İmparatorluktan Cumhuriyete geçiş sürecinde ortaöğretim tarih programlarında değişim I: Ortamektep

Bu araştırmada Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra “Tevhid-i Tedrisat Kanunu”na uygun olarak ortaöğretim tarih programında yapılan değişiklikler incelenmiştir. Araştırma, Osmanlı İmparatorluğu’nun ortaöğretim kurumları “Mekatib-i Sultaniye”lerin son programı olan "1331 (1915) Mekatib-i Sultâniye Ders Müfredatı” içerisinde yer alan “Devre-i Evveli” programı ile Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk lise müfredatı olan “1340 (1924) Lise Birinci Devre Müfredat Programı”nda yer alan tarih ders içeriklerinin karşılaştırılmasına dayanmaktadır. Cumhuriyet ile birlikte devletin ulusal ve laik karekterine uygun olarak tarih programlarında önemli değişiklikler yapılmıştır. Tarih programları Osmanlı İmparatorluğu’nun “hanedancı” tarih anlayışının teokratik ve otokratik içeriklerinden arındırılarak ulusal ve laik bir çerçeveye kavuşturulmuştur. Cumhuriyet’in tarih eğitimi çocuklarda ulusal bir bilinç oluşturabilmek için “Türk tarihi”ni merkez almıştır. Liselerin birinci devresi olan “Ortamektep”lerde tarih dersleri ilkçağ uygarlıkları, İslâm tarihi, Osmanlı öncesi Türk tarihi ve Osmanlı tarihinin öğretimine ayrılmıştır. Türk tarihi Avrupa ve Dünya tarihi ile bağlantılı ve karşılaştırmalı olarak bir “Uygalık Tarihi” yaklaşımı ile ele alınmıştır. Önemli tarihsel kişiliklerin yaşamlarına dayalı “hanedancı tarih” öğretimi terk edilerek yerine, batıda gelişen modern ve bilimsel tarih yöntemi benimsenmiştir. Bu anlayış doğrultusunda İlkçağ uygarlıkları, İslâm tarihi, Osmanlı öncesi Türk tarihi ve Osmanlı tarihi Avrupa, Dünya ve Osmanlı ölçeğindeki önemli gelişmeler üzerinden, dönemler ve temaları esas alan sistematik bir uslupla yansıtılmıştır. Ayrıca iki döneme ait “Lise Birinci Devre” tarih programları yeni harflere çevrilerek ek olarak verilmiştir. Program metinlerinin yeni harflere aktarılması, Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki tarih öğretimi konusundaki değerlendirmeler için önemli bir katkıdır.

Changes in secondary school history curriculums in process from the empire to the republic I: Ortamekteps

In this study the changes made on the Secondary school history curriculum according to “The Tevhid-i Tedrisat” after the foundation of Turkish Republic are examined. It is based on the comparison of history course contents of “Devre-i Evvel” curriculum which was involved in “1331 (1915) Mekatib-i Sultâniye Curriculum” which is the last curriculum of high schools of Ottoman Empire the“Mekatib-i Sultaniye” and history course content of “1340 (1924) high school first grade curriculum”which is the the first curriculum of Turkish Republic. With the foundation of Turkish Republic important changes were made in the history course curriculums appropriate to the national and secular character of the state. The history course curriculums were purified from the teocratic and autocratic contents of “dynastic” conception of history of Ottoman Empire and restored a national and secular frame. The history education of Turkish Republic drew on “Turkish history” to establish a national consciousness in children. In “Ortamekteps” which is the first circuit of high schools the history courses were devoted to Ancient history and civilizazations, History of Islam, Turkish Hitory before Ottoman Period and Ottoman History. Turkish history was dealed with an approach of “Civilization History” in a comparative way and related with Eropean and World History. The dynastic history teaching which was based on the important historical personalities was leaved end instead the modern and scientific historical method developed in west was adopted. According to this approach ancient civilizations, history of Islam, Turkish History before Ottoman Period and Ottoman History reflected via important developments and in a systematic style which is based on periods and themes. Moreover, “High School First Grade” history curriculums of the two periods were translated into new letters and these were given in the appendix. Translation of the curriculum texts is a significant contribution for the evaluations about the history teaching in the first years of the Republic.

PDF

___

AKYÜZ, Y. (2004). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000-M.S: 2004), Ankara: Pegem A Yayıncılık.
ALKAN, M. Ö. (2008). “Osmanlı İmparatorluğu‟nda Modernleşme ve Eğitim”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6 (12), 9-84.
ALKAN, M. Ö. (2006). “Resmî İdeolojinin Doğuşu ve Evrimi Üzerine Bir Deneme” (Editörler: Bora, T. ve Gültekingil, M.), Modern Türkiye‟de Siyasî Düşünce 1: Tanzimat ve Meşrutiyet‟in Birikimi, İletişim Yayınları, İstanbul, s.377-407.
ANTEL, S. C. (1952). Umumi Didaktik, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ASLAN, E. (2010). “Türkiye Cumhuriyeti‟nin İlk Ders Kitapları”, Eğitim ve Bilim, 35 (158), ss. 215-231.
ASLAN, E. (2011). “Osmanlı‟nın „Mekatib-i İptidaiye‟sinden Türkiye Cumhuriyeti‟nin „İlk Mektepler‟ine Geçişte Tarih Programlarında Değişim” Atatürk Yolu, 12 (48), ss.749-778.
AYAS, N. (1948). Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Tarihi: Kuruluşlar ve Tarihçeler, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
AYTUNA, H. (1974). Orta Dereceli Okullarda Öğretmenlik ve Problemleri, İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
BAŞGÖZ, İ. (1995). Türkiye‟nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk: Sorunlar, Çözüm Aramaları, Uygulamalar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
BERKER, A. (1945), Türkiye‟de İlköğretim (1839-1908), Ankara.
COPEAUX, E. (1998), Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
CİCİOĞLU, H. (1985). Türkiye Cumhuriyeti'nde İlk ve Orta Öğretim (Tarihi Gelişim), Ankara:
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
ÇAPA, M. (2002). “Cumhuriyet‟in İlk Yıllarında Tarih Öğretimi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Mayıs-Kasım, Sayı: 29-30, 39-55.
ÇAPA, M. (2004). “ Türkiye‟de 1930 Öncesi Tarih Öğretimi”, Toplumsal Tarih, Sayı: 129, ss.80- 87.
ERGİN, O. (1977), Türkiye Maarif Tarihi, Cilt: 3-4, İstanbul: Eser Matbaası,
ERGUN, M. (1982). Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara.
ERGÜN, M. (1996). II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri, Ankara: Ocak Yayınları.
ERSANLI, B. (2006), İktidar ve Tarih: Türkiye‟de “Resmî Tarih” Tezinin Oluşumu (1929- 1937),2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
FORTNA, B. C. (2005), Mekteb-i Hümayûn: Osmanlı İmparatorluğu‟nun Son Döneminde, İslâm Devlet ve Eğitim (Çeviren: Pelin Siral), İletişim Yayınları, İstanbul.
KANSU, A. (1932).Türkiye Maârif Tarihi (Bir Deneme): İkinci Kitap, İstanbul.
KOÇER, H. A. (1991). Türkiye‟de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Maârif-i Umûmîye Nezâreti (1331), Mekâtib-i İbtidaiyye Ders Müfredatı: Altı, Beş, Dört ve Üç
Dersane ve Muallimli Mekteblere Mahsus, İstanbul: Matbaa-i Amire.
Maârif Vekâleti, (1340). Lise Birinci Devre Müfredat Programı, İstanbul: Matbaayı Amire.
Maârif Vekâleti, (1927). 1340 Tarihli Orta Mektepler ve Lise Müfredat Programlarına Zeyl, İstanbul: Devlet Matbaası.
Maârif Vekâleti.(1944), Türkiye Cumhuriyeti Maârifi (1923-1943), Ankara: Maârif Matbaası.
MAHMUT C. (2002). Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcrââtı ( Hazırlayanlar,
Mustafa Ergun, Tayyip Duman, Sebahattin Arıbaş ve H. Hüseyin Dilaver), Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
ÖZTÜRK, C. (2000). “idadi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 464- 466.
SOMEL, A. S.(2010). Osmanlı‟da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İstanbul: İletişim Yayınevi.
TOPRAK, Z. (2011). “Darwinizmden Ateizme Türkiye‟de Tarih Eğitiminin Evrimi”, Toplumsal Tarih, Aralık 2011, (216), 20-32.
YÜCEL, H. A. (1983). Türkiye'de Orta Öğretim, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.