KEVÂŞÎ'NİN TEFSİRİNDE KIRAAT VECİHLERİNİN ANLAMA ETKİLERİ (ENBİYA SURESİ ÖRNEĞİ)

XII. yüz yılın sonu ile XIII. yüz yılın başlarında yaşamış olan Muvaffaküddîn el-Mavsîlî Ahmed b. Yusuf b. Hasen b. Rafi b. Huseyn b. Suveydan el-Kevâşî (ö. 680/1281) Musul yakınlarındaki Kevâşe'de doğmuş ve bu çevrede yetişmiş, 680/1281 yılında yine burada vefat etmiştir. Şafiî mezhebine bağlı olduğu bilinmektedir. Kaleme almış olduğu Tabsıratü’l-Mütezekkir fi't-Tefsîr isimli eserini, daha sonra özetleyerek et-Telhîs ismi ile küçük hacimli bir tefsir oluşturmuştur. Müfessir olarak çok meşhur olmasa da eserlerine bakılarak Kevâşî'nin en fazla tefsir, kıraat ve Arap dili gibi ilimlerle meşgul olduğu söylenebilir. Bu alanlarda kendisini kabul ettirmiş ve otorite sayılmıştır. Onun tefsirinden Celâleddin el-Mahallî (ö. 864/1460) ile birlikte Suyûtî (ö. 911/1505) de istifade etmiştir. Kevâşî, eserini yazarken fıkıh, hadis ve tasavvuf gibi ilimlerdeki bilgilerini de tefsirine yansıtmıştır. Ancak en fazla kıraat ve Arap dilinde yetkin olduğu tefsirinden de kolayca anlaşılmaktadır. Tefsirinin kaynakları arasında Zemahşerî (ö. 538/1143) ve Beğavî (ö. 516/1122) tefsirleri ön plana çıkmaktadır. Kıraatlerle ilgili bilgilerde de referansları en çok bu iki müfessire ait eserler olan Keşşâf ve Meâlîmü’t-Tenzîl’edir. Tefsirinde kıraat ilminin problematiklerinden biri olan şâz kıraatlere ilişkin,Keşşâf’tan oldukça fazla nakilde bulunmuştur. Kevâşî, sahabeden Abbullah İbn Abbas (ö. 68/687), Abullah İbn Mesud (ö. 32/652) Hz. Ali (ö. 40/661) ve Hz. Ayşe (ö. 58/678) gibi birçok kimseden tefsirle alakalı olduğu gibi, kıraat vecihlerine ilişkin bazı rivayetlerde de bulunmuştur. Bu çalışma, et-Tabsıratü’l-Mütezekkir ve Tezkiratü’l-Mütebassir’in yazma nüshasından incelenmek suretiyle Kevâşî’nin Enbiya Suresi’nde kıraat vecihlerini nasıl ele aldığını ve bunların, tefsirine anlam bakımından ne kattığını tespit etme ve değerlendirme amacını taşımaktadır. Böylelikle bu çalışma kıraat alanında bu tefsir üzerinde yapılabilecek daha kapsamlı çalışmalara da bir basamak oluşturacaktır. Eserin farklı nüshalarının bulunması tahkikinin yapılmasını gerekli kılmış olsa da çalışmada, bir bütün halinde elimizde bulunan Süleymaniye Kütüphanesi Fazıl Ahmet Paşa 137 numarada kayıtlı olan nüsha kullanılacaktır.

THE EFFECTS OF UNDERSTANDING OF KIRAAT VEJEEHS IN THE TAFSEER OF KEVASI (EXAMPLE OF SURAT AL-ANBIYA)

Muvaffakuddîn al-Mavsilî Ahmed b. Yusuf b. Hasen b. Rafi b. Huseyn b. Suvaydan al-Kawashi (d. 680/1281) who lived in the end of XIIth century with in the beginning of XIIIth century was born and raised in the city of Kawash near Mosul and died here again in 680/1281. It is known to be connected to Shafi's sect. He summarized his work called Tabsıratu al-Mutazakkir fi't-Tafseer, and then summarized it as a small volume commentary by al-Talhîs. Although he is not very famous as mufassir (interpratation), it can be said that according to his works, Kawashi is mostly engaged in sciences such as tafsir, kıraat and Arabic. It has established itself in these areas and it is considered as the authority. His commentary together with Suyûtî also made use of Celâleddin al-Mahallî. Kevaş reflects his knowledge in jurisprudence such as fiqh, hadith and sufism while writing his work. However, it is easily understood from the commentaries that it is the most authoritative in Qiraat and in Arabic language. Among the sources of Tafseer, the commentaries Zemahşerî (d. 538/1144) and Beağavî (d. 516/1122) come to the fore. In the information related to the pieces, their references are mostly seen by these two mufessian works such as Chashshaf and Maâlîmu al-Tanzîl. In his Tafseer he made quite a lot of transmissions from the Chashshaf, the shaz qiraat which is one of the problematics of the science of qiraat. From the Companions Abbullah Ibn Abbas (d. 68/687), Abullah Ibn Masud (d. 32/652) Snt. Ali (d. 40/661) and Snt. Aisha (d. 58/678), as well as many people related to commentary Kawashi related to the riwayats (rumors) of the vaceehs of the qiraat. This study aims to determine and evaluate how Kawashi handle the vaceehs of qiraat and what they add to on the meaning of interpretation in the Surah al-Anbiya by examining it from a manuscript work, alTabsıratu al-Mutazakkir. Thus, this study will be a step in the more comprehensive studies on this tafseer. Although the existence of different copies of the work has required the verification, the Suleymaniye Library Fazıl Ahmet Pasha, which is in our hands as a whole, will be used in the copy which is registered in the number of 137.

PDF

___

Ahmet Teymur Paşa. (1973). Lehecâtü’l-Arab. Mektebetü’s-Sekâfe.
Ata, Mehmet M. (2002). “Kevâşî”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. XXV: 341-342. İstanbul.
Ata, M. M. (2009). “Kevâşî’nin Hayatı, İlmî Kişiliği ve Eserleri”. Usûl 12/2 (Aralık 2009): 83-98.
Bağdatlı, İsmail Paşa. (1951). Hediyyetü’l-Ârifîn. İstanbul.
Bilmen, Ö. N. (1973). Tabakâtü’l- Müfessirîn. (I-II). İstanbul.
Birışık, A. (2002), “Kıraat”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), XXV: 426-433, Ankara.
Brockelmann, Carl. (1968). GAL (Geshiste des Arabishen Literature)Tarihu’l-Edebi’l-Arabî. Trc. Abdülhalim en-Neccâr. Kahire.
Çetin, A. (2010). Kur'an-ı Kerim’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar (Oryantalistlerin Görüşleri), 2. Basım, İstanbul: Ensar Neşriyat.
Çetin, N. M. (1991) “Arap (Yazı, Dil Edebiyat)”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul.
Çetiner, B. (2013). Fâtiha’dan Nâs’a Esbâb-ı Nüzûl Kur’an Âyetlerinin İniş Sebepleri. 4. Bs, (I-II). İstanbul: Çağrı Yayınları.
Dağ, M. (1997). Kıraat Farklılıklarının İslam Hukukuna ve Metedolojisine Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE. Erzurum.
Dekar, A. (1993). Muʿcemü’l-Kavâʿidi’l-Arabiyye fi’n-Nahvi ve’t-Tasrîf. Dımeşk: Dâru’l-Kalem.
Deyûhcî, Said. (1402). Târîhu’l-Mavsıl. Bağdat: Matbûatü’l-Mecmai’l-İlmi’l-Irâkî.
Ebu Ali el-Fârisî, el-Hasen b. Adilğaffâr. (1407h). el-Huccetü li’l-Kurrâi’s-Sebʿa. Beyrut: Dâru’lMe’mûn li’t-Türâs.
Endülüsî, Ebû Abdillah Muhammed b. Şureyh. (t.y.). el-Kâfî fi Kırââti’s-Seb‘. Beyrut.
Fırat, Y. (2014). “Kıraat İlmi ve Tarikler”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 29/2 (Eylül 2014): 37-55.
Galâyînî, Mustafa. (2010). Câmi‘u’d-Durûsi’l-Arabiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle en-Nâşirûn.
