İSTANBUL –KÜÇÜKÇEKMECE ABDÜSSELAM ÇELEBİ ÇEŞMELERİ

Osmanlı Devleti’nde yükselme dönemi imar faaliyetleri açısından oldukça parlak bir süreci kapsamaktadır. Özellikle başkent İstanbul’un bu süreçte yoğun bir inşaat faaliyetine sahne olduğu bilinmektedir. Başta sultanlar olmak üzere hanım sultanlar, sadrazamlar, devlet adamları ve hayır sahibi kişilerin yaptırmış olduğu vakıf eserleri kentin daha da gelişmesini sağlamış ayrıca yeni yeni semtlerin bayındır hale gelmesine olanak sağlamıştır. Bu semtlerden bir tanesi de konumu itibariyle Rumeli’ye geçişte güzergah üzerinde yer alan ve Osmanlı Devleti zamanında Çekme-i Küçük yani Küçükçekmece olarak bilinen yerleşim yeridir. Fetihten sonra ismiyle birlikte talihi de değişen semt, camileriyle, medreseleriyle, kervansaraylarıyla, hamamlarıyla ve çeşmeleriyle önemli bir konaklama yeri haline gelmiştir. Özellikle Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman zamanında başdefterdar olarak görev yapan Abdüsselam Çelebi, bölgenin gelişmesi adına önemli imar faaliyetlerinde bulunmuş ve kendi adına bir külliye inşa ettirmiştir. Başta cami olmak üzere medrese, imaret, türbe ve iki adet çeşmeden meydana gelen külliyede medrese ve imaret günümüze ulaşamamıştır. Bu makalede Abdüsselam Çelebi’nin Küçükçekmece’de kendi adını taşıyan külliyesi içindeki çeşmeler ele alınacaktır. Günümüzde her ikisi de oldukça bakımsız halde olan çeşmeler kurtarılmayı beklemektedir. Çalışmanın amacı tarihi öneme sahip bu çeşmelerin külliye içindeki mevcut durumları, konumları, malzeme ve tasarım özellikleri ile süsleme özellikleri olarak ön plana çıkacak ve Osmanlı Çeşme mimarisi içindeki yerleri hakkında genel bir değerlendirme yapılacaktır.

İSTANBUL –KÜÇÜKÇEKMECE ABDÜSSELAM ÇELEBİ FOUNTAINS

The rise of the Ottoman Empire includes a very bright process in terms of zoning activities. It is known that Istanbul, in particular, witnessed intense construction in this process. The foundation works built by the saltanas, especially the sultans, and by grand viziers, statesmen and benefactors made a significant contribution to the development of the city and they also provided an opportunity to make new districts prosperous. One of these districts is the settlement located on the route in the transition to Rumelia and known as Çekme-i Küçük (Küçükçekmece) in the time of the Ottoman Empire. The fortune and the name of the district changed after the conquest and it became an important accommodation with its mosques, madrasahs, caravanserais, baths and fountains. Abdusselam Çelebi, who served mainly as the head of provincial treasury in the time of Yavuz Sultan Selim and Suleiman the Magnificent, performed important reconstruction activities for the development of the region and built a social complex in his name. The social complex included the mosque, the madrasah, the imaret, the tomb and two fountains. However, the madrasah and the imaret could not survive. This article is intended to discuss the fountains, which carry his name, within the complex of Abdüsselam Çelebi in Küçükçekmece. Nowadays, the fountains, both of which are quite neglected, are waiting to be rescued. In this study, the present status, location, material and design features and ornamental features of these fountains with historical importance will be highlighted and a general evaluation will be made about their place in Ottoman fountain architecture.

___

  • Aksu, H. ( 1996), “ Küçükçekmece’de Emini Çeşmesi”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı:13, İstanbul, s. 61.
  • Aynur, H.- Karateke, H. (1995), III. Ahmet Devri İstanbul Çeşmeleri (1703- 1730), İstanbul: İBB.
  • Danişmend, İ.H. ( 1971), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt:1, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
  • Denktaş, M. ( 2000), Kayseri’deki Tarihi Su Yapıları, Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
  • Denktaş, M.( 2000), Karaman Çeşmeleri, Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
  • Engiz, F. ( 1966), Silivri ve Küçükçekmece’de Osmanlı Eserleri, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Yayınlanmamış Lisans Tezi, İstanbul, s. 37
  • Ertuğ, N. ( 2006), İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı, Cilt:2, İstanbul: İSKİ.
  • Eyice, S. ( 1993), “ Çeşme”, TDVİA, Cilt: 8, İstanbul, s. 277
  • Eyice, S. ( 1978), “ Tarihte Küçükçekmece”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı:6- 7, İstanbul, s. 69
  • Harmankaya, N.Ç. (2018), “ Thougts on Application of Minaret with Fountains of Old Mosque in Edirne” Turkish Studies, Sayı:13/10, s. 1-19
  • Karademir, M. (2008), Edirne Çeşmeleri, Edirne: Edirne Valiliği Yayınları.
  • Koçu, R.E. ( 1958), “ Abdüsselam Bey Mescidi”, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:1, İstanbul, s. 166
  • Kuban, D. ( 1998), İstanbul Yazıları, İstanbul: Yem Yayınları.
  • Ödekan, A. ( 1994), “ Çeşmeler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:2, İstanbul, s. 488
  • Ödekan, A. ( 1997), “ Çeşme”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Cilt:1,İstanbul, s. 397
  • Önge, Y. ( 1997), Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Ankara: TTK.
  • Önge, Y. (1992), “İstanbul’un Namazgahlı Çeşmelerinden Vezir Mehmet Paşa Çeşmesi”, Semavi Eyice’ye Armağan, İstanbul, s. 189
  • Özdamar, M. ( 1988), “ Namazgahlar”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 20, Ankara, s. 221
  • Özdeniz, E. ( 1995), İstanbul’daki Kaptan-ı Derya Çeşmeleri ve Sebilleri, İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları.
  • Pilehvarian, N- Urfalıoğlu, N- Yazıcıoğlu, L. (2004), Osmanlı Başkenti İstanbul’da Çeşmeler, İstanbul: Yapı Yayınları.
  • Sönmezer, Ş.- Şahin, S- Kolay, İ. ( 2018), “ İstanbul’daki Osmanlı Dönemi Suyolu Yapıları”, Turkish Studies, 13/18, s. 1195
  • Süreyya, M.( 1996), Sicil-i Osmani, Cilt:1, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Şahin, S. ( 2010), “ Küçükçekmece Tarihi”, Dünden Bugüne Küçükçekmece, İstanbul, s. 75
  • Tanman, M.B. ( 1993), “ Abdüsselam Cami ve Tekkesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:1, İstanbul, s.55
  • Turan, M. ( 1998), “ II. Viyana Muhasarası: Osmanlı Devleti’nde Siyasi, İdari ve Askeri Çözülme”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:9, Ankara, s. 418
  • Uzunçarşılı, İ.H. ( 1964), Osmanlı Tarihi, Cilt: 2, Ankara: TTK.
  • Ünver, A.S. ( 1970), “ Boğaziçi ve Haliç Deniz Kenarı Çeşmeler”, Önasya, Cilt:6, Sayı:61-62, Ankara, s. 11
  • Yurttaş, H-Özkan, H. ( 2002), Tarihi Erzurum Çeşmeleri ve Su Yolları, Erzurum: ESKİ Yayınları.
  • Ziyaoğlu, R. (1985), Yorumlu İstanbul Kütüğü, İstanbul: Yenilik Basımevi.