KIRIKHAN YÖRÜKLERİNDE DOĞUM, EVLENME VE ÖLÜM GELENEKLERİ

Yörükler, 11 ve 12.yüzyılda Orta Asya’dan Anadolu’ya göç ederek sınır boylarındaki geçiş bölgelerini Türkleştirmek amacıyla yerleştirilmiştir. Yerleştikleri bu noktalarda başta tarım ve hayvancılık olmak üzere çeşitli zirai ve ticari faaliyetlerde bulunmuşlardır. Çalışma konusu olan Saçıkara Yörükleri, 24 Oğuz boyunun Kayı koluna mensuptur. 1999-2000 yıllarında Hatay’ın Kırıkhan ilçesine yerleşen Yörükler, yöre halkı tarafından törelerine ve geleneklerine bağlı vatanseverlikleri ile öne çıkan kişiler olarak tanınmaktadır. Yörükler, kendi aralarında aşiret ve kol olarak bilinen bir şekilde yaşamlarını sürdürürler. “Saçıkara Aşireti”, “Sarıkeçili Aşireti”, “Tekeli Aşireti”, “Honamlı Aşireti” gibi yörede varlığını sürdüren aşiretler, bu duruma örnek teşkil etmektedir. “Saçıkara Aşireti”, “Tomballı, Göğebakanlı, Çolaklar, Kölemenler” gibi alt küçük aşiretlere de ayrılmıştır. Binlerce yıllık göçebe Türk kültürünün son temsilcilerinden olan Yörüklerin yaşam biçimi, sosyo-kültürel faaliyetleri, Türk tarihinde oynadıkları rolleri de Türk kültür hayatı içindeki yeri ve önemi göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Selçuklu’dan Osmanlı’ya, Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar, Anadolu’nun Türkleşmesinde katkıları olan Yörükler, yaşamlarının bir parçası olan konar-göçer yapıları ile Türk-İslam medeniyetinin tanınması ve yayılmasına da öncülük etmişlerdir. Çünkü onlar özde Türklüğü ruhta İslamiyeti benimseyip Anadolu’nun en ücra köşelerine kadar yaptıkları göç faaliyetleri ile bu olguların tanınmasına vesile olmuşlardır. İnsan hayatı için çok önemli bir yeri olan ve geçiş dönemleri olarak adlandırılan “doğum, ölüm, evlilik” yapılarından özellikle “doğum” ve “evlilik”, Yörüklerde, İslam öncesinden günümüze kadar geniş bir süreçte çeşitli ritüellerle harmanlanmış ve varlığını devam ettirmiştir. Bu makalede, yörük ve yörük kavramıyla ilgili genel bilgiler verildikten sonra Hatay’ın Kırıkhan ilçesine bağlı Özyörük Mahallesinde ikâmet eden Kırıkhan Yörüklerinin geçiş dönemleri olan “doğum, evlenme ve ölüm” âdetleri üzerinde durulacaktır. Bu kapsamda Yörüklerin doğum ve ölüm gelenekleri, saha araştırması, mülakat ve katılımlı gözlem yoluyla tespit edilen bilgiler ışığında ele alınıp değerlendirildikten sonra sonuca ulaşılacaktır.

BIRTH, MARRIAGE AND DEATH TRADITIONS IN KIRIKHAN YORUKS

Yoruks imigrated from middle asia to Anatolia in 11 th and 12 th century and they were placed in an attempt to Turkification of Anatolia in transition region of this area. Firstly they were interested in agriculture and husbandry then they turned a hand to several commercial activity. Handled Sacıkara Yuruks are belong to 24 Uguz ancestry of Kayi. In 1999-2000 years The Yoruks who are placed in sub-provience Kırıkhan of Hatay known as patriot and filiopietist by locals. The yoruks continue their lives in a way known as tribes and arms among themselves. Their represents are tribe of Saçıkara, tribe of Sarıkecili, tribe of Tekeli and tribe of Honamlı. “The Sacıkara Tribe” is also divided into sub-tribes such as Tomballi, Gogebakanli, Colaklar, Kolemenler. The life styles, socio- cultural activities of the Yoruks, which are the last representatives of thousands of years nomadic Turkish cultures, draw attention to in terms of their place and importance in Turkish culture. From Seljuks to the Ottoman Empire, the Ottoman Empire to the Republic of Turkey, the Anatolia Turkish yoruks who have contributed, with nomad structures that are part of their lives to the spread of the Turkish-Islamic civilization they have lead. In particular “birth” and “marriage”, which are very important places for human life and which are called transition periods, have been blended and ritualized in various rituals, especially in the Yoruk, both before and after the Islamic day. They adopt islam not only physical appereance but also their soul. In this article, after giving information about the concept of nomad and nomad specially the “Birth, marriage and death” themes will be emphasized from the transition periods of the Kırıkhan yoruks who reside in ozyoruk street bound to Kırıkhan district of Hatay. In this discourse it will be reached after the Yoruk's birth and death traditions, field research, interviews and participatory observations are taken into consideration with this information.

