KİLİS İLİ AĞIZLARI SES BİLGİSİ ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE

Dil, ana fonksiyonuyla insanlar arası iletişimi sağlayan, seslerden örülü bir sistemdir. Ancak görevi ve önemi bununla sınırlı olmayıp bundan hareketle milletlerin oluşumuna katkı sunan, milletleri millet yapan ana unsurları nesillerden nesillere taşıyan çok önemli bir sosyal kurumdur. Bu sosyal fonksiyonunu yerine getirme görevini ise esas itibariyle konuşma dili üstlenirken yazı dili de buna katkıda bulunur. Kültürün ana taşıyıcısı olan konuşma dili, yazı dili haline gelemediğinde zamanla kaybolmakta; bu da bazı kültürel birikimlerin zamanla unutulması sonucunu doğurmakta; toplumun birleştirici harcı durumundaki bu unsurların kaybı, başka sosyolojik ve toplumsal sorunların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Bu yüzden dilin bütün unsurlarıyla birlikte varlığını sürdürürken yazıya geçirilmesi pek çok açıdan büyük önem taşımaktadır. Kısacası dil üzerine söylenecek her söz, dil yanında sosyoloji, tarih, folklor, etnoloji gibi sosyal bilimlerin her alanını ilgilendirir, onlara da veri sağlar; bu da ağız çalışmalarının önemini bir kez daha gözler önüne serer. Dolayısıyla bir ağız çalışması olan bu makalemizde sunacağımız verilerin, dil başta olmak üzere sosyal bilimlerin pek çok alanına katkıda bulunacağını inanıyoruz. Çalışmamız Kilis ili ağızlarının merkez, ilçe ve köylerinde yaptığımız saha çalışmasına dayanmaktadır. Derlenen metinler içinden örnek olarak seçtiklerimizden hareketle yörenin ses bilgisi özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır

ON PHONOLOGICAL STRUCTURE OF KİLİS DIALECT

Language, which is the main function enabling the communication between people, is a system weaved by sounds. Nevertheless its role and importance is not limited with this; moreover it is a social foundation which supports the formation of the nations and  Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Doç. Dr. Kilis 7 Aralık Ü, Fen-Edeb. Fak. TDE Böl., El-mek: hulyaarslanerol@hotmail.com 422 Hülya ARSLAN-EROL Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring 2015 disseminate the main factors of the nation’s very foundations from generation to generation. Meanwhile Main task of fulfilling this social function is taken by spoken language, written language supports it. When the spoken language, the main bearer of the culture, fails to become a written language, it fades over time, this situation will cause some of the accumulated cultural wealth to be lost and lost of these elements of the society’s cement will cause other sociological problems. Thus, the language’s phasing into written language with its all elements is quite important. In brief, all the things said about the language is also related to social sciences like sociology, history, folklore, ethnology. So, we believe that our essay, which is an study of dialect, will make contribution to social science, particularly in language. Among Turkey’s Turkish local dialects, dialects of Kilis province was not studied enough. Our study based on fieldwork studies which we made in Kilis province, it's countries and it's villages. On the basis of examples which we choosed from compiled texts, phonetic properties of the region are tried to be presented. Due to fact that, until 1995, Kilis was a district of Gaziantep province so it was estimated as part of Gaziantep subdialect and approached within Gaziantep dialect. But, Ahmet Caferoğlu (1946: 565) mentioned three sub groups of Gaziantep dialect as “centre, Kilis and surroundings, Turkmen phratry” in his work “Anadolu Dialektolojisine Dair Deneme” and separated Kilis dialect from Gazitantep's dialect. Kilis dialect is separated from Gaziantep dialect in terms of some dialect features as mentioned by A. Caferoğlu. The most significant distinction is at use of present tense suffix. As part of western dialects, Gaziantep dialect uses present tense suffixes as -i/ -iy, -yı /-yi, -yu /-yü, -yer /-yér / -yir /-yr, -yo/ -yō- yö (Karahan 1996: 142, 144-145), on the other hand Kilis dialect -or form central subdialect, besides especially at Polateli and Musabeyli districts we encounter -yo /-yu /-yŏ /-yor /-yŏr forms. The Forms -y/-ıy /-iy /- yi which are similarized with Gaziantep dialect, encountered extensively at Elbeyli subdialect. Another distinction is in the use of instrumental case. In Gaziantep dialect uses -lan /-len /-nan /-nen forms of ilen > - lan/ -len suffix which is occurred contraction of -n instrumental case suffix with ile