KLASİK TÜRK ŞİİRİNDEKİ SEVGİLİ ANLAYIŞININ HURİLERLE İRTİBATI

Tasavvuf ve edebiyatın önem verdiği hususlardan biri olan aşk, tasavvufun da etkisiyle edebiyatta, "hakikî" ve "beşerî" aşk olarak iki şekilde ele alınıp işlenmiştir. Bu doğrultuda âşık olunan varlık da ayrıma tabi tutulmuştur. "İdealize edilmiş (İlâhî/soyut)" ve "yarı idealize edilmiş (mecazî/beşerî)" sevgili tipi olmak üzere başlıca iki kategoride değerlendirilen sevgili, mecazdan hakikate doğru seyrinde birçok teşbihe konu olmuş, ya en güzel olduğu düşünülen huri, melek ve peri gibi varlıklara benzetilmiş yahut onlardan daha üstün olduğuna vurgu yapılmıştır. Bu çalışmada, cennette müminlere verilecek eşler/sevgililer konumundaki hurilerin her yönden mükemmel oldukları gerçeğinden hareketle, âşık açısından sevgilinin hurilere göre konumunun ne olduğu üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda sevgilinin kûyu ile cennet arasındaki irtibata da değinilmiştir. Klasik Türk şiirinde sevgili tipini huriler perspektifinden daha iyi anlamak amacıyla yapılan bu çalışmada, önce tasavvuf ve edebiyattaki sevgili anlayışına, Kur'an, hadisler ve diğer kaynakların hurilere ilişkin haberlerine yer verilmiş, daha sonra şairlerin huri ve sevgiliye dair görüşleri, anlama dayalı şerh yöntemi dikkate alınarak başvurulmuştur. Âşık nazarında vazgeçilmez bir varlık olan sevgilinin kendisinin kıymet itibariyle çoğu kez hurilerden, kûyunun ise cennetten kat kat üstün olduğu; bazen de ya bizzat huri olarak tasavvur edildiği ya da ona benzetildiği ve bulunduğu yerin ise cennet olarak görüldüğü sonucuna ulaşılmıştır

CONNECTION WITH HOURIS OF BELOVED UNDERSTANDING IN CLASSICAL TURKISH POETRY

Love which is one of the factors that the sufism and literature give importance has been considered and studied in the literature with the effect of sufism in two ways as “real” and “humane” loves. In this sense, the living creatures which are loved are put into a discrimination. The beloved one who is evaluated mainly in two categories as the type of beloved one “being idealized (divine/intangible)” and “being semiidealized (metaphoric/humane)” has been subject to many similes in the course of real one from the metaphor, either it has been assimilated to the creatures such as houri, angel and fairy which are thought to be the most beautiful one, or it has been emphasized that it is betterness than them. In this study, it has been considered what the position of the beloved one instead of houris is for the lover from this point of fact that the houris with the position of partners/lovers to be given for the believers in the paradise are perfect in every respect. In this sense, the contact between the beloved one’s place and the paradise has been mentioned. In this study which has been been done in order to understand better the beloved one type from the perspective of houris in Classic Turkish poetry, the perspective on the beloved one in sufism and literature has been firstly included, the news of hadith and other sources related to the houris has been included, and the, the poets’ opinions on the huris and beloved one have been evaluated in the considering of explanation method based on the meaning. Moreover, the comparison has been done. It has been concluded that the beloved one who is an indispensable living creature for the lover is superior than houris mostly by means of value of the beloved one, the beloved one’s place is superior than the paradise; sometimes, it has been thought to be a houri or it has been assimilated to them, and the beloved one's place is seen as a paradise

