KLASİK ŞİİR ÜZERİNE YAPILAN TENKİT TERMİNOLOJİSİNE BİR ÖRNEK: “RENGİN”

Klasik Türk şiiri üzerine yapılan tenkitlerde “rengin” kullanımı poetik bir anlam taşımaktadır. Klasik şairin şiirin(d)e, gerek söyleyiş gerekse muhteva yönünden farklılık, yenilik gibi anlamlar taşımalarından dolayı bazı vasıflandırmalar yapılır. Bu sıfatlardan biri olan rengin olumlu bir anlam taşımaktadır; fakat Klasik bir şairin şiirinin neden rengin olduğu, tam detayıyla ortaya koyul(a)maz. Değerlendirmelerde şiirin sadece rengin olduğu söylenir. Rengin olarak tanımlanan şiirin, yenilik ve farklılığı ancak Klasik şiir bilgisi olanın fark edebileceği bir durumdur. Böyle bir durumun ortaya çıkmasının nedeni Klasik şairin, Klasik şiir geleneğinin iyi bilinmesi gerektiğine olan inancıdır. Bununla birlikte rengin sıfatının Klasik şiirlerde, benzetme unsuru olarak da kullanıldığı görülür. Benzetme amacıyla kurulan böylesi ilişkilerde rengin, yüceltme yapılmak için kendisine benzetilendir. Bazen de şiirlerin değerini vurgulamak için daha yüce ve güzele benzetildiği görülür. İşte bu tür benzetmelerde rengin, mukayese için güç ve güzelin yerine kullanılır. Bu makalede rengin ile ilgili bütün bu bilgilere ulaşmak için Klasik şiirin en önemli kaynaklarından olan tezkirelerde yer alan şairlerin şiirlerinde kullandıkları rengin sıfatından örnekler verilmiştir. Daha sonra şiire rengin vasfını sağlayan özellikler gösterilmeye çalışılmıştır. Bu noktada çalışmamızda ana kaynak olarak incelenen mevcut tezkireler şunlardır: “Sehî Bey-Heşt Bihişt, Âşık Çelebi- Meşâirü’ş-şu’arâ, Hasan Çelebi-Tezkiretü’ş-şu’arâ, Ahdî-Gülşen-i Şu’arâ, Beyânî-Tezkiretü’ş-şu’arâ, Gelibolulu Âlî-Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Riyâzî-Riyâzü’ş-şu’arâ, Fâizî-Zübdetü’l-eş’âr, Rızâ-Tezkire-i Şu’arâ, Sâlim-Tezkire-i Şu’arâ, Safvet-Nuhbetü’l-asâr li Zeyl-i Zübdeti’l-eş’âr, Şefkat-Tezkire-i Şu’arâ, Es’âd Efendi-Bağçe-i Safâ-endûz, Fatin Dâvud Hâtimetü’l-eş’âr ve Mehmet Tevfik-Kâfile-i Şu’arâ”. Ayrıca şairler hakkında bilgi veren “Bursalı Mehmet Tahir’in Osmanlı Müellifleri” ve çiçek yetiştiriciliği mesleğini icra edenler hakkında biyografik bilgi veren “Ubeydî’nin Netâyicü’l-ezhâr’ı” da incelenen eserler arasındadır.

AN EXAMPLE OF CRITICAL TERMINOLOGY ON CLASSICAL POETRY: “RENGİN”

The criticism made on classical Turkish poetry rengin carries a sense of petic use of. İn the classical poet's poem, both in terms of content as well as differences utterence, meaning characterization studies are done because of some innovation such as transport. One of these adjectives rengin carries a positive sense; but why a poet of classical poetry is rengin, there will not be a full detailes. The poem is said to be only the assessment rengin. The poem described rengin, innovation and diversity, but it is a situation which will recognize the description of classical poetry. Reason for the emergence of such a station the classical poet, is the belief that should be well known tradition of classical poetry. However, in the clasiccal poetry of rengin adjectives, it is seen as a metaphor element used. The analogy established to rengin in such relationship, sublimation compared to configure itself to be made. Sometimes it is seen that the more sublime and beautiful likened to highlight the value of poetry. Here in this kind of analogy rengin used instead of power and nice for comparison. İn this article, describes how to achieve all this information about rengin, they used to classic poem, one of the most important sources of poetry antholojies in one of the examples from the poet rengin edjectives are given. Then the caharacteristic features which have been explained rengin poetry. İn our present study investigated as the main source tezkire at this point it is: Sehî Bey-Heşt Bihişt, Âşık Çelebi-Meşâirü’ş- şu’arâ, Hasan Çelebi-Tezkiretü’ş-şu’arâ, Ahdî-Gülşen-i Şu’arâ, Beyânî- Tezkiretü’ş-şu’arâ, Gelibolulu Âlî-Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Riyâzî- Riyâzü’ş-şu’arâ, Fâizî-Zübdetü’l-eş’âr, Rızâ-Tezkire-i Şu’arâ, Sâlim- Tezkire-i Şu’arâ, Safvet-Nuhbetü’l-asâr li Zeyl-i Zübdeti’l-eş’âr, Şefkat- Tezkire-i Şu’arâ, Es’âd Efendi-Bağçe-i Safâ-endûz, Fatin Dâvud- Hâtimetü’l-eş’âr ve Mehmet Tevfik-Kâfile-i Şu’arâ. In addition, Bursalı Mehmet Tahir, who gives information about the poets, is among the works examined by Ubaydî-Netâyicü'l-ezhâr, which gives biographical information about the Ottoman authors and those who practice the flower breeding profession.