particle (Aksoy 1945: 146). In Kilis dialect -dan /-den /- nan /-nen forms are common. This usage which is not existed in central Gaziantep dialect, is common in Iraq Turkmen Turkish and Syria Colan Turkmen dialect (Bayatlı 1996: 470, Arslan-Erol 2009: 49). Ömer Asım Aksoy (1945: 85,146) mentioned that in Nizip dialect it is also used in this form. Intervocalic euphonic consonant ‘y’ usually is not used in Kilis dialect (ġınalıdı < kınalıydı). Same feature also exists at Syria Colan Turkmen dialect (Arslan-Erol 2009: 50). In terms of this feature Kilis dialect differs from Gaziantep dialect. Likewise, in Gaziantep dialect intervocalic euphonic consonant ‘y’ usually used in agglutination of i- auxiliary verb and ilen particle (Aksoy 1945: 83-85). Although Kilis dialects share many similarities with dialects of Antep and Hatay, they differ based on some features, even it shares many similarities with dialects of Turkmens who live outside our borders, from Syria and Iraq. As mentioned in the bibliography section, studies on Kilis dialect are bounded by bachelors and master degree thesis. Together with its countries, there has been not a detailed study based on Kilis dialetc, yet Kilis İli Ağızları Ses Bilgisi Özellikleri Üzerine 423 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring 2015 (Güler 2012: 1840-1845, Bulut 2013: 1134). In the conclusion of our study phonetic features of Kilis dialect were established as follows: • Among the Turkmen Clans which are effective in Kilis and its around, there are other clans such as Bozcalular, Beydililer, Bayatlılar, Beylüklü, Harbendelü İnallı, Gündüzlü Avşar, Köpekli Avşarı and Peçeneks. • Kilis dialect can be evaluated in subdialects of Western group under VIIth subgroup. L. Karahan (1996: 117) did not include Kilis in its classification of subdialects. However she evaluated Gaziantep dialect in VIIth subgroup of Western dialect. Also she mentioned features unique to Kilis dialect as “Kilis (Gaziantep)” (Karahan 1996: 144,175). • Vowel Harmony, progressive and regressive assimilation are more advanced than standard Turkey Turkish: ataşda, camıya, fasulya, fabriķanın. Even conjunction ki and verbal adverb -ken which are in contradiction of usage in standard Turkey Turkish formed in harmony: dor ķu, daġdaķı, dolanaķan. • Labial Harmony are more advanced than standard Turkey Turkish: çıbıķ, çabıdıñ, mevlüd, ötmüş kü. • Especially, vocalic narrowing, developed thanks to effects of y and ş consonants are quite common: almıya, aġliyim, basmıya, burıya, köşiye, birşiler, herkişe. • Vovelic broading is seem commonly in Kilis dialect: böyün, böyütmüş, hökümet, hösün, hösüʸn. • Nasal 'n' consonant is used in base of words and descriptions and verbs concerning second person: añlaşıyollar, aġlañ, daldıñız, deñsiz, dökücüñ, depeleñ, edeñ mi, beñe, beñzer, bulamañ. • Ç > ş change is seen at the beginning of a word and at interior sound: şorba, . • One of the most characteristic features of Western group of Turkish subdialect, sonorisation is common in Kilis dialect: genner, gişi, ġuyruġunda, bazara, bişiriller, dabanına, daġıdıllar. • In Kilis province subdialect, sonorisation is frequent interior and last sound of word: . • In Kilis dialects, it seems that h, k, r, v, y and > consonants are derived at the beginning and ending of a word and at interior sound: yörtü, á á , leymun, memeklerini, şindik, ney, suy. • As well as excrescence, consonant dissapearance is also frequent in the region: aparlo, çüt, dōrarım, ğaxallar, anos, biyeri, bişe, , töbe, yōrum, bǝle, buġdası, kef, nası, patata, şe, artı. • Gemination is frequent as in eastern group dialects: í . • Progressive assimilation is common in Western group dialects is seen in Kilis dialect both in progressive assimilation and regressive 424 Hülya ARSLAN-EROL Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring 2015 assimilation and especially frequently around ‘l’ and ‘n’ consonants: . • Kilis dialect can be evaluated in Western group of dialect VIIth subgroup. Kilis dialect shares common features with Gaziantep, Adıyaman and Hatay which are also in the same group.

___

  • AKAR, Ali (2011). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Oğuzca Dışı Dil Öğeleri”, ICANAS 38, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara 10-15 Eylül 2007 (Bildiri Kitabı:38. ICANAS Bildiriler/Papers: Dil bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi, I. Cilt, Ankara 2011, s. 23-38)
  • AKSOY, Ömer Asım(1945). Gaziantep Ağzı I,II, İstanbul: TDK Yayınları.