___

  • Aclûnî -İsmâîl b. Muhammed el-Aclûnî- (2001), Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs I-II, C. II, Thk. Yûsuf b. Muhammed el-Hac Ahmed, Dımeşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadîs
  • Ak, Coşkun (1987), Muhibbî Dîvânı-İzahlı Metin, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
  • Akdoğan, Yaşar, Ahmedî Dîvân, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Erişim: ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0, (ET: 03.03.2017)
  • Akkuş, Metin (1993), Nef‘î Dîvânı, Ankara, Akçağ Yay.
  • Akyüz, Kenan, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgan Cunbur (2000), Fuzûlî Divanı, Ankara, Akçağ Yayınları
  • Altınok, Baki Yaşa (2006), Turâbî Dîvânı-Yanbolulu Ali Turâbî Baba, İstanbul: Horasan Yay.
  • Arslan, Mehmet (2007), Mihrî Hâtun Divânı, Ankara: Amasya Valiliği Yayını
  • Arslan, Mehmet (2011), Şeref Hanım Dîvânı, İstanbul: Kitabevi Yay.
  • Ayan, Hüseyin (1990), Nesîmî Divanı, Ankara, Akçağ Yay.
  • Azar, Birol (2005), Türabî Divânı (İnceleme-Metin), FÜ SBE, Elazığ (Doktora Tezi)
  • Bolay, Süleyman Hayri (1988), “Âdem”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: TDV Yay., 358- 363
  • Cavanşir, Babek ve Necef, Ekber N. (2006), Şah İsmail Hatâ‘î Külliyatı, İstanbul: Kaknüs Yay.
  • Çavuşoğlu, Mehmed (1977), Yahyâ Bey Dîvan-Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
  • Çavuşoğlu, Mehmed ve Tanyeri M. Ali (1981), Hayretî Dîvan-Tenkidli Basım, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yay
  • Çavuşoğlu, Mehmed ve Tanyeri, M. Ali (1987), Zatî Divanı, C. III, İstanbul: İÜ Edebiyat Fak. Yay.
  • Çetin, Abdurrahman (2006), “Nesih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, Ankara: TDV Yay., s. 579-581
  • Doğan, Ahmet (2002), Kuddûsî Divanı-Tenkitli Metin, Ankara: Akçağ Yay.
  • Durmuş, İsmail (2012), “Uzrî Aşk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 42, Ankara: TDV Yay., s. 259-261
  • Erdoğan, Kenan (2008), Niyâzî-i Mısrî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
  • Ergin, Muharrem (1980), Kadı Burhanettin Divanı, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yay.Ersoylu, İ. Halil (1989), Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Ankara, TDK Yay.
  • Gazâlî -Ebû Hâmid Muhammed Gazâlî- (2012), İhyâ’u Ulûm’id-Dîn I-IV, C. IV, Ter. Sıtkı Gülle, İstanbul: Huzur Yayınevi
  • Gönel Hüseyin (2010). “Divan Şiirinde Sevgiliye Dair”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer 2010, p. 208-222, ISSN: 1308-2140, http://www.turkishstudies.net/Makaleler/701329396_9g%C3%B6nel_h%C3%BCseyin.pdf, ANKARA-TURKEY
  • Gümüşhânevî -Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî- (2012), Râmûz el-Ehâdîs, Ter. Arif Pamuk- Naim Erdoğan, İstanbul: Pamuk Yayıncılık
  • Güneş, Mustafa (2006), Eşrefoğlu Rûmî Hayatı, Eserleri ve Dîvânı, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
  • Irakî -Fahreddin-i Irakî- (2012), Lemaât Aşk Metafiziği, Ter. ve Notlar: Ercan Alkan, İstanbul: Hayykitap Yay.
  • İbn Arabî (2011), İlahî Aşk, Çev. Mahmut Kanık, İstanbul: İnsan Yay.
  • İbn Kayyım el-Cevziyye (2004), Ceylan Gözlü Parlak Tenli Cennet Hûrîleri, Çev. Ahmet İhsan Dündar, İstanbul: Davetu’l-Hak Yayınevi.
  • İbn Kesîr (1983), Hadislerle Kur’an-ı Kerîm Tefsiri I-XVI, C. XIV, Çev. Bekir Karlığa- Bederettin Çetiner, İstanbul: Çağrı Yay.
  • İbrahim Hakkî -Erzurûmî- (2013), Marifetname, Sadeleştiren: Durali Yılmaz, İstanbul: Merve Yay.
  • İpekten, Haluk (1990), Nâ’ilî Divânı, Ankara, Akçağ Yay.İsen, Mustafa (1990), Usûlî Divanı, Ankara, Akçağ Yay.
