KADIN YAŞININ BÜYÜK OLMASININ KAZAK KADIN-ERKEK AYTISLARINDAKİ ŞAKALAŞMA DURUMUNA ETKİSİ

Kazakistan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra hızlı bir gelişme sürecine girerek halkın duygu ve düşüncelerinin tercümanı haline gelen aytıs, iki veya daha fazla akının yani halk şairinin seyirciler karşısında daha çok dombıra ve kopuz olmak üzere herhangi bir enstrüman eşliğinde irticalen şiir söyleyerek yarışmasına dayanan bir halk edebiyatı türüdür. Bir başka ifadeyle Türkiye Türkçesindeki karşılığı “atışma” olan aytıs bir veya birkaç kişinin müzik eşliğinde üstünlük sağlamak amacıyla karşılıklı konuşmasıdır. Bir ya da daha çok kişi arasında geçen konuşmaya diyalog dendiğine göre aytısların diyaloglardan oluştuğunu söylememiz yerinde bir ifade olacaktır. Eğitirken güldürme, güldürürken eğitme özelliğine sahip aytısları halkın daha çok sevmesine neden olan şey rakip akınların çeşitli konularda birbiriyle şakalaşmaları, alay etmeleridir. Özellikle halkı ilgilendiren sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasi meselelerin son derece yoğun biçimde konu edildiği günümüz aytıslarını daha eğlenceli hale getiren bu şakalaşmalar ve alaylar başarılı bir aytısın bünyesinde mutlaka olması gereken unsurlardır. Çünkü halk, aytıs müsabakalarında akınların ağzından güncel meseleleri en keskin biçimde duymanın yanı sıra eğlenmeyi de arzular. Seyirciyi eğlendirmenin en etkili yolu onu güldürebilmektir. Aytısta bu şakalaşma yoluyla mümkündür. Bu çalışmada kadın yaşının büyük olduğu aytıslar şaka içerip içermediği bakımından incelenip kadın yaşının aytıslardaki şakalaşmaya etkisi ortaya konacaktır. Bazı aytıslar henüz yazıya geçirilmediğinden internet ortamında bulunan görüntülü nüshalarından istifade edilecektir.

EFFECT OF WOMEN’S HIGHER AGE ON BANTERING STATUS IN KAZAKHSTAN WOMAN-MEN’S AYTIS (DUELS)

Having become interpreter of feelings and thoughts of the community with a rapid development process after Kazakhstan gained independence, aytis (duels) is a component of folk literature that is based on contest by two or more akins (poets), namely minstrels, in which poets sing poems impromptu accompanied by a musical instrument including mainly dombra and kobyz before audience. In other words, aytis, meaning “dueling” in Turkish, is mutual speaking of one or more persons to outclass their opponents accompanied by music. Since conversation between one or more people is called dialog, it would not be an understatement that aytis consists of dialogs. What makes public love aytis that has features such as training while laughing and laughing while training is that competitor akins mock with each other on various issues. These banters and mocks are sine qua non for a successful aytis making today’s aytis more fun in which social, economic, cultural and political issues are intensely mentioned in public. That is because public desires not only to hear the most current issues from mouths of akins in aytis competitions but also to enjoy themselves. The most effective way of entertaining the crowd is to make them laugh. In aytis, this is possible through such banter. In this study, aytis in which elder woman participates in competitions was examined in terms of containing jokes, and the effect of women’s age on bantering in aytis was revealed. Since aytis is not written out, visual samples of aytis from the Internet environment were used in this study.

___

  • Altayev, Amanjol (2014). Narkesken: Aytıstar. Astana: Foliant
  • Arıkan, Metin (2016). Kazak Sözlü Geleneği. Ed. N.Ata Yıldız-F.A.Turan, Türk Dünyası Âşık Edebiyatı, (255-338). Ankara: Gazi Kitabevi.
  • Biray, Nergis (2015). “Aytıs; Aytıs-Tartıs The Centre of “Aytıs” And Verbal Dueling Among Kazak Folk Poets”. Milli Folklor 57: 58-75.
  • Ergün, Metin (1994). “Kazak Halk Akınlarında Rüya Motifi”. Milli Folklor 23: 8-14.
  • Ergün, Metin (2002). Kopuz Sarını Kazak Âşık Tarzı Şiir Geleneği Akın ve Jıravlar. Ankara: G.Ü.İletişim Fakültesi Basımevi.
  • Qazaq Önerinin Antologiyası. Aytıs V (2014). Ed. Joldasbekov, M., Musakojayeva, A. vd. Astana: Kültegin.
  • Qazaq Önerinin Antologiyası. Aytıs VI (2014). Ed. Joldasbekov, M., Musakojayeva, A. vd. Astana: Kültegin.
  • Şişman, Bekir (2014). “Türkiye ve Kazakistan’da Yaşayan Aşıklık Geleneğinin Değişmeyen Unsurlar Açısından Karşılaştırılması”. Milli Folklor 54: 68-74.
  • Urakova, Lazzat (2008). Kazak Halk Edebiyatında Aytıs Geleneği ve Bu Gelenek İçerisinde Jambıl’ın Aytısları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları bölümü. Basılmamış doktora tezi.
  • Yıldız, Naciye ve Soltanayeva, Erkingul Molotkızı (2015). “Performans Teori Bağlamında Kazakistan Geleneğindeki Kız ile Delikanlı Aytıslarının Değerlendirilmesi”. MTAD,12(3):91-111
  • https://kaztube.kz/video/99165 [Erişim: 10.05.2018]
  • https://www.youtube.com/watch?v=wu8zH8UdpMk [Erişim: 07.05.2018]
  • http://aitysker.org/?p=1000 [Erişim: 28.04.2018]
  • http://aitysker.org/?p=3148 [Erişim: 25.04. 2018]