Hafeyân, A. M. Abdussemî’. (2001). Eşheru’l-Mustalehât fî Fenni’l-Edâi ve İlmi’l-Kırâât. Beyrut.
Halîl, İbn Ahmed. (t.y.). Kitâbü’l-‘Ayn. (I-VIII).
Hanay, N. (2015). Kur’ân Tefsirinde Kıraat Farklılıklarının Rolü: Zeccâc ve Taberî Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
Hansârî, Muhammed Bâkır. (1360). Ravzatü’l-Cennât fî Ahvâli’l-Ulemâ ve’s-Sâdât. Tahran.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali Askalânî. (t.y.). ed-Dürerü’l-Kâmine fî A’yâni’l- Mieti’s-Sâmine. (I-lll). Beyrut.
İbn Kâdî Şühbe, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed. (1987). Tabakâtü’ş-Şâfi’iyye. Ed. el-Hâfız Abdülalim Hân. (I-II). Beyrut.
İbn Kesîr. (1407). el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut.
İbn Manzûr. Muhammed b. Mukrem. (1374). Lisânü’l-Arab. (I-X). Beyrut.
İbn Tağriberdî, Ebû’l-Mehâsîn Cemâleddin Yusuf. (1963). en-Nücûmü’z-Zâhire fi’l-Mülûk-i Mısır ve’lKâhire. Kahire.
İbn Tağrîberdî, Ebû’l-Mehâsin Y. (1984). el-Menhelü’s-Sâfî ve’l-Müstevfî ba’de’l-Vâfî. (I-IV). Kahire.
İbnü’l-Bâziş, Ahmed b. Ali b. Ahmed b. Halef el-Ensârî el-Gırnâtî Ebû Cafer. (1980). el-İkna’ fi Kıraâti’s-Seb’. 1. Bs. Dımeşk: Dâru’s-Sahâbe li’t-Turâs, Daru’l-Fikr.
İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed ed-Dimeşkî. (t.y.). en-Neşr fi’l-Kırââti’l-’Aşr. (III). Mısır.
İbnü’l-Cezerî, M. b. M. (1351). Gâyetü’n-Nihâye fi Tabakâti’l-Kurrâ. (I-II). Kahire: Mektebetü İbn Teymiye.
İbnü’l-Cezerî, M. b. M. (1400/1980). Müncidü’l-Mukriîn, Beyrut.
Karaçam, İ. (1976). Kur’an-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları. Nu: 7.
Karaman H. Çağrıcı M. ve diğerleri. (2007). Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. (I-V). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Kâtip Çelebi, M. b. A. (1971). Keşfü’z-Zünûn an Esâmii’l-Kütûb ve’l-Fünûn. İstanbul: MEB. Yayınevi.
Kehhâle, Ö. R. (1957). Mu’cemü’l-Müellifîn. Beyrut.
Kevâşî, Ebû’l-Abbâs Muvaffakuddîn Huseyn b. Süveydân el-Mavsılî. (2006). et-Telhîs fî Tefsîri’lKur’âni’l-Azîm. (I-IV). Merkezü’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye.
Kevâşî, M. H. b. S. (1114h). et-Telhîs fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîz. Süleymaniye Ktp. Yazma Bağışlar.
Kevâşî, M. H. b. S. (1764). Tabsıratü’l-Mütezekkir ve Tezkiratü’l-Mütebassir. Süleymaniye Kütüphanesi, 137: 518 vr. Fazıl Ahmet Paşa. İstanbul.
Leknevî, M. A. (1994). el-Ecvibetü’l-Fâdile li’l-Esileti’l-Aşrati’l-Kâmile. Haleb.
Makrîzî, T. (1411h). Kitabu’l-Mukaffâil-Kebîr. (I-VIII). Beyrut.
Ma’saranî, Muhammed Ahmed. (1986). el-Fihrisü’-Şâmil li’t-Türâsi’l-Arabî el-İslâmî el-Mahtût ’Ulûmü’l- Kur’ân Mahtûtâtü’t-Tefâsîr. (I-III). Amman.
Mekkî b. Ebî Tâlib, el-Kaysî. (1960). el-İbâne an Meâni’l-Kırâât. Mısır.
Nuhbetün mine’l-Bâhisîne’l-Irâkıyyîn. (1985). Hadâratü’l-Irâk. (I-XIII). Bağdat: Dârü’l-Hürriyye. Nüveyhiz, A. (1983). Mu’cemü’l-Müfessirîn. Beyrut.
Okuyar, M. (2012). Kıraatlar Açısından Elmalılı ve Çantay Meallerinin Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE. Erzurum.
Özbek, Ömer. (2018). “İbnü’l-Cezerî’nin Kıraatlerin Mütevâtirliği Meselesine Bakışı”. Bilimname. 36 (Şubat 2018): 555-586.
Özbek, Ö. (2015). Sıbtu’l-Hayyât’ın el-İhtiyâr fî Kıraâti’l-’Aşr Adlı Eserinin Kıraat İlmi’ndeki Yeri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kayseri.
Özbek, Ö. (2018). “Şirvanî’nin el-Fevaid’inde Kıraat İlmi”. Sosyal Bilimler. Nevşehir: İksad Yayınevi.
Öztürk, Mustafa. (2003). “Kur’an Kıraatlerinin Tarihsel Serencamına Genel Bir Bakış”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (Haziran 2003). Adana: 201-224.
Öztürk, M. (1998). Muvaffakuddîn el-Kevâşî, Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Samsun.
Öztürk, M. (t.y.). “Muvaffakuddîn el-Kevâşî ve et-Telhîs Tefsirindeki Metodu”. OMU Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Samsun: 271-289.
Râfi’î, M. S. (1965). İ‘câzu’l-Kur’ân ve’l-Belâğatu’n-Nebeviyye. Mısır.
Safedî, Selâhaddin Halîl b. Aybeg. (1381). Kitâbü’l-Vâfî bi’l- Vefeyât. (I-XXII). Beyrut.
Safedî, S. H. b. A. (1329). Nektü’l-Himyân fî Nüketi’l-Umyan. Mısır.
Sıbtu’l-Hayyât, Abdullah b. Ali b. Ahmed b. Abdullah el-Bağdâdî. (t.y.). el-İhtiyâr fi Kıraati’l-Aşerati Eimmeti’l-Emsâr. Süleymaniye Ktp. 10, 226 vr. Fazıl Ahmed Paşa. İstanbul.
Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kamber. (1988). Kibâb-u Sibeveyh. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî.
Subkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali. (t.y.). Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kübrâ. Ed. Mahmûd M. et-TanâhîAbdülfettâh M. el-Hulvî. (I-X).
Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celaleddin Abdurrahmân b. Ebû Bekr. (1279h). el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Mısır.
Şirvanî, Muhammed Emin. (t.y.). el-Fevaidu’l-Hakaniyye fî Mevduâti’l-Ulumi’l-Mütenevvia Raşit Efendi Nüshası. Raşit Efendi Eski Eserler Kütüphanesi, 892.7: 181 vr. 600. İstanbul.
Şirvanî, M. E. (t.y.). el-Fevaidu’l-Hakaniyye fî Mevduâti’l-Ulumi’l-Mütenevvia Süleymaniye Kütüphanesi Nüshası. Amcazade, 321: 92 vr. İstanbul.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhim b. es-Serî. (2005). Me‘âni’l-Kur’ân ve İʿrâbuhû. (I-V). Kahire: Dâru’l-Hadîs. Zeccâcî, Ebü’l-Kâsım. (1979). el-Îdâh fî İleli’n-Nahv. Beyrut: Dâru’n-Nefâis.
Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. (t.y.). el-’İber fî Haberi men Gaber. Ed. Muhammed Saîd Ebû Hâcer. (I-IV). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Zehebî. M. b. A. (1408). Ma’rifetü’l-Kurrâi’l-Kibâr ‘alet’t-Tabakât ve’l-Âsâr. Ed. Beşşâr Avvâd ve dğr. (I-II). Beyrut.
Zehebî. M. b. A. (1985). Siyeru Aʿlâmi’n-Nübelâʾ. Beyrut.
Zehebî. M. b. A. (t.y.). Tezkiratü’l-Huffâz. (I-IV). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsii’l-Arabî.
Zirikli, H. (1969). el-A’lâm Kâmûs-u Terâcim. Beyrut.