  • İsen, Mustafa ve Kurnaz, Cemal (1990), Şeyhî Divanı, Ankara, Akçağ Yay.
  • Kaplan, Mahmut (2013), Şiirin Sultanı Bâkî, İstanbul: Etkileşim Yay.
  • Karagözlü, Volkan (2012), “Arketipsel Sembolizm Bağlamında Mihr ü Vefâ Mesnevisinin İncelenmesi”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter 2012, p. 1405-1421, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net/Makaleler/1302067514_74_karag%C3%B6zl%C3%BCvolkan_t.pdfANKARA-TURKEY
  • Kavruk, Hasan (2001), Şeyhülislâm Yahyâ Divânı-Tenkitli Metin, Ankara, MEB Yay.
  • Koç, Turan (2010), İslam Estetiği, İstanbul: İsam Yay.
  • Kur’an-ı Kerim (2010), Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Meal: Hayrettin Karaman, Ali Özek, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Ali Turgut, Ankara: TDV Yay.Küçük, Sabahattin (2011), Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım), Ankara, TDK Yay.
  • Külekçi, Numan ve Karabey, Turgut (1997), Dîvân-Erzurumlu İbrahim Hakkî, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.
  • Mutlu, İsmail (2001), Cennet ve Cehennem Hayatı, İstanbul: Mutlu Yayıncılık
  • Müslim b. Haccâci’l-Kuşeyriyyi’n-Neysâbûriyyi (1991), Sahîhu Müslim, Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Lübnan-Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye
  • Okcu, Naci (2011), Şeyh Gâlib Dîvânı-Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlili, Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
  • Özmen, Mehmet (2001), Ahmed-i Dâ‘î Divanı (Metin, Gramer, Tıpkıbasım) I-II, Ankara: TDK Yay.
  • Pala, İskender (2009), Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yay.
  • Schimmel, Annemarie (2004), İslamın Mistik Boyutları, Çev. Ergun Kocabıyık, İstanbul: Kabalcı Yayınevi
  • Tanpınar, Ahmed Hamdi (2003). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi
  • Tarlan, Ali Nihat (1967), Zatî Divanı, C. I, İstanbul: İÜ Edebiyat Fak. Yay.
  • Tarlan, Ali Nihat (1970), Zatî Divanı, C. II, İstanbul: İÜ Edebiyat Fak. Yay.
  • Tarlan, Ali Nihat (1992a), Ahmet Paşa Divanı, Ankara, Akçağ Yay.
  • Tarlan, Ali Nihat (1992b), Hayâlî Divanı, Ankara, Akçağ Yay.
  • Tarlan, Ali Nihat (1992c), Necâtî Beg Divanı, Ankara, Akçağ Yay.
  • Tarlan, Ali Nihat (2009), Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yay.
  • Tatcı, Mustafa (2011), Yunus Emre Divan ve Risaletü’n-Nushiyye, İstanbul: H Yay.
  • Tirmizî -Muhammed b. Îsâ et-Tirmizî- (1996), el-Câmi‘u’l-Kebîr I-VI, Thk. Beşşâr b. Avvâd, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamiyyi
  • Topaloğlu, Bekir (1993), “Cennet”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul: TDV Yay., s. 376-386
  • Tulum, Mertol ve Tanyeri, M. Ali (1977), Nev‘î Divanı, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yay.
  • Turâbî, Divan-ı Turabi, TBMM Kütüphanesi, www.tbmm.gov.tr/develop/owa/e_yayin.eser_bilgi_q?ptip=EHT&pdemirbas=197307867, (ET.: 21.03.2017).
  • Uludağ, Süleyman (1991), “Aşk” TDV İslam Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: TDV Yay. s.11-17
  • Uzun, Mustafa (1991). “Aşk” TDV İslam Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: TDV Yay. s.18-21
  • Üzgör, Tahir (1991), Fehîm-i Kadîm Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yay.
  • Vaktidolu, Adil Ali Atalay (1998), Vîrânî Divanı ve Risalesi (Buyruğu), İstanbul: Can Yay.
  • Yazar, İlyas (2010), Kânî Divanı-Tenkitli Metin ve Tahlil, İstanbul: Libra Yayıncılık.
  • Yıldırım, Ali (2009), Kâmî Dîvânı, Ankara: MEB Yay.
  • Yurtsever, Murat (2000), İsmail Hakkı Bursevî-Divan, Bursa: Arasta Yay.