  • AKSOY, Ömer Asım(1946). Gaziantep Ağzı III İstanbul: TDK Yayınları.
  • ATASOY, Mustafa (1964). Kilis Ağzı, Ankara: A.Ü. DTCF: Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • BALA, Şakir Lâçin (1965). Gaziantep Ağzı, Ankara: A.Ü. DTCF Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • BALKANOĞLU (Necip Asım Yazıksız) (1902). “Dialecte turc de Kilis”, Keleti Szemle III, 261- 273.
  • BAYATLI, Hidayet Kemal (1996). Irak Türkmen Türkçesi, Ankara: TDK Yayınları.
  • BULUT, Serdar (2013). “ Türkiye Türkçesi Ağızları Üzerine Çalışma Yapılmayan İl ve İlçeler”, Turkish Studies- İnternational Periodical For The Languages, Literature and History or Turkic Volume 8/1 Winter 2013, 1129-1149. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4358
  • BURAN, Ahmet (1992). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Üzerine Araştırmalar II (Ağızlar), İstanbul: Boğaziçi İlmi Araştırmalar serisi.
  • BURAN, Ahmet (1993). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Dil Atlası, Parlamenter, Yıl:2, S. 17, 25-28.
  • CAFEROĞLU, Ahmet (1945). Güney-Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar (Malatya, Elazığ, Tunceli, Gaziantep ve Maraş Vilayetleri Ağızları), İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • CAFEROĞLU, Ahmet (1946). “Anadolu Diyalektolojisine Dair Bir Deneme”, Türk Dili Belleten, S.67, 565.
  • CAFEROĞLU, Ahmet (1958). “Anadolu Ağızlarında İçses Ünsüz Benzeşmesi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1-11.
  • CAFEROĞLU, Ahmet (1963). “Anadolu Ağızları Konson Değişmeleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1-32.
  • CAFEROĞLU, Ahmet (1989). “Anadolu ve Rumeli Ağızları Ünlü Değişmeleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1964 (2.baskı), 1-33.
  • CANPOLAT, M. Salim (1965). Kilis Ağzı, Ankara: A.Ü. DTCF Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • ÇOLAKOĞLU, Şinasi (1995). Kilis Tarihi Üzerine Bir Deneme, Ankara: Kilis Kültür Derneği Yayınları.
  • DEMİR, Nurettin (1999). “Ağız Araştırmalarında Derleme Teknikleri”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni ( 9 Mayıs 1997 ), Ankara: TDK Yayınları. 697, s. 78- 87
  • DOĞAN, Ahmet(1975). Kilis ve Köyleri (Hasanceli, Eğrikanlı, Tahtalı, Tibil, Oylum) Ağzı, İstanbul: İ.Ü. Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • ERCİLASUN, A. Bican (1999). “Ağız Araştırmalarında Kullanılacak Transkripsiyon İşaretleri”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni ( 9 Mayıs 1997 ) Ankara: TDK Yay. 697, s. 43- 48.
  • ERİMER, Kayahan (1970). “Anadolu ve Rumeli Ağızları Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. Ankara: TDK Yay.
  • EROL-ARSLAN, Hülya (2009). “Suriye Colan (Golan) Türkmenleri Ağzı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, cilt 6, sayı 4 (Aralık 2009), s. 40-63.
  • EROL-ARSLAN, Hülya (2010). “Kilis Ağzında Dönüşlülük Zamiri”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2), s. 345-356.
  • EVRENSEL, Feridun (1960). Gaziantep Ağzı, Ankara: A.Ü. DTCF Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • GEMALMAZ, Efrasiyap (1999). “Ağız Bilimi Araştırmalarının Gerekliliği”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, Ankara: TDK Yay., s.4-14.
  • GÜL, Rıza (1980). Gaziantep İli Kilis İlçesi Kuru Kastel ve Arzap Köyleri Ağız Araştırması, İstanbul: İ.Ü.Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • GÜL, Rıza (1993). Kilis Merkez ve Köyleri Ağzı, Adana: Ç.Ü. Türk Dili Yüksek Lisans Tezi.
  • GÜLENSOY, Tuncer (1990). “Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun Dil, Folklor, Halk Edebiyatı ve Etnografyasına Bir Bakış”, Türk Millî Bütünlüğü İçinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Sempozyumu, Erciyes Üniversitesi.
  • GÜLENSOY, Tuncer (1990). “Güneydoğu Anadolu'nun Folklorik ve Etnografik Yapısı”, Tarihî, Kültürel ve Siyasî Boyutlarıyla Doğu Meselesi Sempozyumu, Ankara: Yeni Düşünce Gazetesi.