___

  • Artun, Erman (2010), Türk Halk Bilimi, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
  • Artun, Erman (1996), “Çukurova Yörüklerinin Gelenek ve Görenekleri Bunlardaki Eski Kültür İzleri”, I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Yörükler) Sempozyumu Bildirileri, KB Yayınları, Ankara, s.25-62
  • Barkan, Ömer Lütfi (1950), “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”, İstanbul Üniversitesi, İkt. Fak. Mec., C.ll, İstanbul, s. 209-237.
  • Ceran, Ahmet Şeref (1996), Tarihi Ve Sosyo-Kültürel Yönden Konya Sarayönü ve Çeşmelisebil Yörükleri, Damla Ofset Matbaacılık, Konya.
  • Çopuroğlu, Y. Cemalettin (2000), “Fırat Havzası Evlilik Kültürü I Düğün Öncesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 10, S. 2, Elazığ, s. 163-193.
  • Doğaner, Ali (2003), Çukurova Bölgesi Konar-Göçerlerinde Halk Kültürü ve Halk Edebiyatı, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Adana.
  • Ercan, Aktan Müge (2002), Gelibolu Yarımadası’nın Geçiş Dönemi Âdetleri Üzerine Bir İnceleme (Doğum-Düğün-Ölüm), Basılmamış Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
  • Ergin, Muharrem (1997), Dede Korkut Kitabı I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Eröz, Mehmet (1966) “Türk Köy Sosyolojisi Meseleleri Yörük – Türkmen Köyleri”, Türkiye Harsi ve İçtimai Araştırmalar Dergisi, S. 81, İstanbul, s.119-154.
  • Eröz, Mehmet (1991), Yörükler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul. Gelenekten Geleceğe Örf ve Âdetlerimiz (2009), Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yay., İstanbul.
  • Goldsteın, Kenneth S. (1977), Sahada Folklor Derleme Metotları, (çev. Ahmet E. Uysal), Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
  • Gökalp, Ziya (1991), Türk Uygarlığı Tarihi, İnkılap Kitapevi, İstanbul.
  • Gökbilgin, Tayyib (1957) “Rumeli’de Yörükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan”, İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
  • Gündüz, Tufan (1997), Anadolu da Türkmen Aşireti Bozuluş Türkmenleri 1540- 1640, Bilge Yayınları, Ankara.
  • Güngör, Kemal (1941), “Cenubi Anadolu Yörüklerinin Etno-Antropolojik Tetkiki” A.Ü.D.T.C.F. Ankara.
  • Kalafat, Yaşar (2009), Harezm’den Hakkâri’ye Hakkâri’den Golan’a, Berikan Yayınları, Ankara.
  • Kalafat, Yaşar (2010), Ulucanlar, Berikan Yayınevi, Ankara.
  • Kayalı, Nejla (2010), Mersin Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin.
  • Kum, Naci (1949),“Türkmen, Yörük ve Tahtacılar Arasında Tetkikler, Görüşler”, Türk Folklor Araştırmaları, Cilt 1, Sayı:5, s. 69-71.
  • Küçük, Abdurrahman – Küçük, Mehmet Alpaslan (2009), Türkistan’dan Türkiye’ye Alevilik Bektaşilik, Bilge Ofset, Ankara.
  • Örnek, Sedat Veyis (2000), Türk Halk Bilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Özensel, Ertan (2014), Köylerden Kırsala Türkiye’de Kır’ın Değişimi (Türkiye’de Toplumsal Değişim) Editör: Lütfi Sunar, Nobel Yayınları, Ankara
  • Özsoy, Bekir Sami (2006), Dede Korkut Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara.
  • Sümer, Faruk (1980), Oğuzlar(Türkmenler), Ana Yayınları, İstanbul.
  • Sümer, Faruk (1950),“XVI. Asırda Anadolu, Suriye ve Irakta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumi Bir Bakış” İ.Ü.İ.F. Mecmuası, Cilt-11, İstanbul, s. 509-523.
  • Sümer, Faruk (1953), Bozoklu Oğuz Boylarına Dair, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
  • Türkdoğan, Orhan (1996), “Anadolu’nun Etnik Yapısı, Dünü ve Bugünü” , Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 112.
  • Türker, M. Zeki (2003), Tarihi ve Sosyolojik Yönüyle Çumra Yörükleri, Er Yayınları, Konya.
  • Uslu, Fatih (2015), Bozahmetli Yörük Aşireti, Çizgi Kitabevi, Konya.
  • Varlı, Doğuş Özlem (2010), Halk Kültüründe Göç Uluslararası Sempozyumu, Balıkesir.
  • Yeni Hayat Ansiklopedisi (1990), Cilt VI, Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul.