİZMİ AÇISINDAN HARRAN İLÇE MERKEZİ VE GELENEKSEL KUBBE MESKENLERİ (ŞANLIURFA)

Tarihi binlerce yıl öncesine dayanan ve geçmişte önemli ticaret yolları üzerinde bulunan Harran birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve buna bağlı olarak çeşitli kültürlerin sentezlendiği önemli bir yerleşme olarak günümüze kadar varlığını devam ettirmiştir. Bu kültürel birikim Harran ilçesinde birçok tarihi, arkeolojik, inanç ve diğer kültürel turizm değerlerinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Harran ilçe merkezi çeşitli derecelerde sit alanı ilan edilen arkeolojik alanlar; ören yerleri, höyük alanları, antik kent ve yerleşim yerleri, kaya mezarları ve mağara, tarihi açıdan; kale, sur ve kapılar, inanç boyutu ile cami, türbe gibi kutsal sayılan yerler nedeniyle kültür turizmi açısından zengin bir potansiyele sahiptir. Geçmiş dönemlerin kültürünü, tarihini ve yaşam izlerini günümüze yansıtan en önemli unsurlardan biri tarihi yerleşmeler ve bu yerleşmeleri oluşturan meskenlerdir. Tarihin günümüze sunduğu miras olan meskenler, özellikle 1950'li yıllardan sonra kültür ve miras turizmi açısından önem kazanmışlardır. Kültürel farklılıkları yerinde görmek ve sıra dışı deneyimler yaşamak isteği tarihi alanlara yönelik turizm aktivitelerinin artmasına ve yaygınlaşmasına sebep olmuştur. Meskenlerin mimari biçimleri bir kentin hafızalarda yer eden en önemli simgelerinden biridir. Yerleşme dokusu içerisinde estetik görünüm bakımından ayrı bir güzellik oluşturan kubbe formlu meskenler görüntüleriyle ve otantik ortamlarıyla kültürel turizm meraklılarının ilgi odağı olmuşlardır. Tarihi süreç içerinse değişen sosyo-ekonomik şartlar nedeniyle kullanılmayan bu meskenlerin bir kısmı zamanla tahrip olmuştur. Kültürel değerlerin turizmde kullanılmasının yanı sıra son yıllarda ortaya çıkan tarihi mirasın korunması ve yaşatılması çabaları sonucu yok olma tehlikesi ile karşı karşıya gelen bu meskenlerin bir bölümü günümüzde koruma altına alınarak turizme kazandırılmıştır. Böylece ülkemizin ve dünyanın önemli maddi kültür varlıklarından biri olan kubbe evlerin sürdürülebilir şekilde korunması ve yaşatılması yönünde önemli bir aşama kaydedilmiştir

HARRAN COUNTY SEAT AND TRADITIONAL DOME RESIDENCIES IN TERMS OF CULTURE TOURISM (ŞANLIURFA)

Harran with its history going back to centuries ago and being located in an important trading route, has been home to many civilizations and therefore has continued its existence until today as an important habitation where many cultures has been synthesised together. This cultural accumilation in Harran has set ground for many cultural values such as historical, archeologic, belief and so on to unfold in the county. Harran county seat has a rich potential in terms of cultural tourism for having many protected areas as in archeological areas such as: ruins, mound areas, antique cities and settlements, rock-cut tombs and caves, historical sites such as: castles, bulwards and gates and in terns of belief, places that are considered as holy like mosques and shrines. One of the most important elements which represent the traces of the previous eras’ culture, history and life traces, is the historical habitations and the residences which formed these habitations. The residences that are inherited from the past, gained importance in terms of culture and heritage tourism especially after 1950s. The desire to see the cultural differences in their original places and to have extraordinary experiences has caused the touristic activities which are aimed at historical places to increase and become popular. Architectural styles of the residences are one of the most important symbols that leave a mark in the memories. Dorm formed residences which for an extra beauty in term of aesthetic appearance in habitation pattern, have become the center of attention for cultural tourism fanciers with their appearances and their authentic settings. Some of these residences have fallen into ruin for not being used due to socio-economic condition changes during the historical process. Besides cultural values being used in tourism, as a result of the efforts made emergent in recent years to protect and sustain the historical heritage, some of these residences which were facing the danger of extinction are put under protection and now are redounded in tourism. Thus and so, an important progress has been made to sustainably protect and to sustain the dome houses, one of the most important material culture entities both in our country and the world

PDF

___

Ablak, S., Dikmenli, Y., Çetin, T. (2014). “Üniversite Öğrencilerinin Kırşehir’in Tarihi ve Kültürel Turizm Değerlerine Yönelik Farkındalıkları”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2), 171-186.
Akbıyık, M. (2014). Şanlıurfa İlinin Turizm Potansiyelinin Belirlenmesi Ve Planlamaya Yönelik Öneriler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Arınç, K. (2011). Doğal, İktisadi, Sosyal ve Siyasal Yönleriyle Türkiye’nin İç Bölgeleri. Erzurum: Biyosfer Araştırmaları Merkezi, Coğrafya Araştırmaları Serisi No: 102.
Baran, M. (2006). “Halk Mimarisinin Halkbilimi Bağlamında Değerlendirilmesine Harran Evleri Örneği”, Milli Folklor Dergisi, 18(72), 141-147.
Boniface, P., Fowler, P. J. (1993). Heritage and Tourism in ‘The Global Village’, London: Routledge.
Chhabra, D. (2010). Sustainable Marketing Cultural and Heritage Touism, London: Routledge.
Çetin, T. (2009). “Beypazarı’nda Turist-yerli Halk Etkileşimi ve Turizmin Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Etkileri”. Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 9 (1), 15-32.
Çetin, T. (2010). “Cumalıkızık Köyünde Kültürel Miras ve Turizm Algısı” Milli Folklor Dergisi, 11 (87), 181-190.
Çetin, T., Aksoy, B., Karakuş, U. (2012). “Safranbolu’da Yerli Halkın Turizme Bakışı”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü 1.Ulusal Coğrafya Sempozyumu (28-30 Mayıs Erzurum) Bildiriler Kitabı, 729-741.
Çetin, T., Fitnat, G. (2014). “Üniversite Öğrencilerinin Bartın’ın Doğal ve Kültürel Turizm Değerlerine Yönelik Farkındalıkları”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (4), 255- 274.
Doğanay, H., Zaman, S. (2013). Türkiye Turizm Coğrafyası. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Doğaner, S. (2001). Türkiye Turizm Coğrafyası, İstanbul: Çantay Kitabevi.
Doğaner, S. (2003). “Miras Turizminin Coğrafi Kaynakları ve Korunması”. Coğrafi Çevre Koruma ve Turizm Sempozyumu (16-18 Nisan 2003) Bildirileri Kitabı, Ege Üniversitesi Coğrafya Böümü Sempozyumları: 2, s. 1-8.
Doğaner, S.(2013). Türkiye Kültür Turizmi, Sosyologca Kitapları Dizisi-31, İstanbul: Doğu Kitabevi.
Emekli, G. (2003). “Kültürel Mirasın Kültürel Koruma Yaklaşımıyla Değerlendirilmesi”, Coğrafi Çevre Koruma ve Turizm Sempozyumu (16-18 Nisan 2003) Bildiriler Kitabı, Ege Üniversitesi Coğrafya Bölümü Sempozyumları: 2, s. 43-49.
Emekli, G. (2006). “Kula-Manisa Çevresinin Turistik Çekicilikleri ve Turistik Ürün Çeşitlendirmesi Açısından Değerlendirilmesi”, Geçmişten Geleceğe Köprü Yanık Ülke Kula Sempozyumu 1-3 Eylül 2006 Bildiriler Kitabı, Kula: Kula Belediyesi Yayınları, s.321-332.
Eres, Z. (2010). “Urfa Çevresindeki Kerpiç Kubbeli Yapıların Arkeolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, TÜBA-AR, 13, 123-142.
Ertürk, S. A. (2009). “Zeytinbağı (Trilye)‘nda Turizm İmkanları” İstanbul Üniversitesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 19, 1-27.
Güzel, A. (2013). “Coğrafi Özellikleri Bakımından Anadolu Şehirlerindeki Geleneksel Konutlar: Şanlıurfa Örneği”, Turkish Studies- İnternational Periodical for The Language, Literature and History Turkish or Turkic, 8 (12), 569-590.
Kayserili, A. (2014). Erzurum Şehrinin Kültürel Coğrafyası (Maddi Kültür Öğelerine Göre), Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 1036, Erzurum: Zafer Ofset.
Köksal, A. (1994). Türkiye Turizm Coğrafyası. Ankara: Gazi Büro Kitabevi.
