KİTÂB-I ATA-DEDE’DEKİ KARIŞIK DİL ÖZELLİKLERİ

Anadolu Selçuklu Devleti'nin kuruluşundan sonra 13.-15. yüzyıllar arasında gelişme kaydeden ve Türkiye Türkçesinin ilk dönemindeki yazı dili olan Eski Anadolu Türkçesi ya da Eski Oğuz Türkçesi, Anadolu coğrafyasında Oğuz Türklerinin kendi ağız özellikleri temelinde kurup geliştirdikleri yazı dilidir. Türk dilinin bu tarihî devresine ait kimi eserlerde Türk dilinin farklı lehçelerine ait dil özellikleri bir arada görülmektedir. Batı Türkçesiyle Doğu Türkçesi özelliklerini birlikte bulunduran bu eserler Türkoloji çalışmalarında "karışık dilli" olarak adlandırılmaktadır. Karışık dilli eserler, bazı dil araştırmacıları tarafından Karahanlı Türkçesini Eski Anadolu Türkçesine bağlayan "geçiş devri"nin ürünleri olarak kabul edilmiştir. Üzerinde birçok tartışmanın yapıldığı, farklı görüş ve düşüncelerin ileri sürüldüğü konulardan birisi olan "karışık dilli" eserler için "olga-bolga" terimi de kullanılmıştır. Batı Türkçesiyle Doğu Türkçesi özelliklerinin bir arada görüldüğü karışık dilli eserler, Batı Türkçesinin kuruluşuyla ilgili bilgiler vermesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Tek nüshası Türk Dil Kurumu kütüphanesinde bulunan Kitâb-ı Ata-Dede taşıdığı dil özellikleri bakımından "karışık dilli" bir eser görüntüsü vermektedir. Genel olarak Eski Anadolu Türkçesi dil özelliklerini taşıyan Kitâb-ı Ata-Dede'nin ilk sayfalarında Doğu Türkçesine ait dil özellikleri görülmektedir. Çalışmamızda Kitâb-ı AtaDede'de tespit edilen dil özellikleri üzerinde durulmuş ve bu dil özellikleri karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Eserdeki karışık dil özelliklerinin ortaya konulmasıyla karışık dilli eserlerle ilgili yapılan çalışmalara bir katkı sağlanması amaçlanmıştır

MIXED LANGUAGE PROPERTIES IN KİTÂB-I ATA-DEDE

After the foundation of Anatolian Seljuk State between 13-15. centuries The old Anatolian Turkish or Old Oghuz Turkish showed progress and it was the literary language of Turkey Turkish in its first period. Oghuz Turkishs set this lietarary language up and improved in the base of their own dialect properties in Anatolia. In some works of which belong to the historical period of Turkish language, different dialects properties of Turkish language can be seen together. In Turcology studies the works that contain West Turkish and East Turkish properties together are called mixed language works. Mixed language works are accepted as“transition period”s works because of bonding Karahanlı Turkish and Old Anatolian Turkish by some language researchers. For the mixed language works on which many discussions were made and different opinions and ideas were propounded “Olga-bolga” term was also used. The mixed language works which carry the features that are belonged to West and East Turkish language play an important role in giving information about the foundation of West Turkish language. Kitab-ı Ata Dede which its only copy is in Turkish Language Institution, seems as a mixed language work in terms of its language features. Generally Kitâb-ı Ata-Dede carries the Old Anatolian Turkish language properties, but in its first pages there are language properties that are belonged to East Turkish language. In our study the emphasis is put on the mixed language properties that are posited in Kitâb-ı AtaDede and these language properties are given comparatively. It is aimed to contribute to the studies about mixed language works by identifying the mixed language properties in this work.

PDF

___

Akar, Ali, Türk Dili Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2013, s. 233.
Argunşah, Mustafa, Çağatay Türkçesi, Kesit Yayınları, İstanbul, 2014, s.93
Argunşah, Mustafa, “Karışık Dilli Bir Eser: Kitab-ı Ata-Dede”, VIII. Milletlerarası Türkoloji
Kongresi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2014, s. 56-74.
Atalay, Besim Divânü Lûgat-it Türk, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara,2013, s. 30. Cin, Ali (2010). Karışık Dilli Eserlerden Ali’nin Yûsuf ve Züleyhâ Hikâyesi, Turkish Studies -
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/1 Winter 2010, p. 199-236, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY. Coşar, Asiye Mevhibe (2010). Eski Anadolu Türkçesi Üzerinde Düşünce ve Yorumlar, Turkish
Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/1 Winter 2010, p. 246-262, ISSN: 1308-2140,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY. Demir, Nurettin, Yılmaz, Emine, Türk Dili El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2014, s. 86.
Develi, Hayati, “Ağız Özellikleri Taşıyan Bir Eski Türkiye Türkçesi Metni Fatiha Tefsiri”, İlmî Araştırmalar, S. 6, İstanbul 1998, s. 64.
Dilçin, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009, Eraslan, Kemal, Eski Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2012, s. 295.
Ercilasun, Ahmet Bican, Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2009, s. 437. Erdem, Mevlüt, SARI, Mustafa (2010). Karışık Dilli Eserlere Farklı Bir Bakış, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/1 Winter 2010, p. 390-415, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY. Ergin, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 1993, s. 14-16.
Gülsevin, Gürer, Boz, Erdoğan, Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2013, s. 3.
Güner, Galip, Kıpçak Türkçesi Grameri, Kesit Yayınları, İstanbul, 2013, s. 193. Hacıeminoğlu, Necmettin, Karahanlı Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2003, s.1-2.
626 İsmail GÜNEŞ Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/16 Fall 2015 Hacıeminoğlu, Türk Dilinde Edatlar, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1992, s. 71, 102, 107.
Kanar, Mehmet, Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, Say Yayınları, İstanbul, 2011. Korkmaz, Zeynep, Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2005, s. 284. Özkan, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2009, s. 60, 66.
Paçacıoğlu, Burhan, VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı, Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2006, s. 671, 680.
Sarı, Mustafa (2010). Karışık Dilli Eserlerde Kelime>Enklitik>Ek Sürecinde Bir Biçim Birimi: - dAvUK / -dAyUK, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/1 Winter 2010, p. 594-615, ISSN: 1308-2140,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY.
Soydan, Serpil (2013). Karışık Dilli Eserlerin Söz Varlıklarından Edatlara Bir Bakış, Turkish Studies
- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/9 Summer 2013, p. 2243-2268, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI
Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, ANKARA-TURKEY. Şahin, Hatice, Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2000, s.14-15.
Tekin, Şinasi, “1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde Olga-Bolga Sorunu”, TDAY Belleten 1973-1974, Ankara, 1974, s. 69.
Timurtaş, Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, Enderun Kitabevi, 1994, s. 72.
Toparlı, Recep, Vural, Hanifi, KARAATLI, Recep, Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu
Yayınları, Ankara, 2007. Toparlı, Recep, Çöğenli, M. Sadi, YANIK, Nevzat, H., El-Kavânînü’l-Külliyye Li-Zabti’l-Lügati’tTürkiyye, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1999, s. 128.
Ünlü, Suat, Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Kitabevi, Konya, 2012, s. 671.
Yüce, Nuri, Mukaddimetü’l-Edeb, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1993, s. 197.