KADIN MERKEZLİ TÜRK HALK İNANIŞLARI ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME

Tarih boyunca geniş bir coğrafyada yaşayan Türkler Budizm, Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam gibi çeşitli dinlere inanmıştır. Türk halk inanışları farklı zaman, mekan ve dinlerde varlığını sürdürmüştür. Coğrafyanın, zamanın ve dinlerin değişiminden etkilenmeyen ortak inanışlara sahiptirler. Bu çalışmada inanışların yaşamasında ve aktarılmasında katkıları olan kadınların, Türk halk inanışları içerisindeki yeri araştırılmıştır. Halk inanışı araştırmalarında izlenen yola sadık kalınarak geçiş dönemleri olan doğum, evlilik ve ölümde kadınla ilgili halk inanışları örnekleri tespit edilmiştir. Geçiş dönemleri insan hayatında önemli değişikliklerin yaşandığı, eşiklerin atlandığı zamanlardır. Doğum ve evlilikte özellikle kadınların daha fazla psikolojik etkiye açık olmasının, kadınlarla ilgili halk inanışlarını nasıl etkilediği araştırılmıştır. Yine ziyaret yerlerinin halk inanışlarındaki önemi göz önünde bulundurularak kadınlarla ilgili ziyaret yerleri, yani kadınlar tarafından özellikle ziyaret edilen ya da kadınların medfun olduğu ziyaret yerleri hakkında bilgi verilmiştir. Bu çalışmada tarih boyunca Türklerin yaşam sürdüğü ve kültürel olarak yakın ilişki içinde olduğu topraklar olması nedeniyle Orta Asya’dan Balkanlar’ a genel bir tablo ortaya çıkarmak istendiğinden, sınırlı bir bölgede saha araştırması yapılmamış, daha önce yapılan bilimsel çalışmaların nicel ve nitel olanlarından tarihsel dökümantasyon tekniğiyle yararlanılarak genel bir tipoloji yapılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda çalışmanın amacı; Türk halk inanışlarında kadınların doğum, evlilik ve ölümle ilgili tutum, kabul ve uygulamalarını Dinler Tarihi disiplini açısından ele almaktır.

A GENERAL EVALUATION OF WOMEN-CENTERED TURKISH FOLK BELIEFS

Turks that have lived in a large geographical area throughout history, believed in various religions - Buddhism, Judaism, Christianity, Islam. The Turkish folk beliefs maintained their presence in different times, places and religions. There are common beliefs that are not affected by geography, time and religion changes. This study examined the role of the women in Turkish folk beliefs that contributed to the survival and transfer of those beliefs. By sticking to the path followed in research of folk beliefs, examples of folk beliefs about women during transition periods such as birth, marriage and death, were determined. Transition periods are times of significant change in human life. Because of the fact that birth and marriage has a bigger psychological impact on women, it was examined how it affected folk beliefs about women. Again, considering the importance of visiting places of folk beliefs, information was given about visiting places associated with women, in other words places that are especially visited by women or visiting places of women's burial grounds. In this study, as it is requested to reveal an overall picture from Central Asia where Turks live and are culturally in close relationship to Balkans, the field research has not been made in a limited area, it has been attempted to make a general typologyfrom the quantitative and the qualitative ones of scientific studies done previously by utilizing the historical documentation techniques. In this context, the purpose of study is to discuss in terms of discipline in History of Religions in attitude, acceptance and implementation of women related to birth, marriage and death in Turkish folk beliefs.

PDF

___

Abudukelimı Bumairimu(2006), Uygur Türklerinin Dini İnanışları, Ankara Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
Acıpayamlı Orhan(1961), Türkiye’de Doğumla İlgili Adet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum
Akyol Neriman Senem(2006), Adana(Merkez) Halk Kültürü’nde Halk İnançları Bayram ve Törenler, Çukurova Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana
Albayrak Erol(2006), Erciş’te Eski Türk İnançlarının İzleri, Niğde Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde
Alkaya Hasan Basri(2003), Bursa ve Çevresindeki Ziyaret Yerleri ve Bunların Etrafında Oluşan Dini İnançlar, Uludağ Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , Bursa
Alptekin Mehmet(2007), Silifke’de Eski Türk İnançlarının İzleri, Niğde Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde
Altınkaynak Erdoğan(2007), “Urumlarda Aile Gelenekleri ve Kurumsal Yapıları”, Turkish Studies Dergisi, C. 2, S. 4, (s 98-105)
Arık Durmuş(2010), “Türkiye’de Geleneksel Türk Dini Konusunda Yapılan Çalışmalar”, Türkiye’de Dinler Tarihi(Dünü, Bugünü, Yarını), Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara, (s. 464-477)
Arık Durmuş(2005a), Azerbaycan Türklerinin Dini Tarihi ve Halk İnanışları, Öztepe Matbaacılık, Ankara
Arık Durmuş(2005b), Hıristiyanlaştırılan Türkler (Çuvaşlar), Aziz Andaç Yayınları, Ankara Arnaut Tudorka(1995), “Gagauzlarda Düğün Adetleri”, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, S. 7, (s. 97-101)
Artun Erman(2005), Türk Halk Bilimi, Kitabevi Yayıncılık, İstanbul
Artun Erman(1998), “Tekirdağ Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri: Doğum, Evlenme, Ölüm”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, İstanbul, S. 9-10, (s. 85-107)
Artun Erman, “Çukurova Konar-Göçer Türkmenlerinin Halk Kültüründe Eski Türk İnancının Etkisi”, http://turkoloji.cu.edu.tr/html/ea_cukurova_konar_gocer_eski_kultur.htm (erişim tarihi: 05.09.2018)
Ayva Sevilay, “Boruktolu(Meram/Konya) Köyü’nden Adet ve İnanmalar, http://www.turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/sevilay_ayva_boruktolu_adet_inanmalar.pdf (erişim tarihi: 05.09.2018).
Balıkçı Gülşen(1999), “Azerbaycan Quba’da Doğumla İlgili Adet ve İnanmaların Anadolu’daki Bazı Örneklerle Karşılaştırılması”, Anayurtan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, Ankara, S. 18, (s. 4-15)
Bayat Fuzuli(2010), Türk Kültüründe Kadın Şaman, Ötüken Neşriyat, İstanbul
Bayram Mikail(2008), Fatma Bacı ve Bacıyan-ı Rum, Nüve Kültür Merkezi, İstanbul
Binler Mehmet Ziya(1997), “Türkiye’de Düğünler”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, İstanbul, S. 108, (s. 177-246)
Borazan Bünyamin(2005), Şanlıurfa ve Çevresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş
Buluç Sadettin, “Şamanizm” http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/21.php 05.09.2018) (erişim tarihi:
Çevirme Hülya – Sayan Ayşe(2005), “Alkarısı İnanmaları ve Bilim”, Milli Folklor Dergisi, Ankara, S. 65, (s. 67-72)
Ercan Emine Hilal(2006), Makedonya’da Adak ve Ziyaret Yerleri, Ege Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir
Ergin Selma(2001), “Bulgaristan İslimiye İli Kazan İlçesi Türk Halk Kültüründe Kırklama Geleneği,”, II. Uluslararası Bulgaristan Türk Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Folklor Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara, (s. 215-219)
Görgünay Neriman(1986), “Şavak Aşiretlerinde Evlenme Adeti”, Türk Kültürü Dergisi, Ayyıldız Matbaası, S. 276, Ankara (s. 18-27)
Günay Ünver – Güngör Harun(2007), Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi, Rağbet Yayınları, İstanbul
İçli Rukiye(2007), Sosyolojik Açıdan Ziyaret Fenomeni (Erzurum Abdurrahman Gazi Türbesi Örneği), Atatürk Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum
İnan Abdülkadir(1998), “Al Ruhu Hakkında”, Makaleler ve İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, (s. 259-265)
İnan Abdülkadir(1952), “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 4, Ankara, (s. 19-30)
İnan Abdülkadir(2006), Şamanizm, Türk Tarih Kurumu, Ankara
İnan Abdülkadir (çev.) (1972), Manas Destanı, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul
Kadirzade Kadir İbrahimoğlu(2005), Adetler İnanmalar ve Türklerin Soy Kütüğü Meselesi, (çev.) Ahmet Doğan, Akçağ Yayınları, Ankara Kalafat Yaşar, “Anadolu ve İran’da Karşılaştırmalı Türk Halk http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/56.php (erişim tarihi: 05.09.2018) İnançları”,
Kalafat Yaşar(2004), “Anadolu’da Ulu Kadın Kişiler ve Halk İnançları”, http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/737/727 (erişim tarihi: 05.09.2018)
Kalafat Yaşar(1999), “Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivlerine Göre Horasan Eri Olarak Bilinen Anadolu Yatırları-I”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 40, S. 1, (511-524)
Kalafat Yaşar(1995), Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara
Kara Mustafa(2001), “Tasavvuf Kültürünün Türkistan Macerasına Genel Bakış”, Uludağ İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 1, Bursa, (s. 9-32)
Karakaş Ayhan(2006), “Osmaniye’de Durmayan Çocuk İçin Yapılan Uygulamalar ve Bunlardaki Eski Kültür İzleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, S. 19, (s. 317-326)
Koşay Hamit Zübeyir(1944), Türkiye Türk Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme, Maarif Matbaası, Ankara
Örnek Sedat Veyis(1979), Geleneksel Kültürümüzde Çocuk, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara
Örnek Sedat Veyis(1971), Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara
Özdemir Hasan(1991), “Türkiye’de Ziyaret Gelenekleri”, Türk Aile Ansiklopedisi, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara, (s. 1102-1115)
Öztürk İsmail(1973), “Yenikent(Hamarat) Köyünde Evlenme Adetleri, Türk Kültürü Dergisi, Ayyıldız Matbaası, S. 127, Ankara , (s. 53-62)
Pınarbaşı Gülenay(2011), Anadolu’nun Ermiş Kadınları, Metamorfoz Yayıncılık, İstanbul
Polat Kemal(2008), Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara
Sakaoğlu Saim(1985), “Anadolu Folklorunda Göktürk İzleri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi Dün/Bugün/Yarın, S. 7, İstanbul, (s. 32-34)
Sezen Lütfi(1993), Erzurum Şehir Folkloru, Atatürk Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum
Tanyu Hikmet(2007), Türkiye’de Adak ve Adak Yerleri, Elips Kitap, Ankara
Tuncel Metin(1991), Anadolu(Coğrafya), Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 3, (s. 106-109)
Yavuz Emrah(2005), Harput Halk Kültüründe Ziyaret ve Ziyaret Yerleri Etrafında Oluşan İnanç ve Uygulamalar, Fırat Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