Kürkçüoğlu, C. A. (2000). Harran Yolların Buluştuğu Şehir, Şanlıurfa: Şanlıurfa Valiliği Kültür Yayınları.
Kürkçüoğlu, C., A., Güler, S. (2010). Tarih ve Turizm Şehri Şanlıurfa, Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları.
Lussetyowati, T. (2015). “Preservation and Conservation through Cultural Heritage Tourism Casse Study: Musi Rivearside Palembang”, Procedia-Social and Behavoiural Sciences, 184, 401- 406.
Misiura, S. (2006). Heritage Marketing, Boston: Elsevier.
Orhan, F. (2014). “Kırsal Turizm Çekicilikleri Yönünden Maden Köyü ve Yaylası (Şavşat)”, Doğu Coğrafya Dergisi, 19 (32), 101-122.
Özdeniz M. B., Bekleyen A., Gönül I. A., Gönül H., Sarıgül H., İlter T., Dalkılıç N., Yıldırım M. (1998). “Vernacular Domed Houses of Harran, Turkey”, Habitat International, 22 (4), 477- 485.
Özgüç, N. (2011). Turizm Coğrafyası Özellikler ve Bölgeler. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Öztaş, K., Karabulut, T. (2007). “Turistik Destinasyon Oluşturma Potansiyeli Açısından Göller Yöresinin Önemi”. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2007 (1), 128-137.
Poria, Y., Butler, R., Airey, D. (2003). “The C ore of Heritage Tourism”, Annals of Tourism Research, 30 (1), 238-254.
Rızvanoğlu, M. S. (2014). Göbeklitepe 12.000 Yıllık Dünya’nın En Eski Tapınağı, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü Yayınları No: 35
Rodzi, Nur I. M., Zaki, S. A., Subli S. M. H. S. (2013). “Between Tourism and İntangible Cultural Heritage”, Procedia-Social and Behavoiural Sciences, 85, 411-420.
Seyrek, A., Yeşilnacar, M., İ., Demir, T., Aydemir, S. (2003). “Harran Ovasında Yer Alan Ortaören Çökme Çukurunun Oluşumu ve Pedo-Jeolojik Karakteristikleri”, Marmara Coğrafya Dergisi, 7, 106-124.
Soykan, F. (2000). “Turizm Coğrafyası ve Turizm Planlaması”, Ege Coğrafya Dergisi, 11, 39-55.
Şahinalp, M. S. (2012). “Yok Olmaya Yüz Tutmuş Bir Kırsal Mesken Tipi veya Kültürel Miras: Suruç Kümbet Evleri”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (3), 881-916.
Şeşen, R. (1993). Harran Tarihi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Timothy, J. D., Nyaupane, G. P. (2009). Cultural Heritage and Tourism in the Developing World, London: Routledge.
TÜRSAB, (2013). “Harran Evleri”, Mayıs, (335), 40-45.
Uslu, A., Kiper, T. (2006). “Turizmin Kültürel Miras Üzerine Etkileri: Beypazarı/Ankara Örneğinde Yerel Halkın Farkındalığı”, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 3 (3), 305-314.
Yardımcı, N. (2007). Mezopotamya’ya Açılan Kapı Harran, İstanbul: Ege Yayınları.
Yazıcı, S. (2014). “Harran ve Alberobello Kardeş Şehir Oldu”, ŞURKAV Kültür Sanat ve Turizm Dergisi, 18, 3-8.
Web 1. www.atilaege.com/v3/pages/tr/adayliste/sanliurfa_harran [Erişim tarihi: 15.07.2016].
Web 2. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,80698/harran-ve-harrandaki-mimari-eserler.html [Erişim tarihi: 13.07.2016].
Web 3. http://www.korumakurullari.gov.tr/TR,89640/tasinmaz-kultur-varliklari-istatistik.html [Erişim tarihi: 08.08.2016].
Web 4. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44974/illere-gore-sit-alanlari-istatistigi.html [Erişim tarihi: 14.09.2016].
Web 5. http://www.korumakurullari.gov.tr/TR,89675/sanliurfa-ili-harran-ilcesi-sit-alanlari.html [Erişim tarihi: 14.09.2016].
Web 6. http://www.abuzerakbiyik.com.tr/page_detail.php?page_id=36 [Erişim tarihi: 17.09.2016].