PDF

___

Açıkgöz, Namık. (2000). Klâsik Türk Şiiri Tenkid Terminolojisi ve “Âb-dâr” Örneği. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. S.2: s. 149-160.
Açıkgöz, Namık. (2006). Hayal’den İmge’ye Klasik Türk Şiiri. Türk Edebiyatı. S.397: s.8-9.
Arı, Ahmet. (2005). Şeyh Gâlib’in Poetikası. Osmanlı Araştırmaları (The Journal Of Ottoman Studies). XXVI (26): s.51-72.
Avşar, Ziya. (2007). Şairlerin Görüp Unuttuğu Bir Rüya: Belâgat. Turkish Studies (Tunca Kortantamer Özel Sayısı). S.11: s.161-184.
Aydemir, Yaşar. (2000). Bursalı İsmail Hakkı’nın Eserlerinden Hareketle Şiir Görüşü. 1.Uluslar Arası İsmail Hakkı Bursavî Sempozyumu Bildirileri. 26-27 Mayıs.
Ayyıldız, Mustafa ve Birgören, Hamdi. (2005). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Ankara: Akçağ Yay.
Bayram, Yavuz. (2005/a). 16.Yüzyılda Bazı Divan Şairlerinin Şiire ve Okura Dair’ Görüşleri. Millî Eğitim Dergisi. S.168: s.79-106. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
Bayram, Yavuz. (2005/b). 16.Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerinin Şaire ve İlhâm’a Dair Görüşleri. Türklük Bilimi Araştırmaları. S.18: s.31-68. Niğde.
Bayram, Yavuz. (2014). 16.Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerine Göre Şiirde Gâye. Mavi Atlas. S.3: s.1- 21.
Bayram, Yavuz. (2016). Divan Şairlerinin Şiirle İlgili Benzetme ve İstiâreleri. Mavi Atlas. S.7: s.1-35.
Bilkan, Ali Fuat. (1986). Divan Edebiyatında Tenkid. Millî Kültür. S.54: s.10-13.
Coşkun, Menderes. (2011). Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine. Bilig. S.56: s.57-80.
Çavuşoğlu, Mehmed. (1999). 16. Yüzyılda Dîvan Edebiyatı - Dîvan Edebiyatında Şiir Kavramı.
Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler.(Haz.: Mehmet Kalpaklı): s.208-217. İstanbul: YKY.
Çetindağ, Yusuf. (2002). Eleştiri Terimleri Açısından Herat Mektebi Tezkirelerinin Anadolu Tezkirelerine Tesiri. Bilig. S.22: s.109-131.
Çetindağ, Yusuf. (2005). Biyografik Bilgi ve Şiir Eleştirisi Açısından “Çehâr Makâle”. Bilig. S.34: s.145-169.
Develioğlu, Ferit. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. (30. Baskı). Ankara: Aydın Yay.
Doğan, Muhammed Nur. (1996). Fuzûlî’nin Poetikası. İlmî Araştırmalar. İstanbul.
E. J. W., Gibb. (2006). Osmanlı Şiirinin Genel Karakteri. (Tercüme: Ali Çavuşoğlu). Osmanlı Araştırmaları XVIII (18): s.281-291. İstanbul.
Erkal, Abdulkadir ve İlterberk, Ahmet Bülent. (2009). Divan Şiiri Poetikası. İstanbul: Birleşik Yay.
Gür, Nagihan. (2009). Latîfî’nin EleştirelPerspektifinden Osmanlı Divan Şiirinin Poetikası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi.
Güzel, Bilal. (2012). Kemiksiz-zâde Safvet Mustafa Ve “Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâidi’l-eş’âr” İsimli Şair Tezkiresi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
İsen, Mustafa ve diğ.(2009). Şair Tezkireleri. (Genişletilmiş 2. Baskı). Ankara: Grafiker Yay.
Kanar, Mehmet. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yay.
Kayabaşı, Bekir. (1997). Kafzâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-eş’âr’ı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
Kılıç, Filiz. (2010). Âşık Çelebi, Meşâirü’ş-şu’arâ, İnceleme-Metin. C.2, 3. Baskı. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
Kılıç, Mahmut Erol. (2009). Sûfî ve Şiir: Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası. İstanbul: İnsan Yay.
Köksal, M. Fatih ve Tok, V.Ali. (2013). Menemenlizâde Mehmet Tahir, Osmanlı Edebiyatı-Belâgat. Ankara: Kurgan Edebiyat Berikan Yay.
Mengi, Mine. (2000). Divan Şiir Dilindeki Mana, Mazmun, Nükte Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme. Divan Şiiri Yazıları. Ankara: Akçağ Yay.
Okuyucu, Cihan. (2010). Divan Edebiyatı Estetiği. İstanbul: Kapı Yay.
Olgun, Tahir. (2013). Edebiyat Lügati. İstanbul: Enderun Yay.
Onay, Ahmet Talat. (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. (Haz: Cemal Kurnaz).İstanbul: H Yay.