  • GÜLENSOY, Tuncer (1993). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Ağızları Üzerine Düşünceler, Ankara: Boğaziçi Yayınları.
  • GÜLENSOY, Tuncer-ALKAYA Ercan (2003). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası ( 2. Baskı ), Ankara: Akçağ Yay.
  • GÜLER, Metin (2012). “Türkiye’deki İl ve İlçe Ağızları Üzerine Yapılan Lisansüstü Çalışmalarla İlgili Bir Değerlendirme”, Turkish Studies- İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, 1835-1861. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4052
  • GÜLSEVİN, Gürer (2004). “Türkiye’de Diyalektoloji Yayımlarında Yöntem Sorunu”, Workshop on Turkish Dialects Orient Instute, 19-20 November 2004, İstanbul.
  • GÜLSEVİN, Gürer (2005). “Ağız Araştırmalarımızda Yaygınlaşmış Yanlışlıklar (3): “üzüm/yüzüm; öllük/höllük” türeme mi düşme mi?”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi Journal Of Turkish World Studies C. V, S. 2, s. 207-213.
  • GÜLSEVİN, Gürer (2008). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar 1: g > v”, Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı, Türk Dil Kurumu-Harran Üniversitesi, Urfa, 24-30 Mart 2008.
  • GÜLSEVİN, Gürer (2008). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 2: (ç > ş Değişmesi)”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/3 Spring 2008, 378-387. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.345
  • GÜLSEVİN, Gürer (2013). “Ses Bilgisinde ‘Çevre Şartı’ Kavramı ve Ağız İncelemelerindeki Önemi”, )”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/9 Summer 2013, 49-62. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5420
  • GÜNŞEN, Ahmet (2009), “Gaziantep Ağzının Şekil Bilgisini Belirleyen Temel Özellikler”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring 2009, 1081-1123. ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.718
  • GÜRTEKİN, Ali Ertuğrul, Hasan ŞAHMARANOĞLU (1995). Necip Asım Yazıksız (Balhasanoğlu) ve Kilis Ağzı Üzerine İncelemeler, No 15, Ankara: Kilis Kültür Derneği Yayınları.
  • KAFALI, Mustafa (1973). “Suriye Türkleri I”, Töre Dergisi, S. 21-22, s.30-34.
  • KARAHAN, Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK Yay.
  • KARAHAN, Leyla (1999). “Ağız Araştırmaları Alanında Yapılması Gereken Çalışmalar”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni ( 9 Mayıs 1997 ), Ankara: TDK Yay. 697, s. 24- 28.
  • KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994). Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yay.
  • KEÇİK, Avni (1992). Kilis Ağzı. Ankara: Kilis Kültür Derneği Yay.
  • KİLİS VALİLİĞİ (1998). İl Yıllığı, Cumhuriyet’in 75. Yılında Kilis, Kilis: Valilik Yayınları.
  • KONYALI, İbrahim Hakkı (1968). Abideleri ve Kitabeleri İle Kilis Tarihi, İstanbul: Fatih Matbaası.
  • KOPRAMAN, Kazım Yaşar (1989). Mısır Memlükleri Tarihi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
  • KORKMAZ, Zeynep (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurum Yay.
  • KORKMAZ, Zeynep (2010), “Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Dayandığı Temeller”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 2007/1, 87-110.
  • KOYUNCUOĞLU, Yaşar (1969). Kilis Ağzı Üzerine Bir Gramer Denemesi, İstanbul: İ.Ü. Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • ÖNER, Mustafa (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara: TDK Yay.
  • ÖZEK, Fatih (2014). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Ön Ses /y-/ Türemesi”, Turkish StudiesInternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/9 Summer 2014, 843-853, Ankara- Turkey, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7302
  • SAĞIR, Mukim (1999). “Ağız Çalışmalarında Çevriyazı”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni (9 Mayıs 1997) Ankara: TDK Yay. 697, s. 126- 138.
  • (TİMURTAŞ), Kilisli Kadri (1932). Kilis Tarihi, İstanbul: Bürhaneddin Matbaası.
  • TUNCEL, Metin (2002). “Kilis” Maddesi, İslam Ansiklopedisi cilt 26, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
  • TURAN, Cemal (1974). Gaziantep Ağzı, İstanbul: İ.Ü.Türk Dili Mezuniyet Tezi.
  • UMAR, Ömer Osman (2003). Türkiye-Suriye İlişkileri (1918-1940), Elazığ: Elazığ Ü, Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yay.