HÜSEYİN BİN MUHAMMED’İN İLM-İ TIB ADLI ESERİ

Genel olarak hastalıklardan korunmak için doğru bir yaşam tarzı oluşturmanın yollarının anlatıldığı "İlm-i Tıb" adlı eser Arapçadan Türkçeye tercüme edilmiş bir eserdir. Tek nüshasını tespit ettiğimiz eser Muhammed bin Hasan adında bir tıp bilgini tarafından yazılmıştır. Eserin ne zaman yazıldığı konusunda herhangi bir bilgiye ulaşamadık. Eserin dil özelliklerine ve metin içinde geçen bir ifadede İstanbul'dan "Dâru's-saltanatu's-seniyye" olarak bahsedilmesi eserin 15. yüzyıl sonu ile 16. yüzyılın başlarında yazılmış olma ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Eser Cenâb-ı Allah'a hamd ü senâ ve peygambere övgünün yer aldığı mukaddime ile her birine "ravza" adı verilen sekiz bölümden oluşmaktadır. Söz konusu bölümlerde yiyecekler, içecekler, uyku, hacamat, insan psikolojisi gibi sağlığın korunmasında dikkat edilecek hususlar ile hastalıklara karşı alınacak önlemler hususunda tavsiyeler yer almaktadır. Çalışmamız giriş, dil özellikleri, metin, sözlük ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde incelediğimiz eserin genel özellikleri hakkında bilgi verdik. Yazım, ses ve yapı özelliklerinin bulunduğu "dil özellikleri" bölümünde ise metnin yazılış özelliklerinin yanı sıra ilk defa çalışılmış olması dolayısıyla metnin tam bir gramerini ortaya koyduk. Çalışmamızın çeviriyazısının bulunduğu metin bölümünün ardından eserde geçen ve anlamları bilinmeyen bazı yiyecek, içecek isimleri ile hastalık isimleri, tedavi yöntemlerinin yanısıra bazı Arapça ve Farsça kelimelerin anlamlarının yer aldığı "sözlük" bölümünü ekledik. Sonuç bölümünde ise çalışma neticesinde elde ettiğimiz bulgulara yer verdik.

ILM-I TIBB OF HUSSEIN BIN MUHAMMAD

İlm-i Tıb is a work in which ways of creating a ture lifestyle to protect against diseases are described generally and which has been translated from Arabic into Turkish. The work of which only a single copy has been identified has been written by a medical scholar named Muhammad bin Hasan. We could not get any information on when the work was written. Language features of the work and a statement which mentions İstanbul as “Dâru’s-saltanatü’s-seniyye” strengthen the possibility of to be written in late 15th century and early 16th century. The work is consist of muqaddima and eight chapters each of which is called as "ravza". Topics to be considered in the maintenance of health such as foods, drinks, sleep, cupping, human psychology and advice on measures against diseases are mentioned in the work. Our study consists of introduction, language features, text, dictionary and conclusion sections. We provide information about general characteristics of the work in the introduction section. Because of the fact that it is studied for the first time, we put a complete grammar of the text in "language features" section that includes writing, sound and structure of the language. After the text section which includes the translation of our work, we added "dictionary" section that includes some unknown food, drink and disease names and treatment ways of them in addition to meanings of some Arabic and Persian words. In the concluding section, we included the results we have reached during the study

PDF

___

Arat, R. Rahmeti (1987). Makaleler – 1, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Arat, R. Rahmeti (2006). Atabetü’l-Hakayık, Ankara: TDK Yayınları.
Canpolat, Mustafa – Önler Zafer (2007). İshâk bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: TDK Yayınları.
Çal, Ahmet (2015). Kasım bin Mahmud KarahisarĮ’nin İrşadü’l-Mürid İle’l Murād fĮ Tercemeti Mirsādi’l-İbād Adlı Eseri, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/12 Summer 2015, p. 233-248, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8637, ANKARA-TURKEY, s. 244.
Develi, Hayati (1995). Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar. Ankara: TDK Yayınları.
Dilçin, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Doğan, Şaban (2010). Eski Oğuz Türkçesinde Tıp Dilinin Oluşumu ve Özellikleri, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/1 Winter 2010, p. 313-373, ANKARA-TURKEY.
Doğan, Şaban (2012. Ebulfeyz Mustafa Efendi Risâle-i Feyziyye fî Lügâti’l-Müfredâti’t-Tıbbiyye. İstanbul: Değişim Yayınları.
Duman, Musa (2000). Birgili Muhammed Efendi – Vasiyyet-name. İstanbul: R Yayınları.
Ercilasun, Ahmet B. (1994). “Türkçede Emir ve İstek Kipi”. Türk Dili 505: 3-9.
Ercilasun, Ahmet B. – Akkoyunlu, Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş – Metin – Çeviri – Notlar – Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
Ergin, Muharrem (1992). “Türklerde Yazı ve Alfabeler”. Türk Dünyası El Kitabı Cilt: 2. Ankara: Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü.
Ergin, Muharrem (2012). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
Gabain, A von (1995). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
Gülsevin, Gürer – Boz, Erdoğan (2010). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
Gülsevin, Gürer (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yayınları.
Kanar, Mehmet (2009). Arapça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
Kartallıoğlu, Yavuz (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni. Ankara: TDK Yayınları.
Korkmaz, Zeynep (1974). Cumhuriyet Döneminde Türk Dili. Ankara: Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Basımevi.
Korkmaz, Zeynep (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
Önler, Zafer (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntehabat-ı Şifâ I Giriş – Metin. Ankara: TDK Yayınları.
Özçelik, Sezay (2015). Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Bir Muhasebe Matematiği Eserinin Dili ve Eserdeki Matematik Terimleri, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring 2015, p. 1761- 1786, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8389 ANKARA-TURKEY.
Özkan, Mustafa (1993). Gülistan Tercümesi Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
Özkan, Mustafa (2009). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
Öztürk, Erol (2008). Âdâb-ı Nebî. Ankara: Akçağ Yayınları.
Parlatır, İsmail (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları.
Redhouse, Sir James W. (2006). Turkish and English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Steingass, Francis Joseph (2005). A Comprehensive Persian – English Dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Şemseddin Sami (1995). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Timurtaş, Faruk K. (1977). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Tokat Feyza, Uygur Ceyhun Vedat (2012). Hezârfen Hüseyin Efendi’nin Tuhfetü’l-Erîbi’n-Nâfia Li’r-Rûhânî Ve’t-Tabîb’i, Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3 Summer 2012, p. 2445-2454, ANKARA-TURKEY
Yelten, Muhammet (1993). Şirvanlı Mahmud Kemâliyye (Giriş – İnceleme – Cümle Bilgisi – Metin – Sözlük). İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakülte Yayınları.