Pala, İskender. (2016). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay.
Parlatır, İsmail. (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yay.
Şemseddin Sami.(2012). Kâmûs-ı Türkî. Balıkesir: Altınpost Yay.
Şenödeyici, Özer ve diğ. (2016). Osmanlı Edebi Metinlerini Anlama Klavuzu. İstanbul: Kesit Yay.
Şentürk, Ahmet Atilla ve Kartal, Ahmet. (2017).Eski Türk Edebiyatı Tarihi. (12. Baskı).İstanbul: Dergah Yay.
Şentürk, Ahmet Atilla. (2007). Klâsik Şiir Estetiği.Türk Edebiyatı Tarihi1. (Haz.: Talât Sait Halman vd.): s.361-402. İstanbul: Ktb Yay.
Tolasa, Harun. (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Ankara: Akçağ Yay.
Tökel, Dursun Ali. (2003). Divan Edebiyatında Eleştiri. Hece. S.77/78/79: s.14-47.
Tunç, Semra. (2000). Muhibbî Dîvânında Şiir ve Şair İle İlgili Değerlendirmeler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S.7: s.265-283.
Yavuz, Fikri ve Özen, İsmail. (1975). Osmanlı Müellifleri. C.1-2-3. İstanbul: Meral Yay.
Yıldız, Sümeyye. (2012). Osman Nevres’in Güzelliğe, Şiire ve Şaire Bakışı. Sosyal Araştırmalar Dergisi. C.5, S.21: s.240-248.
Açıkgöz, Namık. (2017). Riyâzî Muhammed Efendi, Riyâzü’ş-şu’ara (Tezkiretü’ş-şu’ara) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0.[Erişim Tarihi: 17/05/2018]
Çiftçi, Ömer. (2017). Fatîn Davud,Fatîn Tezkiresi http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0. 17/05/2018].
İnce, Adnan. (2018). Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-şu’arâ http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/57124,mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39s- su39arapdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 17/05/2018].
İpekten, Haluk ve diğ. (2017). Sehî Beg, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56165,hest-bihistpdf.pdf?0. 17/05/2018].
İsen, Mustafa. (2017). Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55739,kunhul-ahbarin-tezkire-kismpdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 17/05/2018].
Kılıç, Filiz. (2017). Şefkat-i Bagdâdî, Şefkat Tezkiresi (Tezkîre-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bagdâdî) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55753,sefkat-tezkiresi-pdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 17/05/2018].
Kılıç, Filiz.(2017). Ubeydî, Netâyicü’l- Ezhâr.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/54132,53556neteyicu39l-ezhar- ubeydipdfpdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 17/05/2018].
Kubbealtı Lugatı. http://lugatim.com/s/rengin. [Erişim Tarihi: 17/05/2018].
Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha ve diğ. (2017). Mehmed Tevfik Kâfile-i Şu’arâ.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56163,mehmed-tevfik-kafile-i- su39arapdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 17/05/2018].
Oğraş, Rıza. (2001). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-endûz’u İnceleme – Metin. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78463/esad-mehmed-efendi---bagce-i-safa-enduz.html. [Erişim Tarihi:17/05/2018].
Solmaz, Süleyman. (2018). Bağdatlı Ahdî, Gülşen-i Şuʿarâ http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 17/05/2018].
Sungurhan, Aysun. (2017). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş- Şu’arâ. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55834,kinalizade-hasan-celebipdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 17/05/2018].
Sungurhan, Aysun. (2017). Mustafa (Cârullahzâde),Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ş- Şu’arâ). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55835,beyani-tezkiresipdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 17/05/2018].
Zavotçu, Gencay. (2017). Zehr-i Mār-zāde Seyyid Mehmed Rızā, Rızâ Tezkiresi. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56060,riza-tezkiresipdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 17/